‘Het is lastig als hetgeen je wilt normaliseren altijd wordt uitgelicht’ – in gesprek met Christian Yav

Nou, ik ben danser en zeker op de academie word je heel erg opgevoed met de choreograaf. Dan heb je een assistent en dan heb je een dramaturg en een dit en een dat. En dan heb je iets van tien mensen waarvan er eigenlijk negen niet dag in, dag uit betrokken zijn bij het proces, wat niet wil zeggen dat hun input niet belangrijk kan zijn, maar je ziet vaak hoe het de maker toch een soort van afhankelijk maakt van iedereens mening, wat ergens soms het werk ook kan afvlakken.
Bij dit werk werd het interessant omdat het Bijlmerparktheater mij in de zomer uitnodigde om een avond te doen op 4 september. Ik had helemaal geen werk staan dus ik dacht, is goed maar wat gaan we doen? En toen ben ik gewoon begonnen met creëren en omdat het het Bijlmerpark is en ik Simone Zeefuik ken, die daar werkt, wist ik van oké, dit is de juiste manier. Midden 2019 zei iets in m’n spirit: plan niks voor 2020. Ik dacht: dit is het moment dat ik mezelf ga launchen. Kind of did it, maar corona heeft natuurlijk ook een gedeelte gedaan. Waardoor ik sowieso echt een pauze had van al die theaters en zo, waardoor ik dacht: ik zet nooit meer een voet binnen het theater.

Ja. I was fed up. Ik had echt zoiets van: ik heb het gehad, ik voel het niet. En dat is het interessante, want heel veel mensen die dat hoorden, denken hoezo dan, zij denken aan mijn laatste periode in het theater en dat dat juist heel goed ging.

Ja, ook naar THEY/THEM. En ik dacht van ja, maar je weet niet wat er in huis gebeurt. Want het is best apart als je werk artistiek wordt gevierd maar in omgangsdynamiek met elkaar is het compleet het tegenovergestelde. Terwijl je eigenlijk zoekt naar een balans waarin het wordt gezien als normaal. Weet je, ik bekeek net op Youtube een video waarin een meisje zei dat het zo lastig is om dingen te normaliseren als hetgeen dat je wilt normaliseren altijd zo wordt uitgelicht. Het is juist dat uitlichten dat weer voor marginalisatie zorgt. Dus ik had zoiets van: ik hoef eigenlijk niet meer in die theaters, omdat ik gewoon een te grote overvloed had aan ‘white work connotations’ en op dat moment van binnen ook gewoon moe was en kapot, dus ik had niet eens de ruimte om te denken van o, ik ga ooit met een solo … ik wilde gewoon onderzoeken en creëren. Nou, dat heeft een halfjaar geduurd.
En toen Simone Zeefuik me berichtte toen dacht ik van nou ja, let’s do it. Ik wist: Bijlmerpark is sowieso een ander publiek. Sowieso weet ik dat als ik nu ergens ga optreden, niet om te zeggen dat ik de zaal altijd zou vullen met mijn eigen publiek, maar ik weet wel dat er via Instagram, Facebook, mond-tot-mond; toch een ander publiek komt kijken dan als ik, laat ik zeggen, vroeger een solo had gemaakt. Dan had het afgehangen van het publiek van de plek zelf.

Ja, ik zie dat wel. Bijvoorbeeld de show waarbij jij kwam kijken, deed me best wat, want op de eerste rij zat een hele jonge Zwarte jongen die met z’n moeder kwam kijken. Ik wist niet dat het een student was van Simone. Dus ik doe het doek open, boem, licht gaat aan en ik zie hem, en ik denk gelijk: oh, oh. En niet oh, oh van angst, maar puur gewoon dat ik even zijn leeftijdscategorie niet in consideratie had genomen. Niet weet vanuit welk oogpunt hij met z’n moeder naar theater komt kijken. Ook niet weet in hoeverre hij de ruimte heeft om te zijn wie hij is. Wat weer een heel andere kwestie is dan bijvoorbeeld vroeger, toen ik voor een Witte maker werkte. Ik moet zeggen dat toen ik de eerste keer Movements of Soul speelde in Bijlmerpark, ik dacht, o, maar dit werk is op zo’n autonome manier gemaakt, alles ligt bij mij, ik kan dit performen waar ik wil.

Ja, ook omdat ik zoiets heb van kijk, het maakproces heeft letterlijk hier, in de studio van de foodhallen West, plaatsgevonden. En de research van dit werk, terwijl ik helemaal geen research aan het doen was met het idee van ik creëer een solo, is ook hier geweest. Dus dat is zo veel ‘mij’ geweest. Daarbij is er geen invloed geweest van een ander, geen productiehuis dat zegt van oké, op vrijdag komen we met vier mensen kijken om te zien wat je hebt gemaakt.

Ja, want het is gewoon: dan komen ze kijken. Maar wat gaan ze zeggen? Want ze kunnen zich helemaal niet verhouden tot dit werk. Vaak kunnen zij zich niet tot mij verhouden in mijn leven dus hoe zou dat dan wel in een werkcontext kunnen?

Nou ja, THEY/THEM, was daar (wijst naar een gebouw aan de overkant) gecreëerd, in de studio. Dus ik denk dat wat voor mij werkt, het feit is dat er gewoon structureel gezien, niemand zich bemoeit met mijn werk. Ik vind dat dat een bepaalde kracht heeft. Movements of Soul heeft ook geen tekst. Het heet: Movements of Soul , punt. Plekken die dan geïnteresseerd zijn om het te boeken zeggen altijd: ‘we moeten wel ietsjes meer informatie hebben’ en ik zeg dan: ‘ja? Waarom?’
Op die manier krijg je wel zo echt mogelijke reacties van het publiek. En met THEY/THEM ook, want dat is wat ik interessant vind hier in Nederland, men gaat iedereen opleiden met het fonds, en die structuur, en het moet zo en zo en zo. En nu is het al de tweede keer dat ik iets zelf creëer, en toch zeggen theaters: ‘ja, kunnen we het boeken?’ En dan denk ik: maar jullie schema’s zijn toch vol? Alle agenda’s voor de komende tijd zijn toch al volgepland? Ik heb geen funding aangevraagd. Maar ik denk dat het in die zin waarschijnlijk gewoon een eyeopener is voor mensen, om te zien dat het niet op die structurele manier hoeft.

Ja. Omdat ik dan in m’n eigen werk altijd probeer dingen te creëren die ik had willen zien. Ook als het misschien niet letterlijk herkenbaar is, maar de energie of de emotie of bepaalde klanken of de samenstelling ervan wel. Ik heb ook de muziek van het werk gecomponeerd. Het is belangrijk om dan uiteindelijk op het punt te komen dat alles samenkomt tijdens de voorstelling en ik het werk ook kan delen met bijvoorbeeld die jongere jongen. Dan kijk ik wel anders naar wat de mogelijkheden zijn en ben ik nogmaals dankbaar dat ik op dit punt ben want het is belangrijk om verschillende opties mee te geven aan het publiek en vooral aan jongere generaties.

Ja, het is heel belangrijk.

Ja, ook omdat, en dat is geen aanval op het werk dat vroeger is gecreëerd, maar er is natuurlijk wel de realiteit dat er zoveel ruimte is in kunst voor vaagheid. Dus vanuit mijn perspectief denk ik ook ja: dit is dapper.
Je gaat een bepaalde richting in waarin je eventueel jezelf zou kunnen gaan limiteren als je alleen maar bezig bent wat de ander daarvan zou kunnen vinden, wat zij zouden kunnen ervaren.

Ja. Maar normaal gesproken is het van: Oh nee, creatieproces, ik moet echt drie maanden in de studio en dat is vaak hoe mensen het brengen, met dat hele drama. Terwijl in dit creatieproces was er een dag dat ik naar België moest voor een jeanscampagne, de andere dag werd iets anders geschoten waar ik zowel model als movement director was op de set. Soms waren er ook dagen waarop ik dacht: ik ga nu niet naar de studio, want ik moet gewoon iets anders doen. In m’n kamer heb ik een soort van ministudiootje gebouwd, om muziek te maken.
Dus wat ik ook merkte: het is een bepaalde attitude die je erbij moet hebben en je moet weten van oké, ik heb nu drie uur in de studio; ik ga nu deze drie uur hierop focussen. Ik hou van het feit dat ik gelimiteerd was in tijd, omdat ik daardoor heel gericht moest werken. En omdat ik er dan voor kies, in dit werk, om soms een artiest uit te nodigen zoals Reinel Bakole(3) . Reinel woont niet in Amsterdam, dus zij kwam op woensdagavond aan en op zaterdag hadden wij al een voorstelling. Donderdag was de eerste repetitie in de studio. In de studio hebben we muziek gemaakt, hier thuisgekomen hebben we al die vocalen lopen inzingen, we zijn gaan slapen en weer gaan repeteren. En daar waar mensen denken van ja, nee, ik zou echt de tijd willen hebben. Ja, het is leuk om de tijd te hebben, het is fijn om de tijd te hebben, maar dat is niet altijd de realiteit.

Nou, als ik gewoon al voel mwah dan is het ‘m gewoon al niet.

Ja, dubbel. Want kijk, maybe I need to find my crew still, maar weet je, het resoneert bij de een anders dan bij de ander.

Dus het gevaar is dat als je te veel gaat leunen op die crew, dat als je binnen bent, de een zo gaat moven, de ander zo gaat moven. En at the end of the day kan je niemand van je crew daarop judgen, because we’re all subjected to a common dominator en daarin proberen we onze realiteit te vinden, en daarin moet ook respect naar elkaar zijn. Hoe lastig dat soms ook is, want het is heel complex.

Ja, alleen misschien is dat iets wat ik nog meer moet loslaten, maar ik wil dan niet denken: al die mensen, daar reken ik nu op. But still, er is iets in mij dat denkt: bet on yourself. En dat moet ook tot een bepaalde hoogte.

Ja, omdat ik weet: niemand gaat het voor je doen. Dat is de realiteit. So I need to bet on myself.
Veiligheid vinden in jezelf zodat je nog meer begrijpt hoe je reageert op de ruimtes waarin je je begeeft, hoe die ruimtes op jou reageren en wat daarin je eigen aandeel is. En daarin ben ik gewoon actiever geworden. Ik kan nu naar Nijmegen gaan en het stuk spelen en ik ga weer naar huis. De complexiteit in omgang met elkaar als mens is een feit dus uiteindelijk kan zich dat in iedere ruimte voordoen ongeacht de context.

Dat is inderdaad het ding. Je moet gewoon dat comfort voor jezelf creëren, maar dat begint, begon voor mij met eerst gewoon uit te pluizen van, wat speelt hier eigenlijk allemaal vanbinnen. En ja, ik heb dit jaar ook heel erg duidelijk kunnen zien wat ik geïnternaliseerd heb van andere mensen, en wat van mij is. I’m still battling, dealing with it, because it is an ongoing proces. Maar door dit bewustzijn verhoud ik me nu ook anders in ruimtes.

Ja, want vorig jaar was het voor mij het ding van oké, corona, wat gaan we doen? Nou, ik ga de tijd en ruimte nemen om te kijken wat me heeft geraakt, want ik voelde dat er dingen scheef zaten. En wat me daarin ook heeft geholpen, is het feit dat ik buitenshuis een extra plekje had waar ik veilig was, mijn studio. Ik ging die periode helemaal niet in met het idee van binnen een paar maanden ga ik een solo maken en al die campagnes doen, want we wisten ook helemaal niet wat er zou gebeuren.

Het is een blessing geweest. Het heeft me ook geleerd van trust in the mystery.

Ja. En daarin weet ik van kijk, ieder heeft z’n eigen realiteit. Ieder heeft z’n eigen waarheid, maar ik kan vandaag de dag zeggen dat ik op mezelf vertrouw. En dat is een hele andere manier dan zo’n ruimte binnenlopen als een theater of een productiehuis en denken van oké, ik moet vandaag weer bewijzen dat ik meer ben dan wat de blinde vlek van een ander voorschrijft. Vaak hebben we ambities waarvan we niet altijd kunnen doorzien in hoeverre deze een plek zullen vinden of realiteit zullen worden. Hierom is het belangrijk om jezelf eraan te herinneren dat je soms tijd en een check up nodig hebt, to know where power needs to be reclaimed.