Ik ken niemand die zijn dertiende maand niet accepteert
Door bepaalde handelingen uit te voeren kunnen we onverklaarbare krachten opwekken, opheffen en/of bijsturen. Zo verbetert je seksleven bij het dragen van een geamputeerd konijnenpootje en wordt de kans op weelderige kroost verhoogd. Stop je als vrouw een klavertje vier in je rechterschoen dan zul je trouwen met de eerste man die je die dag tegenkomt. Oh, en liet je toevallig vanochtend je stuk zeep vallen onder de douche, zet dan de kaasblokjes maar klaar, want je kunt visite verwachten.
Maar wat nou als er geen bezoek verschijnt? Wanneer jij je dag eenzaam doorbrengt, wie is hieraan dan schuldig, het object of jijzelf? Jij hebt het object immers deze verantwoordelijkheid gegeven, deze macht over de situatie. Daar vroeg het zelf niet om. De tentoonstelling ‘Superstition’ in Marres Huis voor Hedendaagse Cultuur focust zich op het bijgeloof en de bijkomende fenomenen die hieraan verbonden zitten.
Het bijgeloof balanceert op de grens van werkelijkheid en waan, en op de vraag hoeveel vermogen wij levenloze objecten geven om over gebeurtenissen in ons leven (mee) te bepalen. Een vrijwel letterlijke vertaling van dit grensgebied vinden we in het werk ‘Wallpaper Marres’ van Nils Nova. In deze kamer bevindt de bezoeker zich letterlijk op de grens. Loop je hier op de vloer of op het plafond, of zijn zij een en hetzelfde oppervlak? Door foto’s vanuit een specifieke hoek te nemen en deze vervolgens andersom te plaatsen binnen de desbetreffende gefotografeerde ruimte, schept Noa een illusie van de ruimte binnenin de ruimte zelf; een schijnbare tegenstrijdigheid.
Meer dan eens gaat balans verloren door het geknoei met paradoxale perspectieven. Dit effect wordt nog meer vergroot door de twee verschillende versies van ‘Empty Center’. Deze metalen, spiegelende schilderijen hangen in diezelfde ruimte en functioneren als spiegel voor de toeschouwer. Waarin je jezelf aanschouwt binnenin een ruimte, maar waar de reflectie van de spiegel je een andere waarheid verkondigd.
Sereen is het in de ruimte waar het buitengewoon belangrijk is op te letten waar je loopt. Er loopt een voeg in een perfecte cirkel in de vloer en het bijgeloof bestaat dat als je hierop zou staan je entiteiten zou verstoren waarmee je niet wil sollen. Volgens een ander bijgeloof zou het stappen op deze naad je moeke intense rugklachten bezorgen. ‘Step on a crack and break your mother’s back.’.
Als onderdeel van de performance ‘Crickets’ van Mungo Thomson staan er binnenin deze cirkel verschillende voorwerpen die ooit als potten hebben gediend. Klein en cilinder vormig, met een deksel erop waar de woorden ‘Crafted for quality. Sealed for freshness’ staan. Het oorspronkelijke object heeft deze belofte ooit waar kunnen maken, maar doet dit nu niet meer. Waar de wezenlijke potten aannemelijk van glas waren vervaardigd, is dit materiaal nu vervangen door kippengaas. Hetgeen dat nu in de pot gestopt zal worden staat open en bloot in de ‘buitenlucht’ en is allesbehalve sealed. Het doet zich voor alsof het nog hetzelfde object is door de boodschap die het verkondigd en het werk doet dan ook aanspraak op het feit hoe snel wij geneigd zijn ons geloof ergens op te projecteren. Maar geen geloof is vaststaand.
Zo ook niet het geloof in een groter begrip als veiligheid. Veiligheid is geen vast gegeven, maar bestaat bij de gratie in hoeverre ons verteld wordt dat we veilig zijn door ouders, media of mensen die zeggen dat ze ergens kennis van hebben.
In het trappenhuis hangt een foto, met hierop de voorstelling van een vreemde noch vertrouwde constructie. Een dak gemaakt van opeengestapelde literatuur met twee armstoelen als wachters voor de ingang van het bureau. Sleutels in de sloten van de lades doen vermoeden dat hier toch iets waardevols opgeslagen moet zijn. Onder dit podium, dit houten toneel van mogelijke kennis, zit een man. Is hem het vuur aan de schenen gelegd? De zweetplekken onder zijn oksels doen vermoeden van wel.
Joanna Piotrowska vroeg mensen om hun interieur om te bouwen tot geïmproviseerde bunker of schuilplaats. De forten hebben iets naïefs over zich heen. Denkt men echt dat ze stand zullen houden? Net als de “glazen” potten van Thomson verkondigen de forten in de foto’s van Piotrowska een met illusies gevulde boodschap. Op een kinderlijke wijze is het bouwen van hutten een leuke activiteit, maar het bouwen van een fort is vooral nodig in tijden van gevaar. De bouwsels ogen wellicht stevig, maar zullen breken als glas wanneer zij als defensief middel zouden moeten dienen. Daarbij weten wij niet met welke blik en overtuigingen deze hutten gebouwd zijn. Dat blijft een raadsel. Wellicht is het gevaar, net als de veiligheid, iets dat in stand wordt gehouden omdat wij erin geloven.
Bijgeloof is ook sterk verbonden aan onze drang om controle te houden over dat wat juist oncontroleerbaar is. Een voorbeeld hiervan toont Otto Berchem ons in zijn werk ‘Amansa Lluvia’ . De installatie bestaat uit 130 tafelmessen die zijn verspreid over de vloer van de bovenverdieping van Marres en doen aanspraak op een bijgeloof uit Colombia: wanneer er twee messen gekruist in de grond worden gestoken voorkomt dit regen tijdens speciale gelegenheden. Het weer zelf kunnen wij niet veranderen, maar door een setje tafelmessen bij wijze van te injecteren met het vermogen om het weer te kunnen beïnvloeden “wint” het weer het niet van ons. Als het dan alsnog gaat regenen, hebben we in ieder geval ons best gedaan.
Het bijgeloof laat eigenlijk vrij weinig aan het mysterie over, maar is daarentegen juist heel basaal. Het zijn geen verschijnselen die zich niet door logica laten verklaren, maar het bewijst maar weer eens dat wij als mensen over de eigenschap beschikken om verschillende, nagenoeg niet gerelateerde, concepten met elkaar te verenigen. Hetzij omdat wij bepaalde gebeurtenissen niet kunnen (be)vatten of omdat we ronduit sommige verantwoordelijkheden niet op ons willen nemen. We snappen dit zelf ook dondersgoed, ik ken immers niemand die zijn dertiende maand niet accepteert.
Wat de reden ook is, mocht je nou toch onheil over jezelf hebben afgeroepen, dan kun je altijd even je middelvinger en wijsvinger kruisen om het af te weren. Een beetje zoals aflaten. Easy peasy.
De tentoonstelling ‘Superstition’ in Marres Huis voor Hedendaagse Cultuur is nog tot 25 november te zien: https://www.marres.org/programmas/superstition/
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl