Het welgetemperde schilderij

Zuiverheid van vorm en inhoud maken de kern uit van de schilderkunst van Jelis van Dolderen. In zijn abstracte composities zijn vierkant en cirkel het uitgangspunt voor een beeldcodex die onze dagelijkse werkelijkheid ontstijgt.Daardoor krijgen zijn schilderijen een gemeenschappelijke eigenschap die je schilderkunstige intensivering kunt noemen. De betekenis van levenloze geometrie gaat over in bezielde beeldtaal. Wie het woord bezieling gebruikt, wekt de indruk zich daarmee te willen verheffen boven de aardse beschrijving en verklaring van het schilderkunstige idioom, maar in dit geval wordt er toch vooral een typering bedoeld die recht doet aan de intentie van de kunstenaar. Jelis van Dolderen verleent juist aan het alledaagse eigenschappen en waarden die niet in het dagelijks gebruik ervan zijn verdisconteerd, maar die in de persoonlijke, bijna rituele omgang ermee worden ontwikkeld. De verheven uitwerking van eenvoudige, gewone, onopvallende wederwaardigheden in een oorspronkelijke, verfrissende en ongemeen kleurrijke beeldgrammatica verleent zijn schilderijen een ideaal persoonlijk karakter. Daarbij is dat persoonlijke onttrokken aan individuele voorkeuren en heeft het binnen de schilderkunst een eigenheid die, er eenmaal mee geconfronteerd, allerwegen wordt onderkend. Hoe vreemd en aanmatigend het ook mag klinken en op hoeveel ontleningen de schilderkunst van Jelis van Dolderen ook terug te voeren is, er is niemand anders die deze beeldtaal zo hanteert. In kunsthistorische zin realiseert hij een synthese tussen het constructivisme en het suprematisme, waarbij de techniek van het schilderen het gevoel dat het schilderij teweeg brengt in het leven roept. Dat is een gevolg van de afgeleiden van cirkel en vierkant die hij in afgewogen verhoudingen bij elkaar brengt als een patroon van sterren die je met elkaar verbindt aan het firmament. Zijn doeken en panelen zijn het hemelgewelf, een deel van de koepel die ons universum omspant, een projectiescherm voor oneindige variaties op de weergave van de compositie van ons bestaan. De manier waarop de geschilderde vormen zich tot elkaar verhouden, verbeelden een metafoor voor hoe we in het leven ten opzichte van elkaar en de dingen die ons omringen onze positie bepalen en welke verantwoordelijkheid wij daarin nemen. In zijn doeken maakt hij in de verf omtrekkende, getekende bewegingen, die als steeds naderbij komende sporen afleesbaar zijn in de verf. Daardoor ontstaat er een middelpuntvliedende kracht in het werk, zodat de geschilderde elementen uit hun baan om de kern van het schilderij worden gedreven dat als de kosmos uitdijt. De schilderkunst beweegt zich bij Jelis van Dolderen naar de uiterste randen van de discipline en onderwijl houdt hij vast aan de conventies en tradities van de verfmenger die hij is.

De schilderkunst van Jelis van Dolderen gaat over menselijke consideratie en de intentie om in een onsentimentele harmonie van onderlinge betrokkenheid samen te leven. Als geen ander benadert Jelis van Dolderen met zijn abstracte schilderkunst in visuele zin wat we in de muziek ook zo waarderen: een onuitsprekelijke gewaarwording van gelukkige overgave aan de persoonlijke beleving van concordantie; je valt gevoelsmatig samen met wat je ziet of hoort. Schilderkunst is dan geen verf op doek meer, maar een gewaarwording van de geest. Waar het afgebeelde zich onttrekt aan de materie waaruit het is opgebouwd, ontstaat waarachtige schilderkunst.

Jelis van Dolderen is de kunstenaar van het welgetemperde schilderij; het schilderij van de reine stemming. Hij slaagt erin die tot stand te brengen door de nagestreefde zuiverheid in zijn werk te realiseren in een vormentaal die vooral gebaseerd is op varianten en ontleningen. Zelden zie je in zijn schilderijen een waarachtige cirkel of vierkant, ze zijn altijd opgerekt of afgerond, eivormig en beeldbuisachtig. Er is nauwelijks een kader dat ze vangt, je moet ze met je blik omspannen. Je staat naar de eindeloze horizon te kijken terwijl de schemering valt en de eerste aanblik van de hemellichamen je doet realiseren, dat je zelf van zo’n lichaam deel uitmaakt. In een schilderij van Jelis van Dolderen bevindt je je aan de rand van de atmosfeer en kijk je naar planetaire objecten. Hij brengt de snelheid van het gebroken licht, de snelheid van kleur, ruimtelijk in het zicht. Er wordt een onvoorstelbare afstand overbrugd. In de schilderkunst komt het erop aan het onvoorstelbare te verbeelden.

In de tentoonstelling ‘Stillevens 40/40’ in het Centraal Museum laat hij door de combinatie van veertig van zijn eigen schilderijen met veertig stillevens uit de museumcollectie zien, dat het onvoorstelbare juist in het meest voor de hand liggende kan worden aangetroffen, in de tijdelijke reflectie van de vergankelijkheid der dingen: in de parelmoeren glans van vissenschubben, in de parelende transparantie van vers vruchtvlees, in de stoffelijkheid van bont, zijde, linnen, katoen, leer, hout en steen. Hij exposeert te midden van stillevens, om een persoonlijke verhouding met de geschilderde wereld aan te gaan. Daarmee toont hij aan dat de verhevenheid van de schilderkunst vooral wordt aangetroffen in ruimtelijke ervaring en lichtreflectie die door stofuitdrukking teweeg wordt gebracht. Wie tegenover figuratieve precisie abstracte contemplatie plaatst, verdiept de betekenis van het beeld. Het zijn nooit de dingen zelf die het onvoorstelbare aantonen, maar het is hun weerschijn. Jelis van Dolderen kijkt daar als schilder dwars doorheen en brengt het ons voor ogen.

Alex de Vries
11 juli 2015

Klik hier voor de website van Jelis van Dolderen
Foto’s gemaakt door Adriaan van Dam