Het laatste boek
Aan het einde van de jaren twintig van onze vorige eeuw begon cultuurfilosoof Walter Benjamin in Parijs aan zijn Das Passagen-Werk. Een studie naar het Parijs van de negentiende eeuw om de cultuur uit de twintigste eeuw te doorgronden. Hij ging op zoek naar de ‘oergeschiedenis’ van de moderniteit. Zijn aanpak voor dit onderzoek is grensverleggend en vandaag de dag nog steeds innoverend. Hij was tegen het lineaire geschiedenisverhaal, dat vond hij autoritair en dus ging hij fragmentarisch te werk. Hij nam anekdotes van schrijvers, folders, reclameteksten en eigen notities en die archiveerde hij in een zelfbedachte rangorde van ‘convoluten’. ‘Convoluut’ betekent zoiets als ‘opgerold met overlappende randen’, oftewel: een samenvoeging om iets complex overzichtelijk te maken. Deze zelf ontworpen hoofdstukken zijn een gereedschapskist geworden om de moderne tijd te begrijpen
Kunstenaar Hendrickje Schimmel is gefascineerd door dit project van Walter Benjamin. ‘Die fragmentarische, niet lineaire manier van iets bij elkaar brengen zie ik terug in hoe we op het internet navigeren en hoe we steeds vaker opnieuw denken omdat onze concentratie korter wordt.’ Schimmel doet in haar eigen werk onderzoek naar de ambivalente positie van het archief en de omringende functies en thema’s, zoals conservatie, restauratie en exclusiviteit. Ze vraagt zich af hoe we bepalen welke objecten en informatie de moeite waard zijn om te conserveren en beschermen, en wat dit betekent voor de culturele hiërarchie. Met de opkomst van het internet staat deze discussie op het moment op scherp, net als de positie van instituten zoals de bibliotheek, de kerk, de burgerlijke familie of het museum. Instituten die de culturele hiërarchie in stand houden worden steeds minder geaccepteerd.
Hendrickje Schimmel maakt voor de Biënnale Gelderland een werk voor Maria, bibliothecaris van de Arnhemse bieb die is gehuisvest in Rozet. Schimmel heeft de bibliotheek altijd gezien als institutioneel archief. De etymologie van het woord bibliotheek is (plaats van) een boekenverzameling en komt van het Latijnse woord voor ‘boekenkast’. Dit is precies hoe zij de functie van de bibliotheek altijd heeft begrepen: als een archief van voorgeselecteerde boeken. Na het eerste gesprek met Maria begint Hendrickje Schimmel zich steeds meer te realiseren dat haar visie op wat een bieb is, verder af begint te staan van de realiteit.
Tijdens dit gesprek vraagt Hendrickje aan Maria hoe zij de plaats van de bibliotheek ziet in een wereld waar kennis de-materialiseert met de snelheid van het licht, waar Google Books alle boeken die er zijn wil digitaliseren en waar mensen liever een e-reader in hun tas stoppen dan een halve kilo boeken? Maria maakt duidelijk dat het woord ‘bibliotheek’ eigenlijk niet meer past bij de taken die de bieb vandaag de dag op zich neemt. De functie van de bieb kan tegenwoordig het beste gedefinieerd worden als de bemiddelaar tussen kennis en de mens, en wil juist inspelen op de vragen die horen bij een nieuwe wereld. Naast het vinden van boeken helpt Maria ook mensen met het aanmaken van een Facebook-profiel, het navigeren op Marktplaats of het vinden van betrouwbare websites. Haar functie is in de afgelopen jaren veranderd en tegenwoordig wil ze mensen vooral helpen met het navigeren in een steeds meer gedigitaliseerde maatschappij. Ze wil inspelen op het feit dat je als lid van een gemeenschap kennis niet alleen tot je moet nemen, maar ook moet kunnen toepassen. De bieb is allang niet meer alleen maar een boekenverzameling of een plek waar het papieren boek wordt beschermd, maar veel eerder een plaats die de gaten opvult waar de overheid steken laat vallen en waar met liefde digitale boeken worden uitgeleend.
Voor de onvermijdelijke verdwijning van het boek gebruikt Schimmel de metafoor van het apocalyptische scenario. Wat als alle gearchiveerde kennis verdwijnt, wat zou je dan willen redden voor de volgende generatie? Deze vraag staat centraal in de installatie die ze maakt voor de Biënnale Gelderland. Aan een groot aantal mensen vroeg ze om twee bladzijdes aan te leveren die zij willen bewaren in het geval dat alle papieren boeken verdwijnen. De ingestuurde pagina’s uit bijbels, designboeken, tijdschriften en romans vormen samen een fragmentarisch archief dat iets zegt over de voorgaande tijd. Een niet lineair document waarin iedere pagina even belangrijk is om samen ‘Het Laatste Boek’ te vormen voor bibliothecaris Maria.
De Biennale Gelderland is open ieder weekend donderdag tot en met zondag tot en met 20 november. Klik hier voor meer informatie op de website van de Biennale Gelderland
Website Hendrickje Schimmel
Curator: Hanne Hagenaars, klik hier voor haar website.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl