Ineens begint de dag met een nummer van Elton John – kunst op een Berlijns metrostation

Eenmaal een paar dagen weg, lukt het me vrij goed om appjes onbeantwoord te laten. Soms stuur ik een teken van leven, meestal in de vorm van een foto van een kunstwerk of iets opmerkelijks dat ik op straat aantref. Dit keer was het een foto van de poster met ‘adieu wrong plans’. Ik dacht dat de tekst wel zou resoneren met degenen in de appgroep. Maar het kwam me te staan op een simpel stilzwijgen. Ik vond het vreemd want ik had de foto niet uit ironie gestuurd, zoals ik weleens doe met foto’s van teksten als ‘home is where the heart is’ of ‘live, love, laughter’.

Het pretentieloze en alledaagse van ‘adieu wrong plans’ en de andere teksten is juist wat ik er goed aan vind, en waarom ze me raakten. Wat werkt is de vluchtigheid van de locatie en de lichtvoetigheid – misschien is banaliteit een beter woord – van de frases. Hier dringen ze zich niet aan je op, forceren ze niets. Ze zijn een deel van een scène zoals pendelen tussen huis en werk dat is. Jij en je medereizigers maken deel uit van elkaars decor; je ziet een fractie van iemands leven, iemand belt, je vangt een gesprek op, een halte verder verdwijnt die verhaallijn weer de metro uit.

***

In een zijstraat van de Kurfürstendamm breng ik een bezoek aan een privéverzameling. Terwijl de verzamelaar ons rondleidt door haar penthouse valt mijn oog op het omslag van een boek. ‘Museum? Museum! Museum.’ staat erop. Om niet onbeleefd over te komen, we zijn maar met z’n drieën – mijn reisgenoot, de verzamelaar en ik – kijk ik het boek niet in. Maar de titel blijft me bij. De verzamelaar vertelt over de kunst in haar collectie, over hoe de toeschouwer de kunstwerken in diens hoofd af moet maken. Das Bild zu Ende denken, in het Duits klinkt het mooier en intellectueler.

Het beeld afmaken. Het werk als handreiking. Museum? Museum! Museum. De titel van de catalogus komt pretentieus op me over. Eerst een vraag, dan een uitroepteken, en dan is het ineens gewoon zo. Punt. Het geeft het museum iets heiligs, versterkt het idee dat kunst per definitie ongenaakbaar is. Het staat in contrast met de teksten op het U-Bahnhof, die zonder moeite mijn gedachten op gang brengen, een reactie bij me oproepen, juist omdat ze betekenis krijgen door erop door te associëren.

Don’t go breaking my heart. Het ding is – misschien – dat niks echt ongenaakbaar is. Dat alles aangeraakt wordt door de ervaring van een moment. Dat het tijdelijk is. Aan de zestien plakkaten op Hansaplatz raast elke paar minuten een U-Bahn voorbij, vol met levens die geleefd moeten worden, gebroken harten ten spijt. Soms vindt een ander dan de juiste woorden en soms staan die op een poster achter het U-Bahn-spoor: zorg en aandacht in de openbare ruimte.

Thuis probeer ik de herkomst van de teksten achterhalen. Na verschillende zoektermen met elkaar te hebben gecombineerd, ontdek ik dat de werken gemaakt zijn door Stefan Marx. De zestien plakkaten maken deel uit van een tentoonstelling die de naam 16 Hintergleisflächen draagt, verwijzend naar de plekken waar posters aangeplakt worden.

Tot en met 31 januari waren ze te zien op het Berlijnse U-Bahnhof Hansaplatz, dat gelegen is in het Hansaviertel. Deze wijk was in 1957 het toneel voor de internationale architectuurtentoonstelling Interbau 57. Hansaviertel was zwaar getroffen door de Tweede Wereldoorlog en de reconstructie van het gebied stond tijdens Interbau centraal. Onder meer 1.300 woningen, een bibliotheek, twee kerken, een basisschool en een winkelcentrum werden gerealiseerd, ontworpen door meer dan 50 architecten uit 14 verschillende landen. Ook het toen net opgeleverde U-Bahnhof Hansaplatz maakte deel uit van de manifestatie, evenals de Akademie der Künste en het Haus der Kulturen der Welt.

Vreemd genoeg is Hansaplatz niet het station waar ik de plakkaten heb gezien. Bovendien was ik in de tweede week van februari in Berlijn, ruim tien dagen nadat de tentoonstelling sloot.
Ik vergelijk de tegelwanden achter de posters op mijn foto’s met de beelden die ik online vind. Andere tegels: kleine vierkante versus kleine langwerpige varianten. Op één van mijn foto’s zie ik zelfs een poster tegen een achtergrond van veel grotere rechthoekige tegels. Waaierden de posters na hun expositie uit over de stad? Omarmden andere stations de associatieve teksten? Staat de stad Berlijn Werbeflächen af om ruimte te bieden aan kunst? ‘Time it was and what a time it was’, leest de poster die ik verweesd aantrof, met die grote rechthoeken op de achtergrond, ter hoogte van Strausbergerplatz, als ik me niet vergis. Wat blijkt, de flarden forensden niet alleen figuurlijk, maar reisden letterlijk door de Berlijnse U-Bahn: degenen verantwoordelijk voor het vervangen van de Werbefläche vonden de posters van Stefan Marx zo leuk en goed dat ze de teksten, toen de tentoonstelling op Hansaplatz afliep, opgehangen hebben op andere U-Bahn-stations.

De tentoonstelling 16 Hintergleisflächen van kunstenaar Stefan Marx is een initiatief van curator Leonie Herweg. Herweg is de oprichter van GROTTO, een in een winkelruimte in het metrostation Hansaplatz gevestigde kunstruimte die begin februari dit jaar haar deuren opende.