Het gebouw als lichaam — Yael Davids in het Van Abbemuseum
Yael Davids benadert het gebouw als lichaam: in deze overzichtstentoonstelling toont ze het resultaat van een driejarig onderzoeksproject naar de collectie van het Van Abbemuseum op basis van de bewegingsleer van fysicus Moshé Feldenkrais. ‘A Daily Practice’ laat zien hoe dagelijkse bewegingen onze ervaring beïnvloeden. Als toeschouwer word je geconfronteerd met de vraag: ben ik onderdeel van het werk?
Hal
Na meer dan drie maanden stap ik eindelijk, ietwat onwennig, over de drempel van een museum. Vooraf heb ik de maatregelen grondig doorgenomen en bij de kassa wordt nogmaals benadrukt de anderhalvemetermaatregel in acht te nemen, de pijlen en informatie op de vloerstickers te volgen en met niet meer dan twee personen tegelijkertijd door de zalen te lopen. Het voelt alsof ik in een choreografie ben beland die niet bij de tentoonstelling hoort – of toch wel?
Het voelt alsof ik in een choreografie ben beland die niet bij de tentoonstelling hoort – of toch wel?
In de hal wordt mijn blik getrokken naar een videowerk van stanley brouwn uit 1989. Terwijl ik op de televisie afloop, blijkt dat in de video steps precies diezelfde voortschrijdende beweging is vastgelegd. brouwn houdt de camera voor zich terwijl hij door een straat loopt waarbij hij zijn paslengte als meeteenheid gebruikt. De ene straat is meer dan zestienduizend stappen lang, de andere rond de vierduizend. Door het lichaam als meetinstrument in te zetten, vestigt brouwn de aandacht op de kennis over jezelf en de omgeving. Als toeschouwer word je je bewust van elke stap die je daarna zet.
Het depot en Feldenkrais’ methode
Links, rechts of middendoor? Nog maar amper binnen en de keuzemogelijkheden zijn talloos. Ik besluit voor de gulden middenweg te gaan en kom terecht in Het depot waar een aantal werken uit de collectie van het Van Abbemuseum getoond wordt, uitgekozen door leden van Davids’ Feldenkrais-groepen in Eindhoven. Davids heeft in dialoog met de werken uit de collectie van het museum een programma met Feldenkrais-lessen ontwikkeld, gebaseerd op het centrale uitgangspunt van Moshé Feldenkrais.
Het systeem van somatische technieken dat werd ontwikkeld door Feldenkrais in de jaren 30 van de vorige eeuw, richt zich op de vergroting van het zelfbewustzijn middels beweging. Hij stelt dat verandering in onze manier van bewegen leidt tot verandering in de manier waarop we observeren, denken en voelen. Davids heeft dit principe toegepast op de context van het museum: de collectie, het gebouw, de mensen die er werken en de bezoekers hebben invloed op hoe we de tentoonstelling ervaren. De methode van Feldenkrais benadrukt dat die ervaring voor iedereen anders zal zijn aangezien elk lichaam uit unieke herinneringen is opgebouwd. Elk mens kent andere ervaringen, bewegingen, gewaarwordingen, gevoelens en gedachtes. Weten en met aandacht waarnemen waar we zijn, wat we doen en hoe we dat doen, zijn cruciale componenten van het leerproces dat leven heet.
Feldenkrais: “Leven is bewegen. Zonder bewegen bestaat geen leven.”
Veel bewegingen zijn zo vanzelfsprekend dat we ze achteloos maken. We bewegen zonder erbij na te denken, laat staan dat we ons realiseren dat we ons lichaam belasten. Feldenkrais combineerde in zijn methode kleine bewegingen met grotere waardoor er een scala aan variaties ontstond. Feldenkrais’ methode gaat terug naar de basis van het lichaam, het skelet, van waaruit onze lichaamshoudingen voortkomen. Door te focussen op het skelet, blijkt hoe iedere beweging invloed heeft op een ander lichaamsdeel. Zo kunnen we onnodige, gewoontegetrouwe inspanning van de spieren signaleren, zoals opgetrokken schouders of overstrekte knieën. Vertraging van onze bewegingen zorgt voor ontspanning en is vereist om pijn te voorkomen. Pijn is namelijk een signaal van een gedesoriënteerd systeem dat zichzelf probeert te beschermen. Feldenkrais stelt ons in staat te bewegen met minimale inspanning en maximale efficiëntie, niet door spierkracht, maar door beter bewustzijn van hoe bewegen werkt.
We bewegen zonder erbij na te denken, laat staan dat we ons realiseren dat we ons lichaam belasten.
Feldenkrais’ lichaamsoefeningen laten zien hoe kleine veranderingen pijnklachten kunnen verminderen. Davids werk gaat over het opmerken van die minieme veranderingen zonder een immense metamorfose te verwachten. Door je bewustzijn te vergroten kun je kleine veranderingen op waarde schatten waardoor een compact verschil grote gevolgen kan hebben. We zijn gewend om met kunst om te gaan via onze ogen en onze geest, maar Davids benadert de kunsten via beweging. Wanneer je het gebouw als lichaam bestudeert met al zijn verschillende onderdelen, zie je dat alle facetten met elkaar in verbinding staan. Twee armen aan een romp, twee vleugels aan een centrale hal. De tentoonstelling kan vanuit verschillende kanten benaderd worden waardoor de structuur van het gebouw opener en toegankelijker is. Davids denkt niet alleen na over hoe een werk het beste uitkomt, maar zet aspecten als lichtval, de binnenkomst in een ruimte, het sturen van de toeschouwer en de informatie die je krijgt in om de ervaring aan te spreken. Elk detail heeft invloed op de ervaring, zoals in het lichaam ook alles met alles verbonden is: hoe je je beweegt in een ruimte, heeft invloed op wat elders gebeurt.
Deze werken in Het depot zijn de basis voor collages aan de muur die als opengeslagen bladzijden zijn gemonteerd op aluminium platen. Davids heeft de Feldenkrais-lessen gerelateerd aan de gekozen kunstwerken. Zo wordt het werk Coney Island, N.Y., USA, 20 juni (1993) van Rineke Dijkstra op de leskaart Increasing the perception of one’s body – from toe to head gekoppeld aan ‘het invullen van de leemtes’ zoals Feldenkrais wil bereiken met zijn lessen. Als mens handelen we in overeenstemming met ons zelfbeeld. Dijkstra legt daarvan de herkenbare aspecten vastlegt waar nooit aandacht aan was besteed. Wanneer deze ongeziene karaktereigenschappen van de mens zichtbaar worden gemaakt, kan er ontwikkeling plaatsvinden.
De leskaarten geven een goed beeld van de oefeningen die bij de methode van Feldenkrais horen: het draaien van de wervelkolom vanuit een liggende positie of met opgetrokken knieën en de armen als een pijl in de lucht de tenen wiebelen. Elke beweging veroorzaakt een ont- of inspanning ergens anders in het lichaam waardoor duidelijk wordt dat alles met alles verbonden is.
Onzichtbare aanwezigheid
Die verbinding zit nog het meest in Vanishing Point (2012), een meterslang zwart doek dat vier verschillende zalen met elkaar verbindt. Het textiel hangt ongeveer vijftig centimeter boven de grond waardoor je als toeschouwer wordt uitgedaagd eronderdoor te rollen, kruipen of glijden. Mag dat eigenlijk wel of is het de bedoeling dat ik me dat afvraag? De doorgangen tot de zalen worden smaller en de zalen zelf worden gespleten doordat het doek de ruimtes opdeelt. Een strook van geladderde stof in het midden van het doek dat over de gehele lengte doorloopt, biedt een kijkspleet naar wat er zich aan de andere zijde van de schijnruimte bevindt. Nieuwsgierig loop ik naar de andere kant of beweeg ik me onder het doek door.
Waar Vanishing Point bewegingen uitlokt, probeert Lee Lozano in abstracte composities de ongrijpbare eigenschappen van licht en geluidsgolven vast te leggen. Untitled (1968) brengt me in verwarring. Zie ik een schaduw op het schilderij of staat er een spot op gericht? Het blijkt olieverf op katoen. Voor je het weet gaat je oog met je aan de haal. Lozano legt de ontastbare eigenschappen van licht en geluid vast in golven die komen en gaan, als een lichaam dat continu in beweging wordt gezet en weer wordt weggetrokken.
Voor je het weet gaat je oog met je aan de haal.
Zowel het in beweging zetten van de toeschouwer als het hangende materiaal komen terug in Hanging glass with Adrian Piper (2020): manoeuvreren, goed kijken en bewust zijn van je lichaam ten opzichte van de objecten in de ruimte zijn essentieel om zonder kleerscheuren door de ruimte te bewegen. Het werk bestaat uit hangende panelen van transparant glas en een zwart oppervlak die schaduwen vormen op de vloer. De platte vlakken spelen met aanwezigheid en afwezigheid, het zichtbare en het onzichtbare. one step (4x) (1971) van stanley brouwn vergezelt deze objecten waarin zijn aanwezigheid wordt gerepresenteerd door de registratie van de afmetingen van zijn stappen. Ook een zevental werken van Adrian Piper uit de serie Drawings About Paper and Writing About Words (1967) is in de ruimte aanwezig. De omlijning van de helft van een vel met ruitjes, de herverdeling van een papier door een dikke horizontale lijn waarmee het onomkeerbaar zwartgeblakerd lijkt: Pipers weet door middel van minimale ingrepen een kader of aandachtsverlegging te creëren. Ze verdraait het beeld waardoor de kracht die het beeld zelf heeft benadrukt wordt waardoor het beeld een macht wordt.
Zwaartekracht
“Beste bezoeker, voor uw veiligheid. Pas op voor de glazen panelen die in deze zaal hangen.” Opnieuw hangende sculpturen van glas en brons. In Tzuba, de kibboets waar Davids opgroeide, bevindt zich de Oran Safety Glass fabriek die gespecialiseerd is in de productie van kogelvrij glas. Het glas wordt voornamelijk gebruikt door het Israëlische leger om panstervoertuigen te versterken. Davids werkt al jaren met dit materiaal om stelling in te nemen tegen geweld. Het glas is enerzijds kwetsbaar doordat het hangt en zich niet kan overgeven aan de zwaartekracht, anderzijds is het een protectiemiddel tegen levensbedreigende vuurwapens.
De kwetsbaarheid van het glas en de ruimte die er rond de panelen is gecreëerd om er langs en omheen te bewegen, maken indruk. Het raakt me hoe het kogelvrije glas en de bronzen platen met elkaar versmelten en in elkaar grijpen zonder tegen elkaar aan te komen. In de anderhalve metersamenleving wordt het een gewoonte elkaar niet aan te raken en de afstand tussen elkaar te bewaren. Zo krijgt Davids’ werk onverwacht een actuele betekenis.
Echo van beweging
Het spel van aanwezigheid en afwezigheid staat in A Reading that Loves, A Physical Act (2017) centraal. In deze installatie worden vier vrouwen met verschillende achtergronden bij elkaar gebracht. Wat hen verbindt zijn hun tragische levens die werden gekenmerkt door rusteloze pogingen hun plek te vinden in de maatschappij. Een holle muur in het midden van de ruimte wordt aan de buitenzijde geflankeerd door stukken kogelvrij glas, bronzen panelen die het hout doorklieven, uitsparingen waar die de bronzen platen misschien eerder hebben opgevuld en teksten bestaande uit opgeplakte letters waarnaast het vel waaruit ze losgesneden zijn als plaats van herkomst pijnlijk aanwezig blijven. De installatie lijkt te benadrukken dat van je afkomst niet is los te weken, maar dat je wel kunt bijven zoeken naar een plek om voort te leven.
Waar voor Davids de ruimte, de muur, het plafond en de deur net zo belangrijk zijn als al het andere, komt door opening: 206.3 x 80.4 cm (2005) van stanley brouwn het dichtst bij het ervaren van deze benadering van de ruimte. Een imaginaire ruimte van 20 x 15 x 10 oude Eindhovense voet (29,2 cm), waarvan de hoogte, breedte en plaats van de deuropening vallen volledig samen met de uitsparing in de wand in een van de zalen. Ik ben door deze deuropening gelopen en beleefde voor het eerst hoe je als toeschouwer kunt samenvallen met een kunstwerk.
De installatie lijkt te benadrukken dat van je afkomst niet is los te weken, maar dat je wel kunt bijven zoeken naar een plek om voort te leven.
A Daily Practice laat je ervaren hoe het gebouw als lichaam met al zijn verschillende onderdelen met elkaar in verbinding staat en het laat je op een andere manier nadenken over hoe kunst ervaren kan worden.
Yael Davids: A Daily Practice
2 juni 2020 – 27 sept 2020
Van Abbemuseum, Eindhoven
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl