‘Het gaat om het worden, niet om het zijn.’ – op atelierbezoek bij Kars Persoon

Hij vertelt dat hij na de academie een jaar of vijf zijn ‘eigen tweede fase-studie’ organiseerde. Een kunstopleiding kende in die tijd nog geen bachelor-master-structuur en een academiestudie besloeg vijf jaar. Daarna was je overgeleverd aan je eigen daadkracht en de reactie daarop van de professionele praktijk zoals kunstenaarsinitiatieven, galeries en musea.

Kars Persoon zocht zijn heil voor zijn ontwikkeling onder meer als gitarist in de punkband Minioon waar ook kunstenaars Jan Dierman (zang) en Toon Laurense (bas) in zaten met Joke Brouwer op drums. ‘Minioon was een naam die we hadden ontleend aan het Franse woord ‘mignon’ dat aardig of lief betekent en wat voor een punkband nogal vreemd was. Ik wilde vooral een mentaliteit uitdragen van romantische avant-garde, me afzetten tegen het conceptuele minimalisme van kunstenaars als Donald Judd die mij op geen enkele manier van enige noodzakelijkheid wist te overtuigen: ’there is no importance in a vacuum’.’ Kars Persoon verwijst met dit citaat naar de filosoof Alfred North Whitehead die in zijn boek Mode of Thought uit 1938 stelt dat de werkelijkheid bestaat uit organische processen die onderling samenhangen en elkaar overlappen.

In het tijdschrift Vinyl, dat in 1980 was opgericht als tegenhanger van het mainstream blad voor popmuziek Oor, stond in maart 1981 een uitgebreid interview met de leden van Minioon. Daarin zegt Kars Persoon over zijn aandeel in de band dat hij hun samenwerking ziet als ‘een groeiend organisme’, wat de ritme- en bassectie dan weer te romantisch vindt, zoals in het interview wordt aangegeven. Maar het is qua romantische inslag veelzeggend dat de band de nummers in het Duits zingt en dat Persoon een liefhebber van Rilke is. 

De enige bijdrage van Persoon aan dat interview is die opmerking over een groeiend organisme en nog altijd is die bevinding de leidraad voor zijn werk als kunstenaar. In zijn tekeningen en schilderijen is hij er niet op uit iets tot de essentie terug te brengen, maar om een inter-relationaliteit van de dingen in het universum van zijn werk te laten uitdijen zoals dat sinds de oerknal met het heelal gebeurt. Hij wordt geïnspireerd door de dadendrang van kunstenaars uit de renaissance, de barok en het maniërisme. In de legendarische publicatie Nieuwe Schilderkunst die in 1982 aan de kunstacademie van Arnhem door Jan Brand en Han Janselijn werd gemaakt is Kars Persoon al een vertegenwoordiger van de figuratieve, gepassioneerde schilderkunst die in het begin van de jaren tachtig, geïnitieerd door de Jonge Italianen en Die Neue Wilden de kunstwereld revolutionair veranderde en een einde maakte aan de modernistische principes van conceptueel denken en stringente abstractie.

‘Het ging mij erom het leven bewust waar te nemen en daaraan een sensatie te ontlenen. Ik heb dat al heel vroeg ondervonden. Ik was zeven jaar toen ik in een wildpark in een rivier draaikolken zag waarin ik mijn blik verloor. Ik werd meegenomen op een stroom van gedachten en in de complexiteit van het beeld. Het is voor mij altijd de leidraad gebleven in het praktiseren van mijn beeldende werk. Tegelijkertijd heb ik vanaf 1983 negenendertig jaar lesgegeven aan de AKI in Enschede en het intensieve contact met studenten heb ik altijd beleefd als een onmisbaar bestanddeel van mijn kunstenaarschap. Nu, na mijn pensioen, heb ik nog altijd regelmatig contact met studenten. Ik heb dat nodig omdat je in het delen van je ervaringen buiten jezelf kunt raken. In het onderwijs heb ik een geheel eigen methodiek ontwikkeld om, als individu in wording, met je ogen en handen uitdrukking te geven aan dat wat je bezielt. Het gaat om het worden, niet om het zijn. Waar sta je mee in verbinding? Hoe komt dat samen? Authenticiteit zit in het handelend proces verborgen.’ 

Om te illustreren hoe hij zijn ideeën over het beeld als groeiproces ziet verweeft hij de vingers van beide handen. Hij verwijst naar zijn principe van ‘Doe Alles Maar Een Keer’ dat hij ontleende aan zijn academiedocent Jef Diederen die hem wees op dat beginsel uit de renaissance. Kunstenaars als Pontormo en Michelangelo zijn wat dat betreft ultieme voorbeelden omdat ze zich altijd zijn blijven vernieuwen. Wat betreft hun stijlfiguren zijn de gedraaide vormen van de figura serpentinata, sculpturaal verbeeld in de klassieke Laocoön Groep waarin een vader en zijn twee zoons tussen zeeslangen verstrengeld zitten, voor Kars Persoon een belangrijke inspiratiebron.

De essentie van de verbeelding van Kars Persoon is zijn verhouding tot de wereld waarin alles met elkaar in relatie staat in een veelheid aan indrukken en beweeglijkheid. ‘Je werkt vanuit die waarneming, maar je hebt op je palet niet alleen kleuren verf, maar ook de geschiedenis van de kunst. Daarnaast zijn er autobiografische elementen en die verschijnen beeld na beeld in een hoedanigheid die je niet kunt bedenken.’

Toch hanteert Persoon in zijn werk wel een ordeningsprincipe want compositorisch werkt hij met horizontale en verticale zichtlijnen, licht-donker contrasten en de doorleefdheid van de uitdrukkingsvorm die hij wil brutaliseren en openbreken. Het gaat erom dat het beeld een beleving in de tijd tot stand brengt en niet om een perfecte esthetica. Hoe hij als kunstenaar tevoorschijn komt uit een werveling aan subatomaire deeltjes, hoe hij daar als waarnemer invloed op uitoefent, is iets dat zich niet laat grijpen in een enkele punt of een golfje. 

Een van de eerste keren dat er over het werk van Kars Persoon werd geschreven was door Sjarel Ex in een artikel in Metropolis M. uit 1983 waarin hij in acht stadia de ontwikkeling van het grote schilderij De derde persoon beschrijft ‘alsof de ziel al in het schilderij zat maar steeds vroeg om een andere gedaante’, en als ‘overwoekerd door een soort weelderig gewas’. De vier afbeeldingen bij het artikel laten zien hoe een eenvoudig dubbelportret van een man en een vrouw ontaardt in een verwilderde figuratie te midden van een bijna onleesbaar organisch verband.

Kars Persoon beschouwt de vitaliteit van zijn kunst als de tegenkracht die hij inzet om maatschappelijke en politieke onverdraaglijkheden het hoofd te bieden. Naar zijn overtuiging zet de kunstenaar zich altijd geëngageerd in ‘middels de beweeglijkheid waarin de waarneming wordt gevierd’. Ook in zijn meest recente werk is die dynamiek van het werk de uitdrukking van een intensieve en gesensibiliseerde omgang met het leven. ‘Als kunstenaars zijn wij ‘oog-mensen’,’ zegt hij daarover. ‘We hebben last van de kleinburgerlijke omgeving die in het populisme de boventoon voert. Ik beleef een veelheid aan indrukken als oefening in nuancering en die raakt in de atmosfeer van het kunstwerk op elkaar afgestemd. Als kunstenaar ben ik de verbindende factor die een nieuwe eenheid tot stand brengt. Voorheen was die compilatie die ik in mijn werk realiseer er niet. Nieuw werk dat ik maak is altijd ingebed in de geschiedenis van eerdere werken. In de jaren negentig droeg ik het werk op aan de filosofie van Levinas. Ik wilde uitdrukking geven aan zijn begrip van de ‘radicale andersheid van de ander’. In zijn denken staat de ethiek centraal. De figuren verschenen destijds zeer statisch en stil als een icoon in het beeld. Langzaamaan ben ik daar steeds beweeglijker in geworden. Je maakt als individu deel uit van een omgeving met anderen waarbij taal de verbinding vormt. In mijn huidige werk ondergaat de beeldtaal een metamorfose van gebaren dat wil zeggen hoe de verschillende delen van het beeld een eigen karakteristiek in zowel schriftuur, textuur, kleur en licht vertonen ofwel contrasten vormen die  geleidelijk in elkaar overvloeien. In dit contrastenspel verschijnen en verdwijnen de figuren. Het heeft betrekking op een heropleving van mijn studie uit begin jaren tachtig naar Die Metamorphose der Pflanzen uit 1789 van Goethe, en een meer recente studie naar het werk van Bruno Latour.’

Het is vanuit dat oogpunt niet vreemd dat een aantal recente werken verwijzen naar de portretten in groente, fruit, bloemen, boeken en vissen van Giuseppe Arcimboldo of naar de langgerekte figuratie in de schilderijen van El Greco. Opmerkelijk is ook de trouw van Kars Persoon aan de inspiratie van René Daniëls voor zijn kunstenaarschap: ‘De perfectie van het imperfecte is een notie die ik in wisselwerking met hem op waarde heb leren schatten. In het lyrische schilderen heeft hij het concrete en het conceptuele met elkaar verenigd in metaforen en metonymen; bij hem wordt een cirkel een wiel en een langspeelplaat, een skateboard een oog en een hemellichaam. Voor de integratie van het docentschap in mijn kunstenaarsbestaan is AKI-directeur Sipke Huismans erg belangrijk geweest en als docent heeft Pieter Holstein mij laten zien dat je als vrije geest moet werken in de idee van Dubuffet’s anti-culturele stellingname geformuleerd in 1966, een manier van werken die brak met de eurocentrische blik. Benoît Hermans is ook belangrijk voor me omdat hij zich verzet, zoals hij het zelf uitdrukt, ‘tegen elke poging tot reductie en unificatie’. En momenteel onderhoud ik een intensieve briefwisseling met de dichter Liesbeth Lagemaat die met haar werk Vissenschild de grote poëzieprijs 2022 heeft gewonnen.’ Dat de taal van Lagemaat in de Volkskrant door Geertjan de Vugt werd getypeerd als uitbottend ‘in voortdurend nieuwe takken en bloemen’ mag geen verwondering wekken gezien de gelijksoortige aard van het beeldende werk van Kars Persoon.

In zijn werk draait alles om deformatie, om de pijn die gepaard gaat met esthetiek van enerzijds bloei en anderzijds verval. Er is voortdurend sprake van nieuwe ontkiemingen die hij beschrijft als ‘part of the unpredictable sproutings’. Hij is niet bezig met mimesis, maar werkt met een extract van de werkelijkheid in een andere verschijningsvorm. Er is weliswaar herkenbare figuratie, maar die bestaat in werkelijkheid niet en komt alleen voor in zijn aquarellen en schilderijen. Zijn verbeelding vormt een gedachtenbouwwerk tussen maker en kijker in en is een reflectie van zijn omgang met gelijktijdige invloeden van buitenaf. Hij werkt altijd aan meerdere dingen tegelijkertijd, zoals hij ook altijd meerdere boeken gelijktijdig leest. Je kunt zijn werk niet in een oogopslag bekijken. Je reist met je oog door de werken zoals je ook door de tijd reist, vergelijkbaar met het luisteren naar muziek die je ook in een samenhangende opeenvolging zintuiglijk ondergaat. Om die indrukken te verstaan moet je als kijker je blik activeren en je oefenen in de aandacht die je voor zijn werk op kunt brengen, want uiteindelijk zie je geen objecten, dieren, planten of gebouwen, maar een organisch verband waarin een veelheid met elkaar wordt verweven. We zien het worden van het beeld.