It’s written on a purple label – Een open brief aan Chohreh Feyzdjou (1955-1996)

Beste Chohreh,

In het jaar dat jij overleed, in 1996, verscheen het door Youssef Ishaghpour geschreven essay ‘Chohreh Feyzdjou: l’épicerie de l’apocalypse’ ofwel, ‘Chohreh Feyzdjou: de kruidenier van de Apocalyps’. De Iraanse essayist Ishaghpour, is bekend om zijn literaire belangstelling betreft de culturele of geografische verschillen die de Westerse en Oosterse wereld scheiden. In zijn essay gaat hij in op jouw monumentale installatie ‘Untitled’ (1987-1994); een zwartgeblakerd landschap bestaande uit een veelheid aan geassembleerde objecten en eerder gemaakt eigen werk dat is bewerkt met materialen als houtskool, geplette walnootschillen en bijenwas.

Het einde der – met de nadruk op – huidige tijden

Chohreh Feyzdjou – Untitled – 1975/1989

Gezien de betekenis van het woord Apocalyps, namelijk het einde der tijden, is de titel van ‘kruidenier’ in het essay van Ishaghpour in eerste instantie wrang; de kruidenier van het einde der tijden. Alsof jij op alchemistische wijze specerijen bij elkaar pleurde en dit zogenaamde eind tot werkelijkheid maakte, maar uiteindelijk is het begrip multi-interpretabel. Zeker wanneer ik mij inlees over het woord zelf: Apocalyps. Vandaag de dag wordt het woord ruim geassocieerd met ‘het einde der tijden’, maar van oorsprong kent het een andere betekenis, namelijk een ‘onthulling van kennis of een openbaring’. Verwijzend naar ‘De openbaring van Johannes’ uit het Nieuwe Testament – waarin het goede overwint van het kwade – waarna het einde van de huidige wereld wordt aankondigt. Let op: niet ‘het einde van de wereld an sich’, maar het einde der – met de nadruk op – huidige tijden. Vandaar dat de term vandaag de dag gebruikt wordt om situaties te omschrijven waarin de wereld onder lijkt te gaan.

Wanneer ik nu kijk naar jouw installaties en assemblages van objecten, met de oorspronkelijke betekenis van het woord Apocalyps in mijn achterhoofd, zie ik hier zeker een Apocalyps in terug. Een onthulling tot stand gebracht door verhulling.

Je pakte hergebruikte schilderingen en tekeningen uit je studietijd en borg deze op in kratten, kisten, glazenpotten en behangrollen. Je converseerde ze enerzijds met plastic, glas en bijenwas, maar eindigde tegelijkertijd hun bestaan zoals ze dat voorheen kende door ze te besmeuren met geplette walnootschillen en houtskool. En ondanks dat er door deze besmeuring in principe weinig tot niets te zien valt en het werk vrij ontoegankelijk wordt, creëert diezelfde ontoegankelijkheid, toegang tot andere facetten van jouw artistieke of persoonlijke interesses en overtuigingen.

Chohreh Feyzdjou – Untitled – 1987/1994

In eerste instantie toont het donkere landschap verwantschap met een aan zijn lot overgelaten winkel; bedolven en gedomineerd onder een laag zwarte stof. Een apotheek of kruidenier, gezien de kleine glazen potjes, of wellicht een tapijtwinkel wanneer we kijken naar de opgerolde lappen textiel. Om het ‘winkel’-gevoel te versterken, is elk object beplakt met een klein, paars etiket met daarop de woorden ‘Product van Chohreh Feyzdjou’. Elk object is afzonderlijk gemarkeerd, geëtiketteerd en gedateerd, en vormt zo een spottend commentaar op het commercialiseren, conserveren en consumeren van kunst, en tevens het belang van authenticiteit hierin. Kijkend naar een wereld waarin alles een ‘product’ is geworden, inclusief kunst, bescherm jij je werk onder een ondoordringbare sluier van zwart, maar maakt tegelijkertijd ook duidelijk de ironie zichtbaar van dit lot dat alle productievormen met elkaar delen.

De factor van conservatie voert echter de boventoon in het werk. De paarse etiketten met daarop ‘Product van Chohreh Feyzdjou’ doen niet alleen aanspraak op het worden van een product, maar ook op het conserveren van jou als persoon zelf.

Je was chronisch ziek, en dit is ook de reden geweest van je vroegtijdig overlijden op 40-jarige leeftijd in 1996. Je moet je wel bewust zijn geweest van het feit dat de dood je op de hielen zat. Bewust van het feit dat jouw einde er onvermijdelijk aan zat te komen. Hierdoor kan ik het mijzelf niet helpen af te vragen of een werk als ‘Untitled’ niet een inventarisering van jouw leven was. Alles dat je maakte, las en zag werd in dit werk gearchiveerd voor wanneer je zou sterven. Zoals een farao na zijn dood al zijn belangrijkste bezittingen meenam in zijn tombe, labelde jij jouw bezittingen voor de reis naar het hiernamaals.

Je werken zijn paradoxaal in het feit dat ze gekenmerkt worden door verlies en afwezigheid, terwijl ze ontstaan zijn vanuit het veelvuldig creëren van werk en het archiveren, het categoriseren, het samenvoegen.

Tijdens de tentoonstelling in het Kröller-Müller museum, ‘Heart of Darkness’, in 1994 was jij een van de deelnemende kunstenaars. Je maakte een enorme installatie genaamd ‘I don’t agree with this show’. Het werk bestond onder andere uit zwart geschilderde kisten met de daarop internationaal bekende transport symbolen; zoals pijlen en het befaamde wijnglas. Hiermee zette jij je vraagtekens bij de status van het kunstobject, door het eigenlijke werk verborgen te laten in kisten; aan het oog onttrokken. Nog een tandje verder in het verbergen ging je tijdens deze expositie toen je 39 van jouw zwart overgeschilderde schilderijen begroef in de tuin van het museum. Nogmaals ingepakt, alleen nu door aarde.

Het is vrijwel altijd moeilijk om los te laten; angsten, liefde of het leven zelf, maar jij Chohreh, gaf een eerbiedige waarde niet alleen aan het object, maar zeker ook aan jezelf. Je wist erkenning te geven aan de tijdelijkheid der dingen, want juist omdat iets tijdelijk is, is het des te belangrijker om met die tijd iets waardevols te doen.

Portrait of Chohreh Feyzdjou