Hulde aan de kunstenaars zonder ‘carrière’! – een pleidooi voor hoop

Ons begroetingsritueel is belangrijk omdat het de snelste weg is naar alle antwoorden op je netwerk-vragen: kan jouw galeriehouder ook iets voor mij betekenen, denk je dat ik kans maak bij haar, wie zit er nu op zijn post, is je aanvraag gehonoreerd?’ Het is zonde van je tijd om te blijven plakken bij iemand die daar niets over kan zeggen. Wie wil koffie met je drinken als je geen netwerk informatie hebt? Dat is jammer, want ik wil wél met je praten! Over van alles, zoals het werken in mijn atelier, mijn laatste serie, mijn plannen voor het volgende werk. Het wordt ook alleen maar leuker om er over te praten, want ik kan steeds beter het werk in perspectief plaatsen en zie nuances die ik vroeger niet kon benoemen. Maar veel collega’s kan het niets schelen welke nuances ik ben gaan zien en waar ik naar toe wil met het volgende werk, maar zijn alleen geïnteresseerd in waar ik hen verder kan helpen in het grote Kunstspel.

Eerlijk is eerlijk, ik zou liever ‘ja’ zeggen op de vragen uit het begroetingsritueel, wel exposeren, wel uitgenodigd worden, wel zichtbaar zijn. Toch zegt ‘niet meedoen’ weinig over mijn werk maar veel over het systeem waarin geen plaats is voor alle kunstenaars. Het feit dat netwerkvragen de vanzelfsprekende basis zijn geworden van onze gezamenlijke gesprekken laat de zwakte in het systeem zien. Kunst is een afgebakend en economisch spel voor een klein groepje uitverkorenen. Op alle publieke en sociale momenten binnen kunst kom je als niet-lid van de club dit sociale ongemak tegen; wanneer je het werk van een collega bekijkt in een galerie, een opening bijwoont of een kunstbeurs bezoekt. Ik zou willen dat ik me anoniem kon over kon geven aan de kracht van kunst zonder me te hoeven conformeren aan een slap begroetingsritueel dat direct de toon zet en mij laat voelen dat ik niet meedoe.

Ik koos ooit voor dit leven omdat ik vrij wilde zijn en zelf de regels kon bepalen, maar dat staat haaks op het feit dat anderen dicteren of ik mag meedoen. Kunst is geen kwestie van meedoen of niet meedoen, het is zoveel groter en veelomvattender. Het is dat wat me vormde, dat wat als eerste ontstond en als laatste overblijft. Als kinderen het huis uit gaan, partners scheiden, vrienden afvallen, banen verdwijnen, dit blijft. Zelfs op mijn sterfbed, ook dan nog zal ik kijken door de ogen van een kunstenaar en het einde voelen naderen met mijn gekleurde kunstenaarsziel. Dus hoezo doe ik niet mee? Ik ben juist een ongelofelijke insider. Waarom laten we ons zo gek maken en lijken we te geloven dat alleen de mensen die meedoen succesvol zijn? Waarom maken we de spelregels niet wat inclusiever door de definitie van succes te verbreden? Succes kan voor de één betekenen dat het werk een mooie plek krijgt in iemands huis, voor de ander valt het samen met het in staat zijn om tijd te kopen voor je persoonlijke ontwikkeling. Je kunt succesvol zijn wanneer je je kunstenaarschap meer dienend inzet door les te geven op scholen of andere centra en daarmee mensen voor wie cultuur helemaal niet vanzelfsprekend is bereikt en inspireert. Vanuit dat perspectief is een veel grotere groep kunstenaars succesvol!

Steeds meer zie ik hoe groot die groep is van kunstenaars die niet meedoen. Ik heb een naam voor ze bedacht en noem ze ‘kunstenaars zonder carrières’. Goede kunstenaars die keihard werken maar toch geen carrière van de grond hebben gekregen. Of mensen die eerst wel mee deden en nu niet meer of mensen die helemaal nooit meededen, ook niet toen ze jong en prachtig waren. Mensen, vaak vrouwen, die zich verloren in de drukte van gezinnen, werk en zorgtaken en gewoon geen tijd en energie meer over hadden om aan de voorwaarden voor een succesvol lidmaatschap te voldoen. Het is ook niet iets dat alleen de kunstwereld typeert, in de meeste sectoren is de houdbaarheidsdatum voor ‘meedoen en zichtbaar zijn’ maar 10 jaar. Het is interessant om te analyseren wat succesvolle kunstenaars met elkaar gemeen hebben, want de veronderstelling dat het werk gewoon beter is, lijkt me te algemeen en niet te kloppen. Ik ken kunstenaars met hele mooie oeuvres die toch niet meedoen. Ik ken ook kunstenaars die enorm sociaal vaardig zijn en prima voor zichzelf kunnen zorgen, maar ook niet meedoen en ik ken kunstenaars die lokaal veel invloed hebben, een rolmodel voor anderen zijn, maar ook niet meedoen. Wat is die X-factor die maakt dat de één zichtbaar is en de ander niet. Totdat ik het antwoord daarop weet denk ik na over de vraag hoe we de ‘kunstenaars zonder carrière’ kunnen definiëren? Mijn conclusie is deze: kunstenaars zonder carrière hebben net als hun succesvolle collega’s, ALLE noodzakelijke stappen en investeringen in hun carrière gezet en gedaan, zeker de eerste 10 jaar, maar zijn desondanks niet succesvol geworden. Wel een aanvraag doen bij het Mondriaanfonds, maar die vervolgens niet gehonoreerd zien worden. Wel op de goede plekken en openingen staan, maar hier niet je voordeel mee kunnen doen. Wel de juiste personen aangesproken maar zonder effect. Ook een residentie gedaan, maar zonder opvolging. Het zijn vaak kunstenaars met één of zelfs twee bijbanen om in hun levensonderhoud te kunnen voorzien en ze gaan tot het uiterste om een atelier te kunnen blijven huren. Ook als daarvoor nóg een dag moet worden gewerkt als docent of coördinator van een talententraject voor kunstenaars die wél meedoen. Het zijn mannen en vrouwen die de gave hebben om het uitzicht op succes altijd weer naar voren te schuiven en goede redenen kunnen bedenken waarom er maar geen geld verdiend wordt met kunst en waarom het succes nog gaat komen.

Veel kunstenaars zonder carrière trekken zich stilletjes terug en worden langzaam onzichtbaar. Ze twijfelen aan zichzelf en het werk dat ze maken. Maar lieve mensen, jullie schieten niet tekort, het systeem schiet tekort. Het spel heeft gewoon te weinig geld in kas en te weinig plekken in het clubhuis. En nee, er zijn niet ‘te veel’ kunstenaars, er zijn nooit te veel kunstenaars! Er zijn helaas te weinig mensen die de waarde van kunst erkennen en daarom is er zo weinig plek om te staan. Dát zouden we met elkaar moeten zien te veranderen! Hoe sterk ben je wanneer je zonder bevestiging, applaus of financiële beloning toch doorgaat! Daar passen alleen trots en heel veel schouderklopjes. Er zit oneindig veel mysterie en schoonheid in het gegeven dat mensen ondanks tegenslag en zonder waardering toch doorgaan. In het najagen van dromen zit misschien wel meer schoonheid dan in het waarmaken ervan. Blijkbaar is er iets dat je op een diepe manier inspireert en beweegt, wars van waardering, het keurmerk van de rode hoofdletter M en al die andere zaken. In het binnenste van die kunstenaars ligt de sleutel tot een onafhankelijk en autonoom leven. En wat nu onzichtbaar is, kan ooit wel zichtbaar worden. Wat nu succesvol is, kan later van geen waarde blijken te zijn. We weten het niet en dat is maar goed ook.

In tegenstelling tot het grote kunstspel waar vaak de waan van de dag regeert, is het in mijn eigen clubhuis iedere dag opnieuw de kunst om me onafhankelijk op te stellen en gewoon mijn werk te maken. Het fijne is dat je vanaf daar de feestjes van anderen kunt overslaan, het meelopen met de grote en belangrijke spelers niet meer hoeft te veinzen, de ruimte verlaat wanneer je er genoeg van hebt en alleen nog doet wat je echt nodig hebt om jezelf te voeden en te inspireren. Ik begin steeds meer van ze te houden, van die goede kunstenaars die niet meedoen. Hoe bijzonder zou het zijn om een keer een hele grote show te organiseren met alleen maar werk van ‘kunstenaars zonder carrières’! En dan zonder slappe begroetingsrituelen maar alleen maar heel veel knuffels en schouderklopjes!

De redactie van Mister Motley heeft (in overleg) gekozen voor de werken van Maartje Folkeringa vanwege de thematische connectie met het artikel.