Zwart als norm – in gesprek met Lydienne Albertoe

Mijn project is eigenlijk al begonnen vóór de tentoonstelling bij The Black Archives en heeft te maken met comics en hoe zwarte lichamen afgebeeld zijn daarin. Tijdens mijn afstuderen bij ArtEZ (graphic design, red.) ben ik oude strips, comics en gaan verzamelen.

Vervolgens heb ik tijdens mijn Werkplaats Typografie periode een boek gemaakt met alleen maar zwarte lichamen op zwart papier, Indigo druk, omdat wit de norm is, ook binnen de programma’s waarmee we werken. Ik stelde mezelf de vraag: Wat als ik anders met die programma’s omga en juist zwart de norm maak? Hoe zit het dan met druktechnieken, printen en wat zijn de complicaties die daarbij komen kijken? Destijds was dat gewoon een testje, en toen deze oproep kwam, en ik de mogelijkheid zou krijgen om weer het archief in te duiken, dacht ik: dit is een project om weer op te pakken. En, dus ja, het is begonnen als een comics project en nu is het veranderd in een ruimtelijke installatie.

Ja, je kunt met die programma’s niet direct op zwart werken. Het technische systeem van die programma’s, maar ook van printers, zit zo in elkaar dat wit de standaard vormt. Digitaal valt er heel veel te doen en te snuffelen, maar met het printen is het gewoon praktisch niet mogelijk, je kan niet zomaar een zwart papier in de printer stoppen en denken dat er iets zichtbaar of duidelijk uitkomt. Met een laserprint kun je wat glimpen zien, maar met een Easyjet valt alles weg in het papier. Zelfs als je in kleur print, het valt gewoon weg, dus je hebt ten alle tijde een witte tussenlaag of coating nodig wat dan door Indigo print toegepast wordt. Alles wat je maakt wordt eerst wit geprint en daaroverheen komt het full color design en dan wordt het zichtbaar.

Ik begon dit project vanwege dat gegeven inzichtelijk te maken en om voor mezelf een manier te vinden om zwarte lichamen toch zichtbaar te maken in het ontwerp dat ik voor ogen had. Indigo print bood mij een uitkomst.

Nee inderdaad, het is een nooit afgemaakt project. Dat komt omdat ik me opeens realiseerde dat ik aan het reproduceren was. Iets wat ik slecht en naar vind, namelijk hoe zwarte lichamen zijn afgebeeld in comics, kopieer ik een-op-een en reproduceer ik , vervolgens deel ik het weer in een nieuwe variant. En toen dacht ik, dit is dan niet de juiste manier om het te doen. Ik moest een stapje terugnemen, andere projecten doen en dan nieuwe manieren vinden om het toch te tonen, maar op een minder beledigende manier.

Ja, maar de uitdaging was wel, hoe kan ik de bestaande beelden uit die comics gebruiken om iets te tonen wat slecht is? Ook al gaat die stempel van ‘slecht’ niet altijd in dezelfde mate op, ik kijk óók naar het tijdperk en de tijdsgeest waaruit de comic komt. Als het een oudere is, dan snap ik binnen de context van de tijd hoe dat gelopen is, maar als je de Suske en Wiske van 2017 bekijkt, dan denk ik van: tja.. Na alle protesten, na alle manieren waarop er gesproken wordt over racisme, na de hele Zwarte pietendiscussie, en dan nog komt er weer zo’n stereotyperende vorm uit, daar heb ik dan meer kritiek op.

Het is een ruimtelijke installatie geworden waarbij ik stripboeken en comics als basis heb genomen. Ik heb me laten inspireren door de “gutter”. Je hebt in een comic een reeks plaatsjes achter elkaar en tussen al die plaatjes heb je een tussenruimte. Sommige striptekenaars kunnen iets laten gebeuren op plaatje 1 zonder al te veel informatie te geven en de gevolgen zie je op plaatje 2. In de gutter maken je hersenen zelf de link van hetgeen er in de tussentijd gebeurd zou moeten zijn…

Voor mij staat die symbool voor iets groters. Het herinnert mij eraan dat ik niemand hoef uit te leggen wat discriminatie is of waarom het slecht is om mij bijvoorbeeld met het n-woord aan te spreken, of me te vragen waar ik vandaan kom. Dus het feit dat ik niet per se antwoord hoef te geven omdat de vraag van de ander eigenlijk al aangeeft van, hé… Die punt, punt, punt die je zelf kunt invullen, vind ik interessant aan de gutter. En het heeft ook te maken met humor als je de juiste afbeeldingen achter elkaar plaatst. Je kan als persoon door verschillende connecties een link maken, en dat laat ik dan aan het publiek over, dat hoef ik niet in te vullen. Ik kan een idee scheppen, het publiek maakt het af. Dat representeert voor mij die tussenruimte.

Ik heb in zestien stripboeken uit het archief gezocht naar zwarte lichamen, de pagina’s waar deze lichamen opstaan heb ik gescand. En de volgorde van die pagina’s heb ik uit elkaar gehaald en in een nieuwe constructie mix ik alle pagina’s uit die zestien stripboeken tot een nieuwe volgorde. De zwarte lichamen wilde ik niet reproduceren dus ik heb blur-effecten toegepast en de hele pagina zwart-wit gemaakt, maar de zwarte lichamen juist een kleur gegeven. Vervolgens heb ik een fysieke piramide gebouwd uit driehoek blokken. De driehoek is belangrijk binnen dit project, slavernij is een van de grootste onderwerpen dat naar boven komt in het archief van The Black Archives. De trans-Atlantische slavernij was een driehoekshandel tussen Europa, Afrika en Amerika. Vandaar dat ik driehoeken heb gebruikt. Aan de buitenkanten van de blokken staan de pagina’s met de geblurde, gekleurde lichamen, aan de binnenkant van de driehoeken staan ook comicfiguren. Maar dan juist in zwart-wit op een zwarte ondergrond. Dit zijn abstractere vormen geworden.

Uiteindelijk gaat dit project ook over het feit dat ik donker ben en hoe ik een connectie kan maken met andere donkere lichamen. Dat is een vraag die ik mezelf stel en het was bijzonder om enerzijds via die comics een afstand te creëren tot die vraag, ik kon gewoon die comics bestuderen, maar toch zit er ook een persoonlijke laag in. De onderlaag van het colorism, de effecten van die Trans-Atlantische slavernij en hoe daarmee te dealen. Het zelfbeeld dat ik heb vs. het idealistische, eurocentrische schoonheidsideaal van light skin lichamen. Ik kom van Curaçao maar ik ben nu al een aantal jaar in Nederland en in beide landen hoor ik, voor mijn gevoel, niet helemaal thuis. Ik ben te Nederlands geworden om Curaçaoënaar te zijn, en ik ben hier gewoon een allochtoon.

Ja, dus het werken aan dit project was een ideale manier om met die positie om te gaan.

Verschrikkelijk.

Ja. Na mijn onderzoek op ArtEZ en bij Werkplaats Typografie over die comics, dacht ik van, njeh, weet je, ik wil even wat anders, het is allemaal zo zwaar, depressief. Een eindeloze put waar je niet uitkomt, en toen heb ik allemaal projecten gedaan die ik leuk vond, zoals het onderzoeken van de muziekvorm Tambu, en nu ben ik weer terug. Ik moest een middenweg vinden tussen het negatieve en de bright side naar voren brengen. De stappen bij het niet reproduceren van schadelijke beelden helpen daarbij.

Ik leer mezelf kennen. En ook met de groep waarmee we werkten aan deze tentoonstelling, je hoort verhalen van anderen en toen begon ik me te realiseren:  je bent niet de enige die dingen tegenkomt of meemaakt in de Nederlandse samenleving.  En binnen zo’n project zijn er verschillende artiesten en ik leer echt van de connecties en links die anderen maken binnen hun ervaringen.

Het was niet boeiend, het was veilig.

Hoe kan ik in een wit instituut met witte medestudenten, witte docenten, kritiek geven op het instituut en de manier waarop er gehandeld wordt in de maatschappij, zonder er poeha van te maken? Kuifje, iedereen kent het, iedereen looft het. Geef het een twist en je kan je verhaal vertellen. Witte mensen verbinden het nog steeds met hun jeugd, het heeft humor, en je kan er heel speels mee omgaan dus er ontstaat een gesprek in plaats van een discussie door het middel dat je gebruikt. Vandaar de comics.

Ik denk informeren zonder de les te lezen, en daarnaast wil ik ook vooral kunstenaar zijn en geen zwarte kunstenaar. Dus ik probeer binnen al m’n projecten wel m’n eigen ‘ik’ te vinden en niet met de menigte mee te gaan. Demonstraties en dat soort dingen, zie je me niet doen, maar als ik een mening heb, dan zal ik die wel binnen m’n werk uiten.

Af is mijn werk ook nooit want m’n hoofd gaat maar door, al heb ik iets afgerond, maar voordat ik een project de wereld in breng, moet ik me er comfortabel bij voelen en erachter staan. Ik wil kunnen zeggen: ‘dit is van mij’.