Ik begin de betekenis van revolutie te begrijpen
Persis Bekkering schrijft maandelijks over de kunstwerken die haar blik op de wereld doen kantelen.
De handhaver die door het park wandelt werpt een kritische blik op de lange rij mensen. Het kan net, zie je hem denken. We staan gemaskerd een ruime meter van elkaar af tegen de heg opgesteld. Een voor een buigen we ons naar rechts om de woorden van de buurman op te vangen, en naar links om ze aan de volgende door te fluisteren. Gek genoeg keert niemand zijn oor naar de spreker, maar kijken we elkaar steeds recht aan, alsof het zien van de ogen boven het masker de tekst beter verstaanbaar maakt. We geven elkaar korte boodschappen door, teksten opgebroken in zinnen, zinnen opgebroken in woorden. ‘I am’, zeggen we, en ‘beginning to know’, en ‘the meaning of revolution’.
In de performance Letters from Attica van kunstenaar Begüm Erciyaz, begin september op het Kunstenfestivaldesarts in Brussel, reconstrueren we de woorden van Sam Melville. Melville was een radicale Amerikaanse burgerrechtenactivist en fel tegenstander van de Vietnamoorlog. Nadat hij overheidsgebouwen had gebombardeerd werd hij in 1969 opgepakt. Vanuit de gevangenis in Attica schreef hij brieven over eenzaamheid en isolatie, volhardend in zijn engagement. Hij kwam om tijdens een gevangenisopstand in 1971.
Voor de Turks-Belgische Erciyaz, die vaak met geavanceerde technologie zoals AI en algoritmes werkt, is de performance opvallend eenvoudig. Een rij mensen, een performer die tekst doorgeeft. Geen rekwisieten. Als je een boodschap de gevangenis uit wil smokkelen, mag je geen sporen achterlaten. De performers heb ik zelf niet eens gezien, ik stond om de hoek.
De vorm van het werk, ontwikkeld als artistiek antwoord op de beperkingen van de anderhalvemetersamenleving, zorgt voor een intrigerende verdubbeling van de tijd. Het doorfluisteren, de afstand tussen de deelnemers, het buiten zijn, de inhoud van de tekst – dit alles echoot de bevreemdende situatie van dit moment, waarin nabijheid problematisch is, vooral de nabijheid van vreemden. We spreken elkaar door het filter van de mondkapjes, op gepaste afstand. De voorwaarden waarbinnen de performance moet plaatsvinden, creëert een extra ruisfactor, bovenop de ruis waaraan het doorfluisterspel zijn spelkarakter ontleent. Melville’s woorden die in onze lichamen resoneren gaan over het gemis aan lichamelijk contact, over verlangen, en over de wens tot verandering. Een voorstelling over afstand, op afstand.
Dit was mijn lievelingszin: ‘I am beginning to know the meaning of revolution. It is the desire for ecstasy, and I think only desperation can produce it.’
In hetzelfde weekend en in dezelfde stad woon ik de opening bij van de tentoonstelling Animals and Sculptures in galerie Clearing, met werk van Daniel Dewar en Grégory Gicquel. Het duo maakt sculpturen op de grens van toegepaste en autonome kunst: houten kabinetten en ladekasten, geborduurde bankjes, houten wandreliëfs. Uit het oppervlak van de objecten komen slakken, neuzen, voeten, en pompoenen omhoog. Lichaamsdelen, groente en dieren – elementen uit ons dagelijks bestaan, maar als uitstulpsels van meubelstukken plots vreemd, mystiek bijna.
De massieve houten objecten, veelal uit één blok vervaardigd, hebben een indrukwekkend soort aanwezigheid in de grote, lege, lichte ruimte. Oog in oog met een kast voel ik het gewicht ervan, het ambacht van de houtsneden, de geschiedenis zoals ze doorschijnt in de historische, arbeidsintensieve productiewijze. Het zacht glanzende oppervlak heeft een magnetische aantrekkingskracht op me. Ik wil het aanraken. Dat mag, weet iemand naast me te vertellen, die net met de kunstenaars sprak. Ik streel even een paar tenen die aan de zijkant van de kast uitsteken, en open vervolgens de deuren om de lege ruimte die de kast omsluit te inspecteren. Bij een reliëf aan de muur met een veelvoud aan mannelijke torso’s die in elkaar lijken te schuiven voel ik even aan een tepel. Haastig, omdat een reliëf niet bedoeld is om aan te raken, denk ik, anders dan de meubelstukken.
Een vriendin appt me dat ze ook binnen is en mijn naam op de lijst zag staan op de intekenlijst. ‘Oh my’, schrijft ze, ‘It’s amazing’. En ‘my mouth is open (underneath my mask)’.
Op de binnenplaats drinken we een glas, het masker naar beneden. Zodra mijn wijn op is, spreekt een galeriemedewerker me aan dat het kapje weer op moet. Ik heb net voeten en tepels gestreeld. Afstand en nabijheid hebben een andere betekenis gekregen. Ik kan het nog niet uitleggen, het heden is nog te dichtbij om het scherp te kunnen zien.
In de buurt van mijn huis hangt een bord, zoals overal in Brussel: ‘Le port du masque est obligatoire’. Iemand heeft het laatste woord doorgestreept en er ‘un non-droit’ bovengezet, ‘het dragen van een mondkapje is rechteloos’. Hoewel ik ook vaak klaag over die zweterige dingen, probeer ik het dragen van een masker te zien als het dragen van zorg voor elkaar, als een vorm van solidariteit. Al begrijp ik het verzet tegen de verplichting ervan, tegen de politiecontroles, tegen het gevoel te zijn gedegradeerd tot een virusmachine. En misschien is dat sentiment een vorm van rouw over het verlies van nabijheid, dat nu semipermanent begint te worden.
Voor een tijdschrift sprak ik met een artistiek directeur van een theater over de vele kunstenaars, over de hele breedte van het kunstenveld, die zich in hun werk bezig houden met thema’s rondom zorg: healing, solidariteit, traumaverwerking, omzien naar elkaar, persoonlijke groei. Ik citeerde een essay van filosoof Bojana Kunst waarin zij deze hedendaagse beweging een verschuiving van ‘critique to care’ noemt. De artistiek directeur (Barbara Van Lindt van het Kaaitheater) omschreef het als de verschuiving van afstand naar nabijheid. Afstand – zo interpreteerde ik haar woorden – staat voor de kunstenaar die met kennis van zaken en expertise het heden van reflectie en kritiek voorziet, waarbij de afstand de kunstenaar een soort autoriteit geeft, want het verschaft hem een panoramablik op de wereld. Nabijheid is de kunstenaar die om zich heen kijkt en middenin de gemeenschap staat, met oog voor asymetrieën tussen mensen en de mens en niet-mens, en zich afvraagt wie er nog meer in de ruimte is, wat die anderen te zeggen hebben, hoe die stemmen versterkt kunnen worden.
Nu ik deze associatie opschrijf, zie ik in die laatste zin ineens het verband met Letters from Attica. Ik begon over de performance te schrijven omdat ik de verplichte afstand tussen de aanwezigen een beetje schrijnend en verdrietig vond, maar ik begrijp nu dat in het letterlijk versterken van elkaars stemmen juist de nabijheid wordt vormgegeven. Even stonden we in verbinding met een stem uit de geschiedenis, wiens verlangens en dromen en ideeën we geduldig aan elkaar doorgaven. We waren deel van iets groters, zoals we daar stonden, een menselijke keten van betekenis.
De tentoonstelling van Daniel Dewar & Grégory Gicquel is nog tot 17 oktober 2020 te zien. Credits header van deze pagina en het teaserbeeld op onze homepage: © Benjamin Baltus / Courtesy of the artist and CLEARING New York, Brussels
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl