Het meisje met de dode eend – op atelierbezoek bij Eveline Kieskamp

Een veelzeggend en overrompelend beeld van Eveline Kieskamp is het werk Lost Childhood uit 2020. Het is een staand meisje met een dode eend in haar handen. Een eerdere versie ervan uit hetzelfde jaar heet Introspectie en laat een diepblauw geglazuurd keramisch meisje zien. Ze draagt een hoodie en haar blik is in verstilde aandacht gericht op de dode vogel in haar handen. In de wereld van de moderne kunst roept de sculptuur onmiddellijk het werk Wie man dem toten Hasen die Bilder erklärt in herinnering dat Joseph Beuys in 1965 als performance uitvoerde. De kunstenaar gaf daarvoor als verklaring dat hij niet in staat was aan mensen zijn beelden uit te leggen en dat hij de haas wilde laten voelen wat de betekenis van zijn schilderijen was. Eveline Kieskamp geeft zo’n verklaring niet, omdat haar beeld in zichzelf al veelzeggend genoeg is. Het meisje dat de dood in haar handen draagt, zegt beeldend meer dan wat een uitleg ervan zou behelzen: die zou te anekdotisch en daardoor te grof zijn. Hier gaat het niet om het verklaren van de kunst, maar om het raadsel van het leven en de dood. De betekenis van het beeld ligt in de beheerste fijnzinnigheid van de onschuld die ermee wordt uitgedrukt, aangetast door de hulpeloosheid van de dode eend.

Eveline Kieskamp groeide op in een gereformeerd gezin, met een broer en een zus, in Bennekom. Haar moeder was bloembinder en haar vader werkte als bouwkundig tekenaar. In het streng religieuze milieu waarin ze werd grootgebracht was het kunstenaarschap geen levensbestemming die voor de hand lag, maar binnen het gezin werd haar creativiteit altijd gestimuleerd. Ze was om te beginnen muzikaal en ze speelde piano en cello. 

Eveline Kieskamp: ‘Maar ik kon gewoon leuk tekenen en dat heb ik altijd gedaan. Ik ging naar een reformatorische school en ondanks alle beperkingen daarvan, gaf die school me veel houvast. Je weet wat de grenzen zijn. Later ben ik meer het verschil gaan ervaren tussen geloven en religie. Rond mijn achttiende begon ik me toch af te vragen wat waar is en niet waar. Ik herinner me een kantelpunt uit mijn jeugd toen ik tijdens een bezoek aan Keulen in een museum een werk van Mark Rothko zag. Ik heb daar lang naar staan kijken. Door een tekenleraar in de derde klas van de havo werd ik gestimuleerd een portfolio te maken en me aan te melden bij de kunstacademie. Met mijn achtergrond lag het voor de hand toelating te doen aan de christelijke academie in Kampen, maar ik ging ook naar Arnhem en daar was het gevoel van aansluiting groter. Ik wilde toen al wel kunstenaar worden en naar de afdeling Vrije Kunst zoals de studie autonome kunst in Arnhem heette, maar ik heb als compromis met mijn omgeving de opleiding Docent tekenen en schilderen gevolgd tussen 1994 en 1998. Daar waren voor mij vooral de lessen kunstgeschiedenis van Lon Schröder erg belangrijk als een intellectuele uitdaging, maar verder deed ik alles om de leraren tegemoet te komen. Wat ik zelf graag wilde was daar ondergeschikt aan.’ 

Met haar eerstegraads lerarenbevoegdheid op zak heeft Eveline Kieskamp elf jaar lesgegeven, eerst aan een school in Rijssen, later in Apeldoorn en vervolgens aan de Christelijke Hogeschool Ede. Het verlangen om zelfstandig als beeldend kunstenaar te werken nam alleen maar toe en in 2000 zette ze dan toch de stap om in Arnhem de opleiding Autonome kunst te gaan doen. Met haar vooropleiding en praktijkervaring werd ze toegelaten in het derde jaar en ze studeerde er in 2002 af. In de jaren daarna volgde een zoektocht naar haar eigen beeldtaal en ze kreeg met haar echtgenoot een gezin met twee kinderen die inmiddels achttien en dertien jaar zijn.

‘Na de geboorte van mijn tweede kind begon ik pas in 2010 echt mijn ruimtelijke werk te ontwikkelen waaraan ik tijdens de opleiding vrije kunst was begonnen. Daar werkte ik vooral met textiel, hout en epoxy, maar ik ging toen na zes lessen keramische sculpturen maken van hoog gestookt steengoed. Dat is een moeilijke techniek en je moet leren wat wel en niet kan. Wat gaat er goed of niet goed in de oven? Technisch bouw ik mijn beelden hol op met platen uitgerolde klei en steunplaten.’

Twee jaar later stortte Eveline Kieskamp in. Ze bleek de ziekte van Crohn te hebben, een chronische darmontsteking. Twee jaar van ziekenhuisopnames en behandelingen volgden, maar het duurde vijf jaar voordat ze een omgang met haar ziekte had gevonden waardoor ze weer in staat was te werken. Met een streng dieet en om de acht weken een infuus kan ze goed functioneren. Sinds 2017 heeft haar werk daardoor een vlucht genomen met keramische beelden in ‘terra sigillata’ (gestempeld aardewerk) – een werkwijze die al gebruikelijk was onder de oude Romeinen – waarbij ze kleislib door een chemische toevoeging een zijdeglans verleent. Ze ging hiervoor te rade bij de internationaal fameuze keramist Anton Reijnders, die lang verbonden was aan het Europees Keramisch Werk Centrum. Hij stimuleerde Kieskamp door te gaan en verder onderzoek te doen naar oude technieken.

Na haar eerste experimenten begon ze aan een serie vanitas-sculpturen met bloemen en vogels geïnspireerd op zeventiende-eeuwse stillevens. Die onderwerpen maakten al gauw plaats voor grotere sculpturen, zoals de beeldengroep Hide & Seek uit 2018 van drie tienermeisjes die verzonken zijn in het gebruik van hun mobiele telefoon. Deze groepssculptuur heeft ze inmiddels op meerdere plaatsen in waterpartijen geïnstalleerd onder meer voor het evenement voor landschapskunst en locatietheater Woest & Bijster in Renkum en omstreken. In 2022 maakte ze voor hetzelfde evenement ook de installatie Look at me van vier mannen die in het water staan en naar elkaar kijken waardoor ze een hert in hun nabijheid niet opmerken. De beeldengroep is een verwerking van en een commentaar op de betekenis van het landschap in haar geboortestreek. De regio waar ze nog altijd woont en werkt is zoals zij het uitdrukt ‘een gebied waar tussen de hekken de natuur zijn gang mag gaan’. 

‘Het begon met de locatie waar vroeger een papierfabriek stond en waar mijn grootvader hoofd papiermaken was. Om een groene corridor te ontwikkelen moest die industrie ervoor wijken. Met mijn sculptuur zeg ik iets over bewustwording daaromtrent.’

Nog persoonlijker en noodzakelijker zijn haar beelden van vrouwen in uitbundige kostuums die als titel Frozen Queen dragen. Onder meer de historische romans van Hilary Mantel zijn daarvoor een inspiratiebron. In hun gedetailleerde gewaden met verstikkende kanten kragen die ze soms verdubbelt, laat Eveline Kieskamp zien hoe het is om als vrouw letterlijk in een keurslijf gevangen te zitten. De pracht en praal waarmee deze vrouwen zijn uitgedost, torsen ze als een last waar ze onderuit proberen te komen. 

‘Het zijn beelden die ook over mezelf gaan. Het gaat erom dat je je hoofd op je schouders houdt, je hoofd boven water houdt en dat je uit je keurslijf wilt breken, wat bijvoorbeeld in Frozen Queen III dat ik maakte bijna letterlijk gebeurt.’ 

Haar meest recente werk, Inner Garden, maakte Eveline Kieskamp tijdens een werkperiode als artist-in-residence in Guldagergaard, het onderzoekscentrum voor keramiek in Skælskør, Denemarken. ‘Een paar jaar geleden kon ik me van zo’n werkperiode nog helemaal geen voorstelling maken, maar ik ben nu op een punt aangekomen dat ik als kunstenaar mijn grenzen verder wil verleggen. Ik ben in Guldagergaard terechtgekomen via de Amerikaanse journalist Edward Kiersh die werkt voor het tijdschrift Luxury Splash of Art met wie ik via LinkedIn in contact kwam. Ik wil me met mijn werk meer naar buiten richten, hoewel het wel erg van binnenuit ontstaat. Inner Garden is in feite een dubbelportret van mezelf en mijn reformatorische grootmoeder uit Opheusden. Ik wil laten zien dat de overdadige buitenkant van mijn werk nog niets zegt over de binnenkant ervan, want al lijk je alles goed voor elkaar te hebben met schoonheid en rijkdom, het verklaart niet hoe je het leven ervaart en wat je voelt.’

Werk van Eveline Kieskamp is nog tot en met 21 januari 2023 te zien in de tentoonstelling Back to the Future van Platform Edese Kunstenaars in Galerie Cultura, Ede. Later dit jaar exposeert Kieskamp in het Von Gimborn Arboretum in Doorn (Ode aan de natuur van 8 april tot en met 4 juni) en in Elburg (Vestingval Elburg van 26 mei tot en met 4 juni).