Het heeft 8 poten en het kriebelt

Spider, Louise Bourgeois

Vanaf 25 mei zijn drie spinnen van Bourgeois en negen van haar andere werken te zien in de Rijksmuseumtuinen. De spinnen zijn een greep uit een collectie van tientallen, in alle soorten en maten, met lijfjes dichtbij de grond of waar je onder kunt staan, met uitgestrekte en gebogen poten, die in beweging lijken of stilstaan. Ze staan overal: naast gebouwen, op het water, in musea. Door hun formaat lijkt het af en toe alsof ze meer dan acht poten hebben. Onbedwingbaar en onoverwinnelijk zijn ze, een heuse nachtmerrie voor de arachnofoob. Alsof ze geen fragiele draden weven, maar je kunnen vangen in een web van wurgende stroppen.

Al het werk van Bourgeois’ hand is een gevolg van de noodzaak om zichzelf te uiten. Na jaren van therapie is de consistentie van het creëren haar enige houvast. Thema’s als seks, lichaam en familie kruisen elkaar op bijzondere wijze. Want hoewel de link op het eerste gezicht vaag lijkt, symboliseren haar spinnensculpturen haar moeder, de vrouw die haar dochter enerzijds een warm nest bood, maar anderzijds in datzelfde nest haar man zijn overspelige gang liet gaan. Opgekropte woede had ze nodig om haar moeder met een spin te vergelijken. ‘Ik kom uit een gezin van herstellers,’ zegt ze zelf. ‘De spin is een hersteller. Als je tegen het web van een spin aanloopt, wordt ze niet boos. Ze begint te weven om het te herstellen.’ De spin is een ode aan de zorgzaamheid en geborgenheid van haar moeder. Wie onder Bourgeois’ spinnensculpturen durft te staan, zal zich beschermd voelen door haar poten. Echter heeft deze bescherming ook een keerzijde. Onvoorwaardelijke liefde kan door het kind als verstikkend ervaren worden. Bovendien kan het natuurlijke proces van je losmaken van je ouders erdoor belemmerd worden. Zou Bourgeois de spinnen hebben gemaakt als haar moeder langer had geleefd? Een vraag zonder antwoord.

Crouching spider, Louise Bourgeois

Dat ze de spin koos als metafoor voor haar moeder, is dus geen vreemde zet. Maar Louise Bourgeois was maar een klein vrouwtje, een spin ter grootte van een auto zou genoeg bescherming bieden. Is het formaat van de spin bedoeld als uitnodiging, waarin de spin een algemeen moederfiguur symboliseert en zij iedereen verwelkomt in haar nest? Of beschouwt zij haar moeder als een groot mens, in letterlijke en figuurlijke zin?

Daar waar Louise Bourgeois geboren is, komen nagenoeg geen dodelijke spinnen voor. Daarvoor moet je bij warmere gebieden zijn, zoals in Australië, de algemene broedplek voor fatale dierenbeten- en steken. Zo werd daar een aflevering van de Britse kleuterserie Peppa Pig verbannen, omdat Peppa hierin haar angst voor spinnen leert te overwinnen door dichtbij te komen en hem over haar hand te laten lopen. ‘Ze zijn banger voor jou dan jij voor hen’ geldt op het zuidelijke eiland niet. In Frankrijk is de kans om een giftige spin tegen het lijf te lopen miniem en daardoor lijkt Bourgeois haar moeder die associatie te besparen. Een hooiwagen, onschuldiger kan haast niet, en dat terwijl Bourgeois haar woordje klaar had over haar moeder.

Spider, Louise Bourgeois

Bourgeois wordt vaak gelinkt aan het feminisme. In een interview met het San Francisco Museum of Art zegt dat ze het perspectief begrijpt, maar dat de symboliek van haar werk niet per se tegen feminisme aan leunt; haar oeuvre is simpelweg autobiografisch. Zij was het die wrok koesterde voor haar vader, die de zwijgzame houding van haar moeder als zwak bestempelde, en dat de feministen dit als ingang zien, is volgens haar puur toeval. Toch zijn er een aantal spinnenfeitjes die deze benadering versterken. Bij vrijwel alle spinnensoorten is het vrouwtje groter dan het mannetje. Na de paring komt het vaak voor dat het vrouwtje het mannetje kannibaliseert. De vernietigingsdrang jegens het vaderfiguur legt Bourgeois bloot in onder andere The destruction of the father (1974), een verzameling van vlezige hompen die één van haar diepste, meest gruwelijke fantasieën voorstelt: het uit elkaar scheuren en consumeren van haar dictatoriale vader. Misschien zat er ook wel een spin in Bourgeois zelf.  Misschien dat ze daarom het formaat koos zoals het is; omdat het meer dan één moeder betreft.

De spinnen van Louise Bourgeois en een aantal andere werken zijn tot en met 3 november te zien in de Rijksmuseumtuinen.