Het schaap dat over een grens liep
– over hoe kunst communicatie overstijgt
Welke dingen zijn er, maar bestaan niet, omdat zij simpelweg nooit benoemd worden?
Op 18 juni 2017, om 41 minuten over 10 raakte de schaduw van de haan aan de top van de Sint-Bavokerk in Haarlem, een enkele steen op het marktplein. De toren die oorspronkelijk op de kerk werd gebouwd is vele jaren geleden vervangen door een nieuwe. Sindsdien is de toren een onderwerp geworden van speculatie en zijn er in de volksmythe verschillende dubbelgangers ontstaan. In reactie op hierop heeft Vibeke Mascini nog een versie van de toren opgemerkt: de schaduwtoren die iedere dag van het marktplein een zonnewijzer maakt. Op het moment dat de schaduwtoren over de kleine zaal van de Vishal projecteerde, legde Mascini deze vast met in steen gegraveerde woorden: Monument voor de schaduw van de kerktoren die op 18 juni 2017 om 10:41 op deze steen stond.
Op een donkere woensdagavond prikte de beste vriend in een bord goedkope pasta, terwijl hij mij vroeg wat kunst voor hem kan betekenen. Ik gaf het antwoord dat ik altijd geef aan mensen die het belang van kunst in twijfel trekken: ‘Zoveel, maar bovenal dat kunst taal lijkt te overstijgen. Dat kunst meer communiceert dan woorden, gesproken of geschreven.’ Ik hoorde mijn standaard zinnen vloeien over kunstenaars die in staat zijn met hun verbeeldingskracht iets te scheppen wat voorheen niet bestond. Over de verbeelding die verder gaat waar taal ophoudt. En sloot mijn betoog af met de mededeling dat kunst communicatie zelfs overstijgt. Mijn antwoord bleef in de lucht hangen, hoog boven de bijna lege borden. Hij begreep niet helemaal wat ik bedoelde. Het was waarschijnlijk de taal die in de weg stond. Of sneed het antwoord geen hout? Klopt mijn persoonlijke mantra over de waarde van kunst eigenlijk wel? Want welke concrete voorbeelden van kunstwerken kan ik benoemen die daadwerkelijk communicatie overstijgen?
Misschien had hij mij wel begrepen als ik hem had gezegd dat kunst onder andere de zee kan laten spreken. Dat in het zoute water woorden ontstaan die hem kunnen vertellen hoe het voelt om als water over zandkorrels te rollen. Dat tekst niet enkel een vorm van uitwisseling hoeft te zijn tussen mens en mens, maar je ook met de natuur kan spreken. Kunstenaar Lotte Geeven ontwikkelde samen met professor Thomas Grill, een machine met de naam Walter. Een machine die de hoedanigheid van de zee vertaalt naar gesproken tekst. Walter observeert de zee door een lens. Hij spreekt zachte woorden wanneer het water kalm op en neer deinst en formuleert harde zinnen wanneer het woest opspat. ‘Evening birds turn. Withdrawn rain. Boring cloud ahoy. Boring. Evening boring.’
Wat als een dennenboom graag een kerktoren wil zijn? Een vraag die maar weinig mensen stellen, maar die bij beter nadenken een hele normale vraag blijkt te zijn. Een den is immers óók verkozen tot glinsterende kerstboom, dan kun je je net zo goed afvragen of de boom ook nog iets anders kan en/of zou willen zijn. Wouter Klein Velderman ging de samenwerking met de den aan. Uit dik pvc-plastic knipt hij 10.000 zachte stenen die hij vervolgens aan elkaar naait. Zo bouwt hij, net als je met bakstenen zou doen, van onder naar boven een toren. De kerktoren vormt het concrete huis binnen het christendom, het huis van God. In het werk van Klein Velderman wordt dit gegeven niet ontheiligt, maar vindt er wel een verschuiving plaats. Het is niet langer het christelijk geloof dat de muren van binnenuit vult, maar de natuur die de toren overeind houdt. De den vormt het middelpunt en nodigt mensen uit in zijn eigen huis.
‘While we didn’t speak the same language, we somehow could communicate via the language of sheep.’
Esther Kokmeijer landde in 2014 op het vliegveld in China om een heldere taak te vervullen. Ze zou samen met een schaap de grens oversteken naar Mongolië, omdat zij ooit een vriend beloofde een schaap mee te brengen. Tijdens de veertien dagen durende de reis groeit er een vertrouwen tussen mens en dier. Zo houdt Sheep zich wijselijk stil tijdens het oversteken van de grens, wijkt hij geen moment van haar zijde en weet Kokmeijer wanneer hij moet drinken. Het dier voelt zich uitermate comfortabel rondom mensen, waardoor de vraag of Sheep zich meer schaap of mens voelt begint te dagen. Binnen de menselijke context waarin het schaap de twee weken doorbrengt, wordt het dier wellicht steeds een beetje meer mens. De vraag reist of zij ook steeds een beetje meer schaap is geworden? Neem je elkaars identiteit stapvoets over wanneer je twee weken stilte deelt?
Ik ben de beste vriend nog een antwoord schuldig. Kunst kan hem namelijk ook wijzen op het overige. Dingen die zijn weggevaagd, omdat zij simpelweg niet in woord uit zijn te drukken. Of dingen die nog niet bestaan, omdat zij de taal nog niet hebben gevonden. Zo werd in Haarlem wel over de verdwenen kerktoren gepraat, maar raakte het beeld in vergetelheid. De kerk kent nu verschillende torens, ook al verdwijnt het monument zo nu en dan onder de luifel van de groenteboer.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl