Hoe de wereld eruitziet als je ontwricht bent – met Michiel Appelman en Marianne Feenstra naar Beeldend Gesproken

‘Kijk, hier hou jij van,’ zegt de jongen en wijst naar een shirt waarop een wormvormig wezen is afgebeeld met de tekst: 

Because if I’m awake,
I have to listen to this conversation

Zijn vriendin geeft geen antwoord, maar gaat steeds dichter bij een ander shirt staan. Zo zeer dat ze met gekromde rug ervoor staat, terwijl ze nog steeds de hand van haar vriend vasthoudt.
‘Ik wil deze,’ zegt ze.
Ik gluur mee over haar schouder. Op het shirt is de achterkant van een slak gedrukt, onder hem staat:

[inhales]

Het vlekkenbeest zuigt lucht naar binnen. Ik wil de jongen en het meisje aanspreken. Ik moet weten waarom zij zo geraakt is door een slak die inademt. Haar grip verslapt, ze laat zijn hand los, terwijl ze nog steeds gebogen naar het shirt staart. Ineens recht ze haar rug.
‘Ik kan dit niet kopen nu.’
‘Nee.’
‘Kom.’
Het meisje pakt de hand van de jongen vast en trekt hem mee naar de uitgang.
‘Ja,’ zegt de jongen.
‘Ik wil het nog steeds.’
Ze verdwijnen uit de galerie zonder dat ik hen heb kunnen aanspreken. Op het bordje naast de vlekkenbeesten staat:

Deze serie is ontstaan tijdens een lang verblijf in een ziekenhuis en is een weerspiegeling van gemoedstoestanden die herkenbaar zijn voor iedereen, maar die we toch liever verborgen houden.

Ik zelf kijk het langst naar een kwade muis op poten. Ik zie het ziekenhuis voor me waar de vlekkenbeesten zijn ontstaan. Het stelt me gerust dat al die beesten ook weer uit het ziekenhuis zijn gekomen. 

Een ander stel loopt binnen. Ze zijn een stuk ouder en houden elkaars hand niet meer vast. De vrouw tuurt naar figuren die zijn opgebouwd uit kledingstukken. Er zitten geen mensen in de kleren en toch lijken ze elk moment weg te kunnen lopen. Ik besluit ze zo snel mogelijk aan te spreken, ik wil niet nog een stel verliezen.
‘Hoe zijn jullie hier terechtgekomen?’
‘We moesten dringend nodig naar de wc,’ zegt de man lachend.
De vrouw knikt gretig mee.
‘We hebben hier al eens eerder werk gekocht, we zijn aan het wandelen, en kwamen hier toevallig langs.’
‘Ik vind deze heel mooi,’ zegt de vrouw, ‘het is net een lichaam zonder skelet, mijn oog blijft eraan hangen.’
‘Waarom?’
‘Dat weet ik niet, ik wil ernaar blijven kijken.’
Ik had gelezen dat deze werken zijn ontstaan doordat Martha bepaalde stoffen niet meer kon verdragen op haar huid. Dat vind ik mooi, dat er iets voortkomt uit afkeer. De kleren op de foto’s lijken zich weg te bewegen van of juist op te dringen aan degene die ze gemaakt heeft. 

Iets verderop hangen foto’s van ontlede bloemen en planten.
‘Heel verfijnd,’ zegt de vrouw terwijl ze zich naar kop van een tulp beweegt.
Ik hou van herbariums, waarin planten bewaard worden voor de eeuwigheid. Martha heeft verschillende bloemen en planten uit elkaar getrokken en opnieuw in elkaar gezet. Heel even word ik verleid om de voor de hand liggende metafoor te maken.
‘Net als Martha,’ zeg ik, en wijs naar planten die opnieuw in elkaar gezet zijn.
De vrouw, noch de man gaat op mijn opmerking in. Als ik langer kijk, zie ik dat het anders zit. Deze planten en bloemen zijn niet gereconstrueerd. Dit zijn nieuwe vormen van natuur, dit is hoe de wereld binnenkwam door de ogen van iemand die niets meer herkende zoals het was.
Nu pas vraag ik hoe ze heten. Michiel Appelman en Marianne Feenstra.
‘Maken jullie zelf ook weleens iets?’
Marianne schudt van nee. Michiel trekt zijn wenkbrauwen omhoog.
‘Ik heb weleens geschilderd.’
‘Wat dan?’
‘Een heel groot gebakken ei.’
Ik moet even bijkomen van dit antwoord en verplaats mijn gewicht naar mijn andere been.
‘Waarom een gebakken ei?’
‘Ik heb geen idee. Het hangt in het klushok.’
We staan voor het grootste werk in de ruimte. Een foto van een duistere poel vol kroes, de waterkant zit vol blubber, een paar rietstengels steken ertussenuit.
‘Dit is mijn lievelingswerk,’ zegt de vrouw.
‘Het is droevig,’ zegt de man.
‘Dat verval van de sloot, dat trekt me aan.’
Het is even stil. Ik vind het leuk dat de vrouw aangetrokken wordt door verval.
‘Doet het je ergens aan denken?’ vraag ik.
‘Nee,’ zegt ze.
Wat ik nog wel een leuker antwoord vind. Misschien omdat ik het niet geloof, misschien omdat ze het niet wil vertellen aan een vreemde, misschien omdat ze het niet wil zeggen als haar partner naast staat, ik weet het niet. No mud, no lotus is de titel van de tentoonstelling. In de poel is inderdaad geen bloem te vinden. Juist de afwezigheid dwingt me om te fantaseren over alles dat zich onder het wateroppervlak afspeelt. Ineens moet ik weer aan de slak denken. Misschien wist het meisje ook wel niet wat haar zo aantrok in dat vlekkenbeest. Alle beelden van Martha boren een andere taal aan, eentje die nog verzonnen moet worden. Dat maakt haar werk zo aantrekkelijk. Iedereen die in haar ruimte binnenstapt verliest zijn woordenschat, hier geldt een nieuwe werkelijkheid. We zien de wereld zoals Martha die heeft gezien tijdens een periode van grote ontwrichting. En even zijn we net zo verwonderd als zij over alles om ons heen. Verbijsterd kijken we naar een slak die inademt. 

De tentoonstelling No mud, no lotus is nog tot en met 29 januari 2023 te zien bij Beeldend Gesproken in De Hallen, Amsterdam.