Het verzamelen van de John F. Kennedylaan
We zijn geneigd om te denken dat de plaatsen waar onze levens zich afspelen, fundamenteel objectief zijn. De afwegingen en motivaties die achter plekken zoals stratenplannen en winkelcentra schuilgaan zijn als de lucht die we inademen; een vanzelfsprekendheid die je het grootste deel van de tijd niet opmerkt. Wij, de mensen die onze levens er laten voltrekken, zijn de spelers die invulling geven aan een neutrale omgeving.
Bij de podcast Ongesigneerd van VPRO Dorst hoor ik een expert op het gebied van straatnamen praten over hoe deze namen tot stand zijn gekomen. Hij geeft een overzicht van de ontstaansgeschiedenis van de Middeleeuwen tot nu; de ons aller bekende Kerk- en Schoolstraten, de opkomst van de Bloemenbuurten, de periode waarin veel leden van het Koningshuis een straat toebedeeld kregen, enzovoort. Hij sluit af met de volgende woorden:
“De Kennedylaan, die komt uit de jaren 60. Dat is zo’n stads-autoweg met een groenstrookje in het midden en met hele grote lantaarnpalen met masten die boven de weg hangen, met van die typische jaren 60 flatgebouwen en doorzonwoningen.”
Zijn beschrijving is vrij zakelijk, maar in de manier waarop hij de kenmerken van de typische Kennedylaan opsomt schemert ook een heimelijke vertedering door. Hij spreekt over de laan zoals een handelaar in auto’s of koelkasten zich kan uitlaten over de niet-voelende, niet-levende objecten waar hij zich mee bezighoudt.
John F. Kennedy kwam op 22 november 1963 bij een aanslag in Dallas in de Amerikaanse staat Texas om het leven, en kort daarop verschenen de eerste Kennedylanen in grotere steden zoals Eindhoven en Den Haag. Er zijn in Nederland meer dan honderddertig straten en pleinen die naar Kennedy verwijzen, waarvan de helft het sjieke predikaat ‘laan’ heeft gekregen. Geen enkele andere Amerikaanse president heeft zoveel straten. Waarschijnlijk komt dat door een combinatie van de bouw- en expansiedrift van de Nederlandse stad in de jaren 60, affiniteit met het Amerikaanse optimistische, kapitalistische vooruitgangsdenken, en onze neiging om mensen die in de bloei van hun leven omkomen een mythische status te geven.
De vader van een jeugdvriendin had vroeger een vlinderverzameling. Ik was gefascineerd door hoe dat in zijn werking ging. De vlinders werden gestikt in een stikpot, op een naald geprikt, opgezet en keurig gerangschikt in glazen doosjes tentoongesteld. In de levenloze, klinische omgeving van een vitrine kwamen hun onderlinge verschillende kenmerken beter tot hun recht dan als ze rondfladderden in de natuur.
Mijn interesse gaat niet uit naar de vlinder, maar naar de John F. Kennedylaan. Door de omschrijving van de man van Ongesigneerd krijg ik hem niet meer uit mijn hoofd, die stadsautoweg met afwisselende flats en doorzonwoningen en dat groenstrookje in het midden. Ik zie het als een fenomeen, een ritmisch patroon dat is verweven met het Nederlandse straatbeeld. Er zijn meer dan zeventig exemplaren, gelijksoortig door het tijdperk waarin ze zijn ontstaan, maar met onderlinge verschillen, alsof het straten zijn die op elkaar rijmen. De John F. Kennedylaan is alleen moeilijk uit zijn context te halen en te fixeren; een straat is doorgaans een stille context, een context waar je het grootste deel van de tijd nogal onopmerkzaam tegenover staat. Ik besluit meerdere John F. Kennedylanen op te zoeken, om er in rond te kunnen lopen en het fenomeen in me op te kunnen nemen, om stil te staan bij de onzichtbare wortels van de plaatsen, die invloed hebben op het uiterlijk van de straat en de mensen die zich er in begeven. De verzameling is er al, ik moet hem alleen opzoeken en in kaart brengen.
Het verzamelen van een straat blijkt minder overzichtelijk dan het klinkt. De John F. Kennedylaan manifesteert zich, in tegenstelling tot wat de beschrijving van eerder doet vermoeden, op nogal uiteenlopende manieren in Nederland. Uit de steekproef komt een groot verschil naar voren tussen de lanen van enerzijds de randgemeentes en kleine dorpen, en anderzijds de lanen van de grote steden. Ergens is dit natuurlijk logisch, maar ik had toch meer onderlinge overeenkomsten verwacht. De John F. Kennedylaan in een dorp zoals Woudenberg is onopvallend en uitgestorven, en zijn naamverwant in Eindhoven is een verkeersader met twee driebaanswegen en een viaduct. Om mijn jeugdfascinatie ter illustratie aan te halen; ik verwachtte vlinders, maar er zaten onverwacht motten en vogels tussen.
De John F. Kennedylaan is een stadium, een punt in de tijd. Stadia groeien niet met hun tijd mee maar zijn statisch, net zoals een jaarring nadat die zich eenmaal heeft gevormd. Deze vergelijking gaat het duidelijkst op voor de John F. Kennedylanen in de kleine gemeentes Vleuten, Bunnik en Woudenberg. Het zijn doodse wegen in woonwijken die uniformiteit uitstralen, en kant- en klare producten lijken die zijn ontstaan uit de wederopbouwdrift om in de periode na de oorlog gezinnen te huisvesten. In deze kleine ‘lanen’ zijn geen masten te bekennen, geen typische jaren 60 flats. Dit is het domein van de doorzonwoning, die je er in optima forma terug ziet, en deze John F. Kennedylanen lijken dan ook vooral te bestaan om doorzonwoningen aan elkaar te rijgen. Hier zie je de mensen die er leven niet op straat, je ziet ze terug aan de sporen die ze achterlaten. Er slingeren verpakkingen in de struiken, er ligt poep van hun honden op de veldjes. De voortuinen zijn ingericht om ondanks de uniformiteit van de woningen een eigen identiteit uit te dragen.
In Vleuten heeft de straat een consistent blauw palet, wat je onder andere terugziet in de lantaarnpalen en in het paneelwerk van de woningen. Bij de tuinaccessoires in deze straat lijkt de kleur blauw oververtegenwoordigd. Zouden de aanwonenden onbewust met de kleurkeuze van de architect in de pas zijn gaan lopen? Als de panelen op de huizen allemaal geel worden geschilderd, hoe lang duurt het dan voordat er in de voor de huizen plantenbakken en tuinstoelen opduiken in complementaire geeltinten?
De John F. Kennedylaan van de (semi)grote stad is wat oorsprong en wat straatbeeld betreft een stuk dynamischer. Die van Eindhoven laat zich moeilijk vangen; grote delen van de zes kilometer lange weg zijn niet bereikbaar voor voetgangers, en het is soms lastig vast te stellen waar hij begint en waar hij ophoudt. Het een kolossale stadsautoweg die verspringt in vertakkingen en smallere, parallele straten. Aan de gegevens van de BAG, de Basisregistraties Adressen en Gebouwen, kan ik aflezen dat deze omgeving al bebouwd was vóór dat de straat naar Kennedy werd vernoemd, voor dat Kennedy werd vermoord, en voor dat Kennedy überhaupt president werd. De oudste woningen dateren uit 1955, maar er zijn ook clusters met gebouwen uit 1965, 1970 en 1998. Deze laan, en ook de John F. Kennedylaan uit Den Haag, hebben overeen dat ze bedoeld zijn voor doorgaand verkeer en niet om aan te wonen. Als er direct aan deze John F. Kennedylaan is gebouwd, dan zijn het kantoorpanden of electriciteitshuisjes.
Je zou de aanslag op president Kennedy kunnen zien als een schokgolf die een verzameling straten in Nederland teweeg heeft gebracht; beginnend bij enkele imposante autowegen dicht bij het epicentrum, uitwaaierend naar nakomelingen in de randgemeenten die nog even achter de rage aan wilden hollen. De bouwjaren van de woningen in deze ‘nakomelingen’ zijn onderling of allemaal hetzelfde, of liggen heel dicht bij elkaar. Ze zijn in een ruk uit de grond gestampt, en daarna is er niets of weinig meer aan veranderd. Ze stralen uit dat de impact van datgene waar ze naar refereren al enigszins aan het afbrokkelen was, zoals een echo die langzaam wegsterft.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl