Het niets en alles dat het opvreet – over het werk van EMIRHAKIN, Brat, Camping en FADAT

Het lijkt onmogelijk te functioneren in deze wereld die getekend wordt door mensgemaakte rampen, met uitzicht op doemscenario’s die om voorrang vechten. Is het niet de genocide in Palestina en de ontkenning ervan, dan is het Soedan, Iran of wacht: de gehele planeet. Kunst lijkt door deze woedende branden futiel te zijn geworden, hoor ik kunstenaars klagen. Ik begrijp ze. Ik ervaar hetzelfde en soms brengen deze nihilistische gedachten me terug bij een van mijn academiedocenten die me eens waarschuwde voor het minimalisme. Als ik me erin zou verliezen, zou er geen weg terug zijn, zei ze. Dan is de enige uitkomst, het enige doel, de enige logische volgende stap, afstevenen op een dwingend en eindeloos niets om nooit meer naar het materiële domein terug te keren.

Met dat niets, de nietszeggendheid of uitzichtloosheid valt natuurlijk ook te werken. Het kan een materiaal zijn, of is – beter gezegd – toonbaar te maken. Zo zag ik dat niets opduiken in Trying to Get Cozy in the Dark Void van performanceduo FADAT. Twee nauwelijks functionerende figuren dolen een uur lang door een desolaat decor waarin niets dan hun voetstappen en spierbewegingen door een giftig groen licht snijden. ‘What should we do’ roepen de twee uiteindelijk om beurten in de microfoon, een vraag die me in eerste instantie leidde naar de existentiële leegte die ieder hedendaags mens met zich meedraagt. Maar de twee performers bleven de vraag hun microfoon injagen en bij iedere herhaling wonnen die vier woorden aan betekenis.

Wat kunnen we doen, wat kunnen we aanvangen met deze tijd, wat kan een individu aanvangen in het licht van de totale waanzin waar de mensheid op afstevent, leken de twee figuren te vragen. Die koppeling met het apocalyptische heden is meen ik sneller gemaakt vanwege het – en ik weet geen betere bewoording – hippe decor. Het helse groen dat dankzij Charli xcx tot de kleur van afgelopen zomer én het nihilisme van Brat uitgroeide, de olieachtige body morph uitstulpingen op de kostuums, ik zou zelfs zo ver willen gaan te claimen dat de expliciete humor van de performance very 2024 is. En hoe aan dit jaar, aan dit heden te denken, zonder aan een morele verlamming te raken?

Meer leegte, wanhoop en verwijdering trof ik aan in Maartje Wortels hartverscheurende Camping. In haar nieuwe roman introduceert Wortel een daadwerkelijke camping en de verloren zielen die er terechtkomen. Het unheimische wordt hier niet opgewekt door zombie-achtige wezens of door een artificieel groen Brat-licht maar door doodgewone mensen die zich verliezen in hun eigen perikelen en wie het slechts soms lukt uit te zoomen naar de grote rampen van deze tijd en hun persoonlijke verantwoordelijkheid daarin. Terwijl ze proberen het hoofd boven water te houden, snellen ze allemaal af op een groots, meeslepend einde – zonder elkaar te hebben ontmoet of geraakt. Precies dat laatste gegeven, het gemak waarmee iedereen zijn eigen isolatie in stand houdt, is nog apocalyptischer dan de opwarming van de aarde.

De randen van het niets spelen ook de hoofdrol in Remarkable Meetings with Disgusting Men, de groepstentoonstelling die kunstenaar EMIRHAKIN in W139 neerzette. Omineus is het geheel al bij binnenkomt. Tussen de dwingende donkerte zijn losse werken te herkennen, waarvan vele verwijzen naar giftige mannelijkheid en het gif van één man in het bijzonder: de Turkse president wiens bewind mijn Berlijnse vriendin was ontvlucht.

Bij binnenkomst stuit de bezoeker meteen op If I go further, I will burn, een reeks grootverpakkingen namaakvuurwerk, opgesteld in de vorm van de medina van het bedevaartsoord. De prachtige digitale lay-out van de tentoonstelling, ontworpen in de stijl van queer dating app Grindr, vertelt dat het werk vraagt hoe ver men bereid is te gaan tegen maatschappelijke en persoonlijke grenzen, voordat hen het risico ‘te verbranden’ tegen het lijf loopt, want principes en overtuigingen zijn mooi, maar weinig waard zolang ze geen stand houden zodra we zelf gevaar lopen.

De eenvoudige geste is niet zomaar aan het begin van de ruimte neergezet. Wie verder gaat, begeeft zich op gevaarlijk terrein, wil het werk zeggen. Wie deze thematiek aanraakt, die brandt zich, luidt de waarschuwing. En gevaarlijk is de tentoonstelling. De achtenveertig harige paardenoren aan de wand spiegelen de parfumverpakkingen die een paar meter terug op eenzelfde hoogte hangen. Het zijn beide symbolen van gezag en autoriteit, van masculiniteit, die vervliegen. Het parfum doet dat vervliegen natuurlijk in letterlijke zin, de paardenoren zijn nutteloos geworden resten van dieren die ooit voor oorlogsvoering en macht stonden.

In de grote zaal van W139 voert EMIRHAKIN de abstractie nog verder door. Althans, dat is het eerste dat ik denk als ik oog in oog met 360 kom te staan. Een enorme, zwevende, metallic kubus die iets lijkt te moeten verhullen. Ik blijf hangen bij de titel, ja het werk beslaat 360 graden, en 360 is de titel van de leadsingle van eerdergenoemd album Brat. Deze popculturele verwijzing houdt stand binnen het universum dat Remarkable Meetings with Disgusting Men weet op te roepen. EMIRHAKIN bezit het talent om losjes met het heden om te springen, om een associatieve omgang met het nu te genereren.

Ik moet denken aan IJSLAND, het album dat Sef en Abel deze zomer uitbrachten: een noodkreet die zich richt tot alles wat er mis is met deze tijd, en dat doet op een schetsmatige manier die de wanhoop verder opvoert. De elf nummers zijn hoekig, grof, niet uitgepuurd maar eerder alsof twee rappers een stortvloed aan voiceberichten hebben achtergelaten op je telefoon. De muziek wil niet mooi klinken, moet schuren – tot in onze oorschelpen. Brat bezit eenzelfde onaangepastheid, een onrust die is vertaald in sonische disharmonie. Die onrust heeft een functie, versterkt het onmiskenbare gevoel dat er geen tijd te verliezen is, want de wereld staat in brand, we zien het al aan de capslock waarin de albumtitel is gebeiteld: dit is niets minder een schreeuw.
Remarkable Meetings … is wel degelijk weloverwogen, prachtig en gepolijst, en toch is de noodkreet hoorbaar. De enorme kubus, die perfecte vorm, roept nog minstens één referentie op. De Ka’aba in Mekka, het huis van God waar miljoenen moslims naartoe trekken bij wijze van pelgrimage. Een jaloersmakend baken van hoop in deze hopeloze tijden. EMIRHAKIN bezocht Mekka eerder dit jaar, vertrouwt hij me toe. Hij werd overvallen door de dogmatiek die van de zwarte steen uitgaat, hoe iedereen daar schijnheilig de regels volgt, voor even de perfecte moslims uithangt. Een andere vorm van desillusie vond hij in het aantal winkels dat in de medina te vinden is, waar hij de parfumflesjes vond die nu aan de wand van de tentoonstellingsruimte hun plek hebben gevonden. Ik vraag hem of hij ondanks alles toch iets van verheffing ervoer, een flintertje spiritualiteit. Nee, zegt hij.

Ik loop op de zilverkleurige Ka’aba af, de plek waar God huist, en denk aan het geloof waar ik mee opgroeide, het kubusvormige Heilige der Heiligen dat een afspiegeling van de hemel symboliseert, en het idee dat er een nieuwe Aarde komt. Een die wel volmaakt is.
Maar deze kubus zweeft, is daarmee onderdeel van een truc. Ik buk, in een poging te zien waarop de sculptuur rust en ik tref een lammetje aan. Het ultieme, meest typische offerdier. Het bloed dat moest vloeien voor iemand het Heilige der Heiligen kon betreden, en onderdeel vormt van de islamitische pelgrimstocht.
Ik kijk omhoog, naar de binnenzijde van de kubus, en zie – boven alles – niets.

De tentoonstelling Remarkable Meetings with Digusting Men is nog te zien tot en met 3 november in W139, Amsterdam.