Jaamil Olawale Kosoko – EEN ZWARTE MAN MET EEN MISSIE
In 1994 presenteerde het Whitney Museum of American Art in New York de tentoonstelling Black Male. Representations of Masculinity in Contemporary American Art. 29 kunstenaars – vrouwen en mannen, wit en zwart, hoewel meer zwart dan wit – lieten werk zien waarin de zwarte man centraal staat. De zwarte man zoals hij vaak gerepresenteerd wordt door witte mensen, met name de witte media, de zwarte man zoals hij zichzelf graag ziet en de zwarte man zoals wij witte mensen vinden dat hij eruit moet zien. Een explosieve mix van tegenstrijdige benaderingen. De reacties op de tentoonstelling blonken dan ook niet uit in genuanceerd en afgewogen woordgebruik. ‘A provocation’, ‘Too political’, ‘A bloody shame’, ‘Do you call that fine art?’, ‘Pamphletism of the worst kind’ en meer van dat soort Trumpiaanse formuleringen. Het bestuur van het museum zag zich zelfs gedwongen de verantwoordelijke curator – Thelma Golden – de deur te wijzen. Als ‘director and chief curator’ van het Studio Museum in Harlem haalt ze overigens al vele jaren alsnog haar gelijk.
Het was deze Black Male tentoonstelling die bepalend zou worden voor de loopbaan van de performer, dichter, curator en, sinds kort, filmer Jaamil Olawale Kosoko, een zwarte Amerikaan uit Detroit met van oorsprong Nigeriaanse ouders. Black Male Revisited uit 2013 was een van zijn eerste grote werken. Het ontleende niet alleen zijn naam aan de bewuste tentoonstelling, het anticipeerde ook op de inhoud.
Kosoko laat zich niet in een hokje plaatsen. Hij is een kunstenaar die diverse disciplines beoefent zonder ze van elkaar te willen onderscheiden. Performance is wellicht de term die de lading het best dekt. Maar binnen die performance leest hij teksten voor, rapt, danst, verleidt en acteert hij, laat hij schokkende nieuwsbeelden de ruimte vullen, zorgt hij dat muziek de stemming kleurt en verhoudt hij zich tot medespelers, tot de technicus en tot het publiek. In feite creëert hij een speelruimte waarin hij, ogenschijnlijk improviserend, zijn gang kan gaan. Die speelruimte heeft echter de allure van een rouwplek, van een slagveld. Hij maakt de kwetsbare positie van de zwarte man voelbaar, hij toont de pijn die veel zwarte mannen kennen, omdat ze gediscrimineerd worden, omdat vrienden of familieleden een gewelddadige dood zijn gestorven. Hij spot met de erotisch gekleurde angst voor de zwarte man. Hij provoceert door een zwarte transgender in zijn performance te betrekken. Hij confronteert de bezoekers met hun angst, schaamte en vooroordelen door ze zo te situeren dat ze elkaar kunnen zien. Ze zijn niet alleen getuige van hem, maar ook van elkaar. Hij hekelt ook de onwetendheid of de bewust gekozen ontkenning van het publiek. Hij slaat het om de oren met (historische) informatie. Dit alles doet hij met een goed gevoel voor theater, voor het effectieve beeld en voor teksten die literair genoeg zijn om de moraliserende boodschap niet te prekerig te maken. Nina Simone, Maya Angelou en bell hooks kunnen daarvoor moeiteloos garant staan.
In #negrophobia uit 2015 komt deze thematiek het duidelijkst naar voren. Het werd vorig jaar in het festival Something Raw in de Amsterdamse Brakke Grond voor het eerst in Nederland gepresenteerd. De documentaire – een soort making of – die daar onlangs van gemaakt is, zal ongetwijfeld binnenkort op een televisiescherm verschijnen. Mooi, maar ook navrant. Dit werk profiteert namelijk van het momentum. De Black Lives Matter Movement heeft het onderwerp weer in het hart van het discours gebracht en Trump zorgt er met zijn lompe optreden voor dat daar de scherpe randjes voorlopig niet van af zullen gaan. Als de partijen al niet tegenover elkaar staan, dan zorgt Trump er moeiteloos voor dat dat alsnog gebeurt. Kosoko reageert daar nuchter op. Volgens hem heeft Obama er – uiteraard onbedoeld – voor gezorgd dat Trump president van de Verenigde Staten is geworden en waarschijnlijk zorgt die man op zijn beurt voor een dat-nooit-weer-omslag die wellicht uiteindelijk de zwarte zaak ten goede komt.
Jaamil Olawale Kosoko heeft vorig jaar een nieuw werk ontwikkeld: Séancers & The Jigaboo King. Dat is persoonlijker. Ging zijn eerdere werk over de problematiek van de zwarte man, geïnspireerd door eigen ervaringen, in Séancers staan de eigen ervaringen centraal. Zijn moeder stierf toen hij 16 was (haar portret komt in al zijn ‘voorstellingen’ terug). Zijn broer is vermoord en zijn vader is inmiddels ook overleden. De middelen en uitingsvormen die hij gebruikt, zijn vergelijkbaar met die in #negrophobia, maar het onderwerp is toegespitst op dood, ontheemding, het familieloos achterblijven. Wat doet dat met hem, maar wat doet dat ook met de rituelen en de tradities die aan zijn Nigeriaanse oorsprong verbonden zijn?
Onlangs gaf Kosoko een presentatie op de kunstacademie ArtEZ in Arnhem. De zaal was niet eens half gevuld en bijna helemaal wit. Of hij dat lastig vond, werd er vanuit de zaal gevraagd. Door de enige donkere jongeman. Kosoko gaf toe dat hij het prettig vindt als hij zijn eigen mensen met zijn werk bereikt. ‘Met zwarte mensen communiceer ik anders.’ Anderzijds vindt hij het ook belangrijk om mensen te bereiken die juist niet dezelfde taal spreken, die geen idee hebben wat het betekent om een zwart lichaam te hebben.
Een oprechte benadering die een volle zaal had verdiend. Wit dan wel zwart.
Dit artikel is voortgekomen uit het programma White State – Black Mind van ArtEZ Studium Generale
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl