Hoe we het Nederlandse racisme maken

de realiteit is dat racisme nooit uit de Nederlandse cultuur is verdwenen.

Alledaags racisme
In het dagelijkse leven is één barrière die mij ervan weerhoudt als Nederlander om van een optimaal gevoel van veiligheid, vrijheid en thuisgevoel te genieten. En dat is de erfenis van het koloniaal verleden: racisme. Omdat velen er heilig van overtuigd zijn dat ons land racisme-vrij is, blijft het Nederlandse racisme een moeilijk bespreekbaar onderwerp. Het heeft zich ontwikkeld tot een specifieke vorm die wij in ons dagelijks leven vaak over het hoofd zien. Hierdoor denkt een aanzienlijk deel van de samenleving dat men racisme verzint of opnieuw leven inblaast terwijl de realiteit is dat racisme nooit uit de Nederlandse cultuur is verdwenen.

Tot op de dag van vandaag hebben deze koloniale resten zich verweven in onze maatschappij op zowel zichtbare als onzichtbare manieren. Al zijn de meest voorkomende uitingen van racisme duidelijk, ze worden alsnog niet structureel aangepakt. Er is nog steeds sprake van segregatie in het onderwijs, discriminatie op de arbeidsmarkt, etnisch profileren en politiegeweld binnen het politieapparaat, enzovoort. Het Nederlandse racisme leeft ook voort in de overrepresentatie van witte mensen op veel posities van macht. Hierdoor is de reflectie van onze multiculturele samenleving niet terug te zien binnen de politiek, op de universiteiten, in de media en op andere plekken. De huidige antiracismebeweging toont de noodzaak voor het (door)ontwikkelen van de taal en het begrip over hoe het Nederlandse racisme zich manifesteert. Hieronder volgen drie manieren om het Nederlandse racisme te herkennen, erkennen en te bestrijden.

1. Ons dominante zelfbeeld van een ‘tolerant’ land
In Nederland is de ontkenning van racisme geworteld in een nationaal zelfbeeld van Nederland als het land van openheid, tolerante en gelijkheid. In het boek ‘Witte Onschuld’ schrijft professor Gloria Wekker dat dit dominante zelfbeeld voortkomt uit het denken dat een geschiedenis van 400 jaar aan kolonialisme en imperialisme geen sporen heeft nagelaten in de hedendaagse samenleving. En ja, we hebben een liberaal softdrugsbeleid, een liberaal beleid voor sekswerkers op de Wallen en Nederland was het eerste land ter wereld waar het homohuwelijk werd gelegaliseerd, hoe kunnen we dan racistisch zijn? ‘Als je gewoon je opleiding afmaakt en hard werkt, dan is alles mogelijk binnen de welvaartsstaat’, is het dominante beeld. De statistieken spreken dit echter tegen, discriminatie op de arbeidsmarkt zorgt ervoor dat mensen van kleur – ook als ze hard werken, niet altijd gelijke kansen krijgen.

Gloria Wekker – Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras (2016)

Het is de combinatie van dit liberale beeld en de welvaartsstaat, dat de erkenning van racisme heel moeilijk maakt. Het is gebruikelijk dat wij gemengde gevoelens hebben over de plaats waar we zijn geboren, opgroeien of leven.

2. Kleurenblindheid werkt niet – Niet post-raciaal maar post-racistisch
Het Nederlandse racisme is ook te vinden in het idee dat wij als land kleurenblind zouden moeten zijn. Het ontkennen van mijn huidskleur betekent echter dat je ook de gruwelijke geschiedenis die hieraan verbonden is ontkend. Een verleden dat nooit mag worden vergeten, ook niet omwille van kleurenblindheid of het diepe verlangen naar een post-raciale wereld. Net als de Afro-Amerikaanse actrice Kerry Washington, verlang ik niet naar een samenleving die liever geen kleur ziet: ‘Ik wil niet leven in een post-raciale wereld want zwart zijn is geweldig. Maar ik ben wel geïnteresseerd in het leven in een post-racistische wereld’.

Sommigen hopen dat de problemen zullen verdwijnen als we van kleur wegkijken.

Kleurenblindheid draagt bij aan racisme omdat men denkt dat dit een goede manier is om raciale discriminatie te bestrijden. We durven niet te erkennen dat het zien van een donkere kleur vaak gepaard gaat met (on)bewuste negatieve stereotyperingen en denkpatronen die voortkomen uit onze koloniale geschiedenis. En deze denkpatronen vertalen zich in ongelijke behandeling, kansen en een lagere posities op de sociaaleconomische ladder voor mensen van kleur. Sommigen hopen dat de problemen zullen verdwijnen als we van kleur wegkijken. In werkelijkheid lost dit het probleem niet op, maar zorgt het ervoor om dat het probleem steeds meer onzichtbaar wordt. Hoe graag wij ook kleur niet willen zien, de (subtiele) raciale machtsstructuren zijn nog te stevig in onze samenleving om te doen alsof kleur geen rol speelt in deze wereld.

3. Racisme is alledaags en divers – Micro-agressies
Ik stelde ooit de volgende vraag op social media: “als rechtse en linkse mensen claimen niet racistisch te zijn, waar komt het racisme in Nederland dan vandaan?” Het is gebruikelijk om racisme voornamelijk te associëren met (extreem) rechts of nazi’s. Hierdoor is er geen oog voor de dagelijks en subtielere vormen van racisme die prof. Philomena Essed reeds in 1984 in haar boek ‘Alledaags Racisme’ beschreef. Volgens Essed kunnen we aan de hand van alledaagse vormen van racisme een verband leggen tussen de dagelijkse individuele ervaringen en hoe die zich ontwikkelen tot machtsstructuren. Tegenwoordig gebruikt men ook wel de term micro-agressies. Voorbeelden van micro-agressies zijn: “wat spreek je goed Nederlands!”, of “maar jij bent niet zoals die anderen”. Dit zijn goed bedoelde opmerkingen die wel degelijk een racistische lading kunnen hebben.

Philomena Essed – Alledaags racisme (1984)

Deze micro-agressies kunnen zich ook vermengen met andere vormen van discriminatie. Racisme kruist zich ook met seksisme, homofobie, transfobie, islamofobie en andere vormen van discriminatie. Bijvoorbeeld: “is dat jouw echte haar?” of niet respectvol het haar van zwarte vrouwen aanraken alsof het exotische dieren zijn en hun lichamen volledig tot jouw beschikking staan voor jouw nieuwsgierigheid, net als tijdens het koloniale tijdperk gebeurde. Onlangs is – in de naam van veiligheid – het boerkaverbod ingevoerd. Dit verbod wordt weliswaar ervaren als een vooruitgang voor de westerse samenleving maar is een achteruitgang voor feminisme. Want wij waren toch de baas over onze eigen lichaam?

“Freedom”
In het kort, het Nederlandse racisme verschuilt zich in het alledaagse leven door de waarden waar Nederland voor zegt te staan – openheid, tolerantie, vrijheid – niet voor iedereen in gelijke mate te handhaven. Onze goede bedoelingen, zoals kleurenblindheid en ondoordachte micro-agressies, zorgen voor een blinde vlek voor hoe racisme zich manifesteert. Ook in onze feministische cirkels, homobewegingen en andere vormen van verzet en strijd. Het doel moet zijn dat we tot een punt komen dat zwarte mensen gewoon kunnen leven in plaats van moeten overleven.

Audre Lorde – Sister Outsider (1984)

Ondanks de zware onderwerpen bij The Black Archives, geeft kunst en literatuur ons kracht, moed en inzichten. In haar artikel Poetry Is Not a Luxury in het boek Sister Outsider, schrijft een van de grootmoeders van het zwart feminisme, Audre Lorde, het volgende:

“The white fathers told us: I think, therefore I am. The Black mother within each of us – the poet – whispers in our dreams: I feel, therefore I can be free. Poetry coins the language to express and charter this revolutionary demand, the implementation of that freedom.”

Zoals Audre Lorde beschrijft, is vrijheid een zoektocht voor ons allemaal. Ik ben overtuigd dat onze collectieve vrijheid in Nederland eindigt waar racisme en onderdrukking begint.