Je ziet beter dat het goed is

Marcel: Ik heb een binding met Moengo. Ik ben Marron, ik kom uit dit gebied. Maar alles wat er was, is ontwricht door de binnenlandse oorlog (1986 – 1992). 

Klaas: Maar wat er was, komt niet meer terug. Want sindsdien kwamen ook Ronnie Brunswijk, de Pinkstergemeente, Rihanna en de Blackberry. 
Maar je kunt wel bepaalde delen meenemen naar de toekomst. De mensen zijn door de oorlog losgeraakt van hun eigen geschiedenis, van hun eigen cultuur. Kijk, het zijn allemaal familieleden van me. Ik ken ze. Door middel van wat ik met kunst doe in het gebied probeer ik hen richting te wijzen. Want de problemen op Moengo zijn glashelder. De Marrongemeenschap wordt gezien als crimineel: de getraumatiseerden uit de oorlog willen easy money.

Maak het eens concreet. Hoe wil je dit probleem aanpakken met kunst?
Er zijn hier veel drop-outs. Maar sommigen van die jongeren kunnen muziek maken of dansen. En door TAS krijgen ze de gelegenheid hun talenten te ontwikkelen. Neem Bermoeda. Hij is nauwelijks naar school geweest, hij is nu 25 jaar. Hij staat hier op een festival en opeens komen er andere muzikanten en die zeggen: “This guy is great.” En zo komt er aandacht en geld voor een studio en meer. Zo kunnen we jongens opleiden om in de studio te werken. En dan kan Bermoeda hier z’n muziek opnemen. En komt er weer een festival en Bermoeda lanceert daar zijn cd. Zo gaat de wereld voor hem open. 
Dan heb je het over muziek. De kunstenaars die nu worden uitgenodigd voor een werkperiode zijn beeldend kunstenaars.
Met muziek zie je niks in de publieke ruimte. Met beeldende kunst kun je de ruimte aanpakken; dan komen de toeristen, die willen uitleg, dan kan je het hele verhaal vertellen. 

Het achterstandsgebied verandert in toeristische trekpleister. Wat doet dat met de mensen zelf?
Eerst zeggen ze: “Je bent gek”, maar ik ken de mensen: ik heb de mogelijkheid om het uit te leggen. Ze ontdekken dat het helemaal niet gek is. Ik had bijvoorbeeld een werk geplaatst bij de kruising. Alle kerken waren tegen, de districtscommissaris zei dat het weg moest, maar twee weken later stopte er een toeristenbus en stonden die toeristen foto’s te maken en daarna wilden ze eten en drinken. Kijk, al zit je in de kerk, als de toeristen komen, dan kun je geld verdienen door voor ze te koken of je auto als taxi te gebruiken.

Wat gebeurt er dan in de community hier op Moengo? 
Mensen zijn voor, mensen zijn tegen; er ontstaat discussie. Daardoor ontdekken ze dat kunst een vorm is, dat het niet per sé is wat je denkt. De mensen zien dat je het niet met elkaar eens hoeft te zijn om toch samen te kunnen werken. 

Hoe ontwikkelt het zich nu? 
Vroeger was Moengo dood. Nu zie je weer leven. Mensen bouwen een restaurant, mensen investeren. Er is een craftshop geopend. Er komen toeristen, die kopen daar pangi’s. Deze plek is uniek in het Caribisch gebied. Al die kunstenaars die hier zijn geweest… Zo ontstaat een link tussen Moengo en allerlei plekken op aarde. Daardoor wordt Moengo bekender en komen mensen hier. 

Wat zie je gebeuren in de tekenlessen die gastkunstenaars geven in de dorpen in de omgeving?
Dorpelingen ontdekken door de ontmoeting met bezoekende kunstenaars mogelijkheden. Die kinderen ontmoeten andere mensen met wie ze iets gaan doen en dat is zo belangrijk. Het feit dat een kunstenaar vertelt wie hij is, wat hij komt doen, wat zijn geschiedenis is, daar leren de kinderen van. 

Welk effect zie je de werkperiode hebben op de bezoekende kunstenaars?
Je kunt hier zoveel leren. Hoe je met jezelf moet omgaan en hoe je met anderen kunt dealen. 

Ja, dit is een ideale plek om jezelf opnieuw uit te vinden. Niks is vanzelfsprekend. Je moet alles vinden binnen de omstandigheden: vorm, inhoud, methodiek, tempo en publieksbereik. 
Precies, dat proces is heel belangrijk: de creativiteit om mogelijkheden in te zetten, om mensen ergens te krijgen. 

Waar ik het meeste plezier in heb gehad is mijn eigen oordelen uit te sluiten. Ik ben een blanke Nederlander in Suriname. Welk recht van spreken heb ik? Maar ik neem wel dingen waar. Dat kan ik delen met de mensen hier. Ik kan hun oordeel over die waarnemingen gebruiken als basis om op te werken. En zo kan legitimatie ontstaan, zo worden belangen en tactieken van de mensen zelf zichtbaar. Het was fascinerend om mensen te interviewen en dat via de radio weer terug te geven aan de gemeenschap en dat als bedding te gebruiken voor een werk. 
We moeten de mensen hier versterken. Laat ze hun eigen waarde zien, de waarde van wat ze kunnen. Je hebt hun feedback nodig, zodat ze dingen van zichzelf terug vinden. In principe vertel je hun verhaal.

Als vreemdeling vallen mij bepaalde dingen op, die eigenlijk heel normaal zijn. Dus door mijn aanwezigheid licht ik dingen uit. En als ik daarin zorgvuldig stuur en bouw, dan zijn mensen opeens verrast over iets dat ze in feite al lang hebben.
Precies! Ik laat me inspireren door wat er in de gemeenschap is en doe er wat mee. Ik ben nu bezig met een keukenkast. Dat is het eerste wat je ziet bij een vrouw in huis hier: kom je binnen – boem, die keukenkast vol spullen, potten, pannen. Voor mij is dat een vertaling van wat we nu doen: je leert beter te zien dat het goed is wat je bent. Zo ontstaat bewustzijn van de eigen identiteit, dat je die moet uitdragen. 
Ik maakte bijvoorbeeld een kunstwerk van een school. Er waren geen boeken, geen potloden. Dat liet ik zien in Paramaribo. Het is een statement: de overheid klaagt over de Marrons, over criminaliteit. Maar als het er op school zo toegaat, wat wil je dan? Op school leren ze eigenlijk dat je naar Paramaribo moet om je te ontwikkelen. Zo halen ze door verkeerd onderwijs de hele cultuur uit elkaar.

Marta, een onderwijzeres, vertelde me dat kinderen met tegenzin naar school gaan. Een heleboel gaan net als Bermoeda kostgrondje doen (landbouw op telkens een ander stukje bosgrond) en hosselen. Maar het onderwijs sluit daar helemaal niet op aan, dus logisch dat ze de zin van school niet inzien. Maar goed, ik ben ook een vreemde, het kost mij ook moeite om daar in een werkperiode van drie maanden echt op aan te sluiten.
Maar jij laat een poort achter. Je gaat terugkomen, want je bent nieuwsgierig naar hoe het gaat met die poort. 

Zie je ook dat kunstenaars door deze wisselwerking anders gaan werken?
Wouter (Klein Velderman) zei bijvoorbeeld: “Ik heb zoveel geleerd van die periode op Moengo. Dat je met niks iets kan doen.” Dit is nog blank terrein. Als je dingen van hier kan combineren met wat je al kan, dan zeggen de mensen: “Wauw!” Je komt, je gaat terug, je steekt wat op en kijkt anders naar de dingen. Daardoor zie je beter dat het goed is wat je maakt. 

Geblinddoekt tekenen tijdens een tekenles op Moengo Tapoe

Op uitnodiging van Marcel Pinas en het Mondriaanfonds werkt beeldend kunstenaar Klaas Burger (1977) in Moengo (Suriname) aan een ingreep in de publieke ruimte. In zijn artistieke praktijk ligt de focus op context- en locatiegebonden ingrepen. Het hele spectrum van beeldvorming, zowel in artistieke als in sociaal-maatschappelijke zin, heeft daarbij zijn aandacht.