In de baarmoeder – met Basje Boer naar MaMA

En inderdaad lijkt het erop dat ik deze plek heb gemist. We zijn bij de solotentoonstelling van Giovanni Maisto Ferreira, getiteld Raak Mij Aan, Om Ons Te Zien. We wanen ons in een baarmoeder-achtige omgeving, die warm en behaaglijk voelt. In stilte bewegen we langs de zachte wanden, iedere nieuwe kamer verrast. In een ruimte is een groot zacht bed gemaakt dat geen begin of eind lijkt te hebben, waarop je naar touch’ M kunt kijken. Dit is de eerste film van Ferreira uit 2020: een symbolische weergave hoe niet-seksuele aanraking helend kan zijn voor aspecten van giftige mannelijkheid. De mannen op beeld leunen tegen elkaar aan, bewegen langs elkaar heen, schudden elkaar formeel de hand en gaan dan op in een cirkelvormige omhelzing. In een andere hoek van de baarmoeder kun je je hoofd in een lampenkap steken om een kalmerende geur te ruiken. Ik voel mezelf nog iets kalmer worden als ik niets meer zie en alleen zoetigheid ruik. Alles in deze tentoonstelling daagt je uit om jezelf over te geven aan zachtheid. Pas als we weer naar buiten lopen en een plek vinden om ergens iets te drinken, praten we over wat we zagen.
‘Het is innemend lief,’ zegt Basje, ‘een aanraking hoeft niet seksueel te zijn.’
We gaan zitten in een donkere bar, de airconditioner blaast warme lucht.
‘Heel leuk als ik word uitgenodigd om te liggen, ik houd ervan om met vreemden op een bank te liggen. Ik worstel zelf met aanraking. Iemand zei vroeger altijd dat ik me liet kussen, in plaats van dat ik meedeed. 

We bestellen cola en gingerbeer en een enorme schaal nacho’s.
‘De tentoonstelling is een reactie op negatieve aanraking,’ zegt Basje.
Ik dacht hetzelfde. Het was zo prettig om gedragen te worden door elke ruimte, de werken waren geheel niet confronterend. Omdat ik zelf regelmatig schrijf over seksueel geweld, en me in dat schrijven afvraag hoeveel details ik kan noemen zonder lezers te af te schrikken of zelfs pijn te doen, trof deze tentoonstelling me. Ik voelde dat dit ergens vandaan kwam, dat dit een tegenkracht wilde bieden, en tegelijkertijd geen enkele nieuwe schade wilde aanrichten.
‘We waren in een utopie,’ zeg ik.
‘Ja,’ beaamt Basje, ‘een utopie is iets om aan vast te houden, anders wordt het erg duister. Toch vraag ik me af wat er zou gebeuren als het werk een randje had. Het stelt iets tegenover alle narigheid, dat valt enorm te prijzen. Zelf wil ik schuren. Ik hou van contrasten. Het heeft meer impact als je duister tegenover licht zet.’
Onlangs las ik het nieuwste boek van Basje, genaamd Pose, over hoe we kijken en wie we spelen. Een geweldig boek met essays over hoe we naar vrouwen kijken, hoe vrouwen verbeeld worden en welke rollen we aannemen. Ieder hoofdstuk raakte me op een andere manier. Vooral het stuk over Alice in Wonderland bleef me achtervolgen. Biografen dansen al jaren om de fascinatie die de schrijver Lewis Carroll met kinderen had heen. Basje werpt een sterke vraag op, die ik niet meer zal vergeten: Alice zal volwassen worden. Ze zal uit haar kleren groeien, zoals ze groeide uit het huis van het witte konijn. […] Toen Carroll fantaseerde dat het lichaam van Alice tot groteske proporties zou groeien, was dat dan niet zijn eigen angst die sprak?
In haar boek zien we constant haar verlangen om te schuren terug. Ze wil zo eerlijk mogelijk zijn, ze wil doorzien welke rollen we spelen, zelfs als we daar met z’n allen aan meedoen. En dat lukt haar fenomenaal.
‘Ik wil realisme toelaten,’ zegt ze, ‘als we het hebben over baarmoeder-associatie dan gaat daar zoveel geweld mee gepaard voor moeder en kind. De zwangerschap van mijn moeder was niet voorbeeldig. Mijn moeder wilde schrijven in Ierland, maar de man bij wie ze verbleef, bleek gewelddadig. Toen ze daar achter kwam, is ze het huis uit gevlucht. Het was ook nog eens op kerstavond. Als een Maria struinde ze over de straten, klopte ze bij mensen aan, of ze haar in huis wilden nemen. Ook de bevalling zelf verliep zwaar.’
Basje’s woorden laten me terugdenken aan de zeldzame keer dat ik met mijn moeder over haar zwangerschap van mij praatte. Natuurlijk herinner me ik me niets van mijn tijd in de baarmoeder. Het enige wat ik weet, is dat mijn moeder het zwaar heeft gehad, mijn vader gedroeg zich niet zoals ze hoopte. Zoiets heeft effect op een kind, dat weet ik wel, en dat maakt de baarmoeder niet voor iedereen een plek waar je geborgen bent.

In de trein terug lees ik het boekje dat bij de uitgang van de tentoonstelling lag.
Raak Mij Aan, Om Ons Te Zien is een persoonlijk project, een onderzoek naar intimiteit en menselijk contact en een poging de wereld voor te stellen post-pandemie, post-#MeToo en post-patriarchaal. Raak Mij Aan, Om Ons Te Zien is kwetsbaar en nodigt uit kwetsbaar te zijn.
Niet eerder praatte ik met iemand anders dan mijn moeder over de tijd in de buik. Waar alles geborgen zou moeten zijn – wat het hopelijk ook is voor het meeste kinderen, maar voor de moeder kunnen we ons dat afvragen. Zonder de tentoonstelling hadden Basje en ik, met een grote schaal nacho’s naast ons, nooit de diepte ingekeken. Die intimiteit roept de tentoonstelling op. Daarom zou iedereen bij MaMA naar binnen moeten gaan, om zich even terug in de baarmoeder te wanen.

Raak Mij Aan, Om Ons Te Zien van Giovanni Maisto Ferreira is nog tot en met 19 maart 2023 te zien in Showroom MaMA in Rotterdam.