Het einde van een wolk – In gesprek met Berndnaut Smilde
Hoeveel slokjes zitten er in het grootste zwembad ter wereld? Waarom drukken wij het gewicht van een vinvis uit als welke deze aan land zou wegen? Wat te doen als de kilo plotseling een zandkorrel minder weegt? Maat is een steeds terugkerend begrip in het gesprek tussen mensen en blijft fascineren met haar enerzijds precieze karakter van het achter de komma en anderzijds abstracte toon die speels vervormd in de fantasie van elk hoofd. Want deze cijfertaal draait om alles waar je haar aan verbindt.
Zo onderzoek ik hoe in het dagelijks leven, en in de kunst en de wetenschap in het bijzonder, met maat wordt omgegaan en hoe daarbij tot een context verhouden wordt. Als onderdeel van mijn onderzoek ging ik in gesprek met BERNDNAUT SMILDE: een beeldend kunstenaar die wolken uit zijn vingers laat komen. Ze zijn dan niet ontstaan uit de oceaan en zullen ook niet verdwijnen in een regenbui; deze wolken hangen niet dreigend boven woonwijken noch drijven ze lekker makend over gewassen. De ‘nimbi’ van Smilde hangen sereen tussen de muren van een expositieruimte. Hun dreiging hangt slechts in de illusie, omdat hun formaat vooral plaatsvindt in de associatie.
Smilde laat zich vaker inspireren door miniaturen (een mensgrote wolk is een kleintje). Van een bouwpakket monteerde hij de takken van een palmboom verkeerd om, waardoor de windkracht aanzienlijk leek te zijn gestegen: storm in het paradijs.
De wolken van Smilde zijn op foto’s vastgelegd en worden getoond in de ruimtes waar deze eerder plaatsvonden. Alleen de referentie blijft. Want zoals het de meeste wolken betaamt (een enkele werd eerder door schilders als Jacob van Ruisdael gestileerd), zijn ze tijdelijk.
VM Hoeveel wolken heb je inmiddels gemaakt?
BS ik heb er laatst 20 geteld
VM Een compleet wolkendek van jouw hand.
Een investeringsmaatschappij, een Duits zweefvliegtuig, 7 NASA weersatelieten en een platenlabel zijn allemaal vernoemd naar de Cumulo Nimbus uit de Internationale wolkenclassificatie. Waarom heb jij juist voor deze soort gekozen?
BS Nimbus is de stapelwolk: een echte regenwolk. En ook omdat het een soort aura is spreekt deze mij aan. De pater van de Sankt Peter kerk in Keulen kwam uiteindelijk ook aan met een boekje vol aantekeningen van wat een Nimbus in de bijbel inhield. Heel vaak gold het als een verhulling en daarmee eigenlijk een symbool van het ‘niet zijn’. Dat vond ik mooi.
Nimbus was ook het wolkje dat God transporteerde. In oude schilderen. Het was eigenlijk een soort vervoersmiddel. Ik heb in 2014 een wolk gemaakt in de Sankt Peter.
VM De ruimte ziet er onverwachts klein uit op de foto.
BS Ja dat lijkt maar zo omdat de tegels van beton heel groot zijn. Het is er namelijk enorm. Het altaar lijkt hier maar een klein bankje, maar komt in werkelijkheid tot je middel. Dus de verhoudingen zijn eigenlijk helemaal zoek op de foto, maar dat vind ik ook wel weer spannend.
VM Wat ik opvallend vind aan de wolk in die loods, is dat deze daar in mijn beleving voor het eerst een reactie uit de ruimte lijkt de zijn. Omdat het geheel iets industrieels krijgt.
BS Wolken komen je vaak in de weg te staan. In ieder geval tijdelijk. Met die gedachte ben ik er ook mee begonnen in Probe galerie, maar ik merk dat de ruimtes het symbool van de wolk eigenlijk heel erg veranderen. In de kerk krijgt deze namelijk iets Goddelijks. En die in die loods heeft haast iets filmisch.
VM Een wolk is natuurlijk vaak het symbool van iets dreigends, iets dat zich meestal tegen je zin in, aan je opdringt zoals de overgeparfurmeerde man naast je in de trein. Maar ik herinner mij dat mijn oma ’s zomers ook blij was als er een wolk opdook, want dat was goed voor het grasveld. Heb jij een lievelingswolk?
BS voor mij zijn ze toch vooral dreigend. Hoe ze zo grillig kunnen zijn als ze het licht inpakken. Soms haast groenig vlak voor het onweer. Dat vind ik ook juist wel mooi. Het niet wetende wat eraan gaat komen.
BS Jij bent bezig met een onderzoek naar maat he? In het alledaagse leven?
VM Een stad is natuurlijk bij uitstek een plek die zich naar die menselijk maat verhoudt. In een stadsbus is elk onderdeel afgestemd op menselijke heupen (de stoelen), armen (de hanglus aan het plafond) en vingertoppen (het stopknopje).
Boven zo’n stad zijn dagelijks wolken te zien, maar eigenlijk heeft nauwelijks iemand een idee van het formaat ervan. Misschien dat je een idee krijgt van grootte als je de buienradar raadpleegt om te kijken wanneer je het best met de fiets kan vertrekken, maar de omvang is nauwelijks voelbaar.
BS Misschien vanuit het vliegtuigraampje, maar dat vliegtuig is ook heel groot als je er instapt. En het beweegt heel snel.
VM Ik denk dat de overeenkomst van een wolk en vinvis in een gebrek aan referentiepunten zit. Omdat de omgeving vooral uit het blauw van de lucht of het blauw van het water bestaat.
BS Daarom vind ik het denk ik ook fijn dat er grenzen zitten aan het formaat van de wolken die ik maak. Omdat er op deze manier nog een menselijke verhoudingen is. Zowel tot de ruimte als tot de wolk die daar is. Daardoor kun je denk ik ook veel makkelijker betekenis geven. Ik denk dat het heel belangrijk is voor mijn werk, dat je toch een formaat kan inschatten wanneer je door de – inmiddels- lege ruimte loopt en de wolk erin voorstelt. Dat je een idee kan krijgen van wat een wolk van zo’n formaat je zou kunnen aanrichten of goeddoen. Dat je in ieder geval kan projecteren op die maat.
Na zo’n tentoonstelling blijft zo’n foto ook op die plek.
VM Als een soort bewijsmateriaal. Weet jij eigenlijk hoe groot een wolk in de lucht is. Een doodgewone wolk?
BS Nee dat weet ik eigenlijk niet. Er zijn natuurlijk ook een heleboel soorten en het is soms onduidelijk waar er een begint en waar deze eindigt. Soms lijken wolken plotseling uit het niets te komen; als een soort ei in de lucht.
Als ik wolken fotografeer die ik zelf maak, gebeurt het best wel eens dat ik naar buiten ga om te kijken hoe een wolk er ook al weer uit ziet. Om zo te kunnen spiegelen aan de echte wereld, maar vaak zien ze er in de natuur nog veel rommeliger of juist ongeloofwaardig kaarsrecht uit. Toch ga je wel op zoek naar die verhouding tot de natuur dan, als een soort verwijzing naar het ‘echte’. Hetzelfde doe je met maten: constant refereren aan een soort waarheid eigenlijk. Dat hebben we kennelijk nodig.
VM Het allerleukste aan de eerste keer vliegen is toch dat je door die wolk heengaat? Als een soort overwinning met het doorbreken van zoveel optische illusies.
BS Ja en dat je alle verbinding met de grond en je omgeving kwijt bent. Een beetje zoals wanneer je op zee zit.
VM Zoals je ook hoogtevrees kan krijgen als je hoort hoeveel km water er onder je zit en je in een vliegtuig ook steeds om de hoogte gehouden wordt van de afstand tot de grond.
Sinds de vorige keer dat ik je sprak (2012) zijn er voor ons beiden interessante ontwikkelingen geweest. Want er is een nieuwe soort wolk in het klassement opgenomen en er is een nieuwe lichtste stof ontwikkeld. Ik herinner mij dat je met aerogel werkte.
BS Klopt. Het lijkt op lucht, maar de dichtheid is te groot voor een laser om doorheen te gaan. Ik kwam bij dit materiaal toen ik een wolk wilde maken. Ik heb aan verschillende materialen gedacht: koud ijs, rook en toen kwam ik dit aerogel tegen. Het was nog helemaal niet makkelijk om aan het materiaal te komen.
Het grappige is dat het eigenlijk niet echt een functie heeft, terwijl het al in de jaren 30 ontwikkeld is. Ik vind de potentie die in die stof ligt ook vooral mooi.
Daarbij sprak het mij visueel aan: zoals het blauwig oplicht en je er doorheen kan kijken zoals je soms ook door een wolk heen kan zien. Ze zijn voor mij ook wel gerelateerd. Deze heet ook Cumulus, omdat ze letterlijk een opeenstapeling zijn. En ze ook direct betrekking hebben op de tentoonstellingsruimte waar ze plaatsvinden.
VM Wat denk je dat het begrip van miniatuur zo aantrekkelijk maakt voor mensen?
BS Ik denk dat het om een soort ordelijkheid gaat, een soort perfectie. Daarom vond ik het ook heel grappig om miniatuur versies van graffiti tegen te komen. Dat er dus ook in die overzichtelijke, ideale wereld vandalisme bestaat.
Het tegenovergestelde gebeurde trouwens toen ik laatst in Amerika was, daar is alles net een slag groter: de auto’s, de parkeerplaatsen, maar ook de glazen bijvoorbeeld waardoor je zelf kleiner lijkt te worden. Terwijl er in Europa veel is gebouwd in een tijd waar alles kleiner was dan wij inmiddels zijn, lijkt in Amerika ook veel gebouwd met de mogelijkheid tot expansie.
VM Misschien dat de mensen daarom ook groter worden, om zich beter te verhouden tot hun omgeving.
VM En hoe zwaar is een vinvis?
BS Ik had dat stukje gelezen van Sarah dus ik weet dat hij maximaal ***** ton is. En je hoort dat soort dingen ook wel eens op Discovery channel ofzo en dan denk je even zooo. Maar dat ben je ook zo weer vergeten. Een ton is ook een rare maat. Zoals je ook maten als ‘stone’ hebt, die dan gerelateerd zijn aan een steen, maar een steen kan nog alles zijn.
Ik ben ook wel benieuwd hoe zwaar een wolk kan zijn. Als je bedenkt dat hij best wel wat water kan vasthouden, voordat deze het daadwerkelijk laat vallen.
Een wolk wordt ook wel eens gebruikt als maat, zoals een tekstwolkje eigenlijk een heel duidelijke kader is.
VM of misschien is die ruimte gewoon zo groot als een ademtocht.
BS 6 liter is dat, weet ik toevallig.
VM zeg het in 6 liter.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl