“I become a fabricator who empowers the ordinary”
Het oeuvre van Betye Saar is één grote verzameling. Kleine objecten zoals tarotkaarten, dienbladen, kleine wasborden, maar ook takken, kinderboekjes, printplaatjes en beeldjes van kraaien worden samengebracht tot assemblages waarbij geldt: hoe langer je kijkt hoe meer je ziet. Het zijn de fysieke overblijfselen uit een tijdperk. Objecten die een mentale geschiedenis met zich meedragen, die zonder woorden een mensenleven vertellen. De zeer vurige 89-jarige kunstenaar uit Californië, nodigt haar toeschouwers uit tot verzamelen: opgespaard onder een altaar dat door Saar is gemaakt liggen allerlei spullen, daar neergelegd op uitnodiging van de kunstenaar, als brandende kaarsen bij de heilige sint Antonius. Van Wilhelmina pepermuntjes tot foto’s of tekeningen, wat ook maar voor de kijker symbool staat voor het werk van de Saar, met welke associatie dan ook. Het resultaat is een altaar gevuld met een bonte verzameling van schijnbaar willekeurige voorwerpen.
De tentoonstelling is genaamd Still Tickin’ omdat Betye Saar na al haar levensjaren er nog is, met veel levenslust, maar wel gedurende haar leven veel geliefden verloren heeft. Hierover heeft ze een werk gemaakt waar verschillende klokken opgesteld staan in een kast, maar in vele andere kunstwerken keert de symboliek van de klok ook terug. Saar is een vrouw met een missie, misschien is dat wel wat haar al zo lang in leven houdt. Hiermee wordt de Afrikaanse traditie in stand gehouden van mond tot mond verhalen die doorgegeven worden van generatie op generatie zodat ze nooit vergeten worden, bijvoorbeeld over het leven als slaaf op een plantage. Haar kunstwerken hebben een urgentie in zich en zijn voor Saar van levensbelang en voor de toeschouwer leesbaar als een beeldverhaal zodat die getuige wordt van haar erfenis.
Haar oeuvre is in Sittard, door Betye Saar zelf, ingericht- onderverdeeld in vier segmenten: een zaal met beige geschilderde muren behelst de thema’s nostalgie en herinnering, er is een donkerblauw gedeelte met kunstwerken die gaan over mysticisme en ritueel, twee rode ruimtes met kunstwerken met raciale beeldvorming als onderwerp en een laatste donkergrijze kamer waar historische politieke onderwerpen de ruimte krijgen, wederom in relatie tot raciale beeldvorming.
Een rood dienblaadje tussen een verzameling van rode objecten in een rood geschilderde ruimte van de expositie toont de tekst: “Blame it on the black crows”: geef de schuld aan de zwarte kraaien. En voor de oplettende kijker zijn er in de tentoonstelling vele kleine zwarte kraaien terug te vinden. De vaak voorkomende symboliek van zwarte kraaien kan gezien worden als een voorspeller van onheil, maar Betye Saar doelt hier op iets geheel anders. De black crows staan voor de Jim Crow wetten (afgeleid van een het nummer ‘Jump Jim Crow’ over een kreupele Afrikaanse slaaf) die na 1890 rassenscheiding legaliseerden in vooral het zuiden van de Verenigde Staten. Deze wetten zorgden er voornamelijk voor dat Afro-Amerikanen gescheiden werden van blanken in hun dagelijkse bezigheden, denk bijvoorbeeld aan de regel waarin vastgesteld werd dat ‘zwarten’ toentertijd achter in de bus moesten zitten. Met de kleine kraaien in haar oeuvre verwijst Saar naar een thema dat van alle tijden is: racisme en het uitsluiten van bepaalde bevolkingsgroepen.
Betye Saar weet je te raken met kunstwerken die je in je gezicht slaan, zoals het kinderjurkje waarop alle scheldwoorden voor een Afro-Amerikaanse baby – Tar baby, Niggerbaby, Pickaninny – met ijver en vakmanschap in banen zijn gestikt. Een kind is snel de onschuld voorbij. Of een strijkplank waarop donkere slavinnen de witte lakens streken voor leden van de Klu Klux Klan, de plank door Saar beschilderd met de plattegrond van een slavenschip en de tekst “I’ll bend but I will not break”. Meer woorden zijn er niet voor nodig, nog een klap in je gezicht.
Betye Saar brengt de harde waarheid op tafel en daar waar op het eerste oog niet veel te zien is, moet je nog eens kijken naar dat vervaagde schilderwerkje op een wasbordje, want schijn bedriegt.
De solotentoonstelling Still Tickin’ van Betye Saar is nog tot en met 15 november te aanschouwen in museum Het Domein, Kapittelstraat 6 te Sittard.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl