Installatiekunst in het Japanse berglandschap
Deze zomer vindt de grootste kunstexpositie ter wereld plaats op het platteland van Japan. Hoe kan het dat je daar nu pas van hoort? Mogelijk omdat ‘groot’ hier in eerste plaats om kwantiteit gaat. Meer dan 300 Land art werken zijn opgesteld in zo’n 200 dorpen in de Echigo-Tsumari regio. Een ‘Satoyama’ landschap van afwisselend bergen en vlaktes dat zich uitstrekt over een opperakte van 760km2. Permanente opstellingen die elke drie jaar opleven door een triënnale festival vernoemd naar de regio: Echigo Tsumari Art Field. Over de nu zeven edities heeft de organisatie werk verzameld en architecturale opdrachten uitgegeven aan onder andere Marina Abramović, Katsuhiko Hibino, Yayoi Kusama, Olaf Nicolai, James Turrell, en als Nederlandse delegatie John Körmeling en sinds dit jaar ook Ahmet Öğüt.
Sociologisch staat Japan voor twee grote uitdagingen. Er is een hoge mate van vergrijzing en de bevolking trekt al tientallen jaren van platteland naar de stad. Dit zie je genadeloos terug in het landschap. Veel dorpjes staan vol met leegstaande huizen in verschillende staat van verval. De overheid probeert al jaren op allerlei manieren deze werking te keren en op deze reis zag ik veel voorbeelden van hoe kunst wordt ingezet voor wat steeds het “revitaliseren” van een gebied wordt genoemd. De manier waarop is steevast het werken voor en samen met de lokale gemeenschap. De populaire kunst eilanden in de Seto zee (Naoshima, Teshima, e.a.) zijn in dit licht een succesverhaal. Niet zozeer door een groeiend aantal inwoners, maar wel door de drommen toeristen die het kunstprogramma naar de eilanden brengt. Op een vergelijkbare manier wordt het gebied van Echigo Tsumari sinds 2000 aantrekkelijk gemaakt met deze triënnale.
Het hele gebeuren concentreert zich rond het stadje Tōkamachi met al haar omliggende dorpen en gemeenschappen. Het gebied is uitgestrekt, maar mij is verteld dat je met de trein en elektrische huurfiets prima op weg kunt. Toch is voor het bekijken van een aantal werken een auto noodzakelijk. Zo ook het nieuwe werk Light Cave van Ma Yansong / MAD Architects dat groots wordt uitgemeten en aangekondigd als belangrijke nieuwe aanwinst voor deze editie. De installatie bestaat uit een infinity-pool met direct daar achter een uitzicht op een sereen natuurschoon: een knap staaltje van miljoenen jaren tektonische werking compleet met helder bergstroompje. Een spektakelstuk als dit moet tot in de puntjes kloppen. Maar het verijdelde uitkijkpunt lijkt niet af. De tunnel bestaat al langere tijd en is met opzichtig en zelfs lomp bouwmateriaal opgelapt voor haar nieuwe doel. Na de verwennerij van de over de top verzorgde Seto kunsteilanden eerder in mijn reis weet ik hoe imposant de combinatie natuur met een schoon werk kan zijn. Schoon, in de Japanse betekenis [kirei] van tegelijk mooi om te zien en zuiver, rein gemaakt. Voor mij is dit werk dat niet.
Light Cave past wel geheel in de traditie van het soort werken dat het festival over de jaren heeft verzameld. Steeds gaat het om een samenwerking van natuur en kunst. Met een beetje geluk blijkt dat een combinatie te zijn die elkaar naar een hoger vlak weet te tillen. Dat kan door zoals deze tunnel een uitzicht te bieden op de omgeving, als een raam op de wereld. Andere werken introduceren elementen om de natuur mee aan te vullen (The Rice Field, Point of View) of juist om contrast te geven (Kamaboku-type Storehouse Project, Three vulnerable kinds of Red Data plants). Weer andere werken zijn gevormd naar voorbeeld van plant, dier of omgeving (Metamorphosis). Het meest nog komen meerdere van deze elementen samen in de installaties.
Het moge duidelijk zijn; de natuur staat centraal in vrijwel alle gepresenteerde werken. De filosofie van de manifestatie is al sinds haar eerste editie “Humans are part of nature”. Het is dan ook niet vreemd dat het festival dit jaar als thema het antropoceen noemt. Sinds afgelopen jaar komt de term internationaal opvallend vaak langs in debat, essays en tentoonstellingen. Als reactie op de doemscenario’s die ons volgens het antropoceen te wachten staan, wordt een duurzamer en neo-holistisch samenleven voorgesteld. Iets dat op het platteland van Echigo Tsumari al jaren gebeurt.
In het gebied is het zomers heet, maar de dorpen worden in de winter overladen met sneeuw. Het lokaal gezegde luidt dan ook “cultiveer de velden in de zomer en in de winter de geest”. Dat dit geen individuele, maar gezamenlijke inspanning is blijkt uit de hele opzet van het festival en de permanente tentoonstelling van land art door het jaar heen. Lokale ondernemers, families en creatieven worden betrokken en hoewel ook hier nooit iedereen fan is, krijg ik de indruk dat er overwegend positiever over de bouw van permanente kunstwerken wordt gedacht dan bijvoorbeeld in een zekere culturele hoofdstad in het noorden van Nederland. Gezamenlijk bezig zijn is hier vaak het doel op zich. En er is dan geen pretentie om daar meer van te maken dan het is. Wel heeft de lokale (en nationale) geschiedenis een hoog aanzien en komt dat ook op het festival naar voren. Verhalen, gebruiken en personages komen in veel werken terug.
Zo kun je stellen dat de kunst hier dichter bij de samenleving staat. En dan niet op een kritische manier van engagement richting thema’s in een actueel debat, maar op een heel concreet niveau: om de band tussen de driehoek mens, natuur en de kunst zelf te verdichten. Het is een heel andere opvatting van kunst dan die dominant is in Nederland en veel westerse landen waar context zo belangrijk wordt gemaakt. Overigens wil dit niet zeggen dat deze kijkwijze niet voorkomt in Japan. Beide ideeën bestaan naast elkaar en voor de Japanse toeschouwer is gevoelsmatig snel genoeg duidelijk op welke manier een werk valt te waarderen.
Echigo Tsumari blinkt uit in de traditionele soort kunst. De kunst brengt toeristen en lokale gasten in contact met een omgeving waar ze anders nooit van zouden genieten. In die zin is het juist verwarrend om nu net het zo context zware begrip antropoceen als thema te nemen. Een hinken op twee benen dat voortkomt uit de tweedeling over het begrip wat kunst moet zijn. Ik lees het maar als de verklaring voor het feit dat er alleen op de website over het antropoceen wordt gesproken. Nergens op het festival komt het thema met haar actuele dilemma’s direct naar voren. Geen lappen tekst om door te ploegen. De installaties spreken voor zichzelf en met maar weinig woorden. En dat is genoeg.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl