Het lichaam als drager

Het museum is dag en nacht open en dat is mogelijk doordat in het onalledaagse bouwsel vijf kijkkasten zijn aangebracht waardoor de exposities altijd kunnen worden bekeken. Dit museum refereert aan de veldkapellen die je in Brabant en Limburg nog her en der tegenkomt. Het Museum van alle tijden verwijst naar die architectuur mede doordat het wilgentenen bouwsel is opgedragen aan de beschermheilige Angela Merici (1474-1549), stichteres van de orde der Ursulinen die zich wijdt aan de opvoeding en het onderwijzen van meisjes. Voor Ans Verdijk is Angela Merici in haar beroepspraktijk ook een voorbeeld in haar hoedanigheid als docent aan de propedeuse van de kunstacademie in Maastricht.

Sinds 1993 beheert Ans Verdijk bij haar woning ook het kunstenaarsinitiatief ‘Alarm’, een ruimte die ze openstelt voor andere kunstenaars die ze daartoe uitnodigt. Zo heeft ze een eigenzinnige oase voor hedendaagse kunst geschapen in een regio die niet ruim bedeeld is met voorzieningen voor actuele beeldende kunst. Ze werkt samen met andere kunstenaars – inmiddels zo’n honderd – vanuit persoonlijke fascinaties en de afgelopen twintig jaar heeft ze met Alarm een traditie tot stand gebracht vanuit zorgvuldigheid, aandacht en maatschappelijke verantwoordelijkheid voor de plaats waar ze woont en werkt. Het is een vrijwel geheel zelfstandige activiteit die ze puur op eigen kracht realiseert. De vanzelfsprekendheid van haar dagelijkse praktijk als beeldend kunstenaar geeft ze zo op een uitzonderlijke manier een invulling die voor iedereen in haar omgeving toegankelijk is.

Nu heeft Ans Verdijk een expositie in Museum de Kantfabriek. ‘Steken in de ruimte’ is een tentoonstelling waarin haar werk is geïntegreerd in de collectie van het museum in Horst. Sinds de vestiging van dit museum in 2009 in de voormalige Zuid Nederlandsche Kantfabriek die als zodanig van 1928 tot 2006 in bedrijf was, is Ans Verdijk er als geïnteresseerde bezoeker er meerdere malen geweest. Ze sprak er met de medewerkers Roel Sanders en Tineke Geurts. Ze liet een publicatie over haar werk zien en de tentoonstellingscommissie heeft haar naar aanleiding daarvan uitgenodigd. Gezamenlijk ontstond het idee haar werk te midden van de voor een deel nog werkende machines en het fabrieksmeubilair, het kantwerk en voorwerpen van de voormalige Oudheidkamer van Horst te presenteren. Het leidde tot een overrompelende integratie van hedendaagse kunst en historische nijverheidsindustrie in een tentoonstelling die tot 7 februari 2016 te zien is.

Het werk van Ans Verdijk bestaat uit een organisch aandoend totaal van activiteiten, materialen, opvattingen, vormen, voorwerpen, kleuren en ruimtes die ze vanuit haar persoonlijke verhouding daarmee van zin en betekenis voorziet. Haar sculpturen, tekeningen, foto’s, boeken, installaties, schilderingen, sieraden, video’s, objecten, performatieve acties en andere beeldende middelen vinden hun oorsprong in gebruiksvoorwerpen: kleding, knopen, huisraad, gereedschappen, keukengerei et cetera. Ans Verdijk behandelt ze min of meer als betekenisvolle overblijfsels van verloren levens, zoals je die in de reliekschrijnen van heiligen en martelaren aantreft. Ze wil ze opnieuw bezielen. De kwaliteit en kracht van haar werk bestaat eruit dat ze er een zeer lijfelijke, persoonlijke verbinding mee aangaat. Allerlei antropologische en folkloristische aspecten die in haar werk zijn verweven, tilt ze op een beeldend plan door haar eigen lichaam als drager ervan in te zetten. Daardoor gaat ze er ook een kritische verhouding mee aan waarin ze nagaat aan welke beeldvorming de gebruiksvoorwerpen bijdragen. Je kunt haar werk in die zin nooit letterlijk opvatten. 

De titel van haar tentoonstelling in Horst is ‘Steken in de ruimte’ en dat is ook precies wat ze met haar werk doet: ze prikt als het ware in de leegte, om iets in de onwetendheid te bewerkstelligen, een beeld te scheppen van hoe we óók naar de dingen kunnen kijken. Ze doet dat zonder te veroordelen, maar wel vanuit de overtuiging dat we sociale verhoudingen en maatschappelijk onrecht onder ogen moeten zien.

Steken in de Ruimte – fotograaf LOEK BLONK

In Museum de Kantfabriek is in de vaste opstelling van het museum door haar een beeldend commentaar aangebracht dat door kleur- en materiaalgebruik een uitbundig en verleidelijk karakter heeft. De objectiverende manier waarop het museum in de vaste opstelling met levensgrote grijze poppen de historisch belangrijke ondernemers van Horst heeft geportretteerd, geeft zij met toevoegingen van kleurrijke textiele halssieraden een ironische lading. In de vitrines met allerlei historische voorwerpen, heeft ze her en der glazen elixerhouders geplaatst die deze dode dingen weer van levensadem kunnen voorzien. 
Alle historische elementen in het museum staan voor een maatschappelijke codering van hoe de arbeidsverhoudingen lagen. Ans Verdijk past die codes aan, laat zien dat de tijdens zijn veranderd en dat we anders met elkaar om kunnen gaan, dat we veel vrijer denken. Hier en daar plaatst ze een schrikeffect en priemt ze met haar werk in de sociale verhoudingen die in de textielindustrie gebruikelijk waren. In combinatie met de museumvoorwerpen hebben haar toevoegingen ook verhalende aspecten die inzichtelijk maken hoe zij inspeelt op die situatie. Daarom geeft ze bij sommige werken via een audioprogramma uitleg.

Uiteindelijk mondt haar presentatie uit in een tentoonstelling van haar sculpturen in een specifieke ruimte. Grotere en kleinere sculpturen en werken aan de wanden, onder stolpen en vrij in de ruimte verbeelden op een indringende manier dat Ans Verdijk zelf de sokkel voor haar werk is. In een aantal fotoboeken bij de tentoonstelling laat ze dat nog duidelijker zien. Bij al haar werk kijk je ergens naar binnen, haar beelden zijn vrijwel allemaal opengewerkt, opengevouwen, alsof een chirurg je in het binnenste van de mens laat kijken. De barokke uitbundigheid ervan is meeslepend, maar er eenmaal in gezogen sta je regelmatig vreemd te kijken. Midden in de ruimte waar ze haar werk in samenhangt toont, staat een zwarte mobiele sculptuur die is uitgedost met een puntmuts. Deze staande eenmanskoets kan alleen worden voortbewogen als je er zelf in plaats neemt. Als je dat beseft, dringt het tot je door dat het een leprozenkar is, een wagentje waar de melaatse mens zich in voortbeweegt om de angst voor besmetting van zijn omgeving te bezweren. Het is meteen ook een kijk op het kunstenaarschap. Hij kan de pest krijgen. Maar hoe geïsoleerd de kunstenaar ook is, hij blijft de maatschappij infecteren. De praktijk van Ans Verdijk toont aan dat haar infecties de broodnodige injecties zijn. We worden er niet ziek van, maar beter.

Opslag – fotograaf LOEK BLONK

ZoZieZwermMoeHoe, fotograaf: Sanne Willemsen

Vermolmde Lonten Foto: Sanne Willemsen

Voddenportretten, fotograaf Tyson Ernste