“Het einde van de mensheid nadert en dat is oké” – in gesprek met Kris Verdonck

Ellis Kat: Jij lijkt geen hoge pet op te hebben van de mensheid.
Kris Verdonck: Dat valt wel mee. Ik noem ons eerder onhandig.

Hoe bedoel je?
Als mensheid streven we ernaar de wereld te redden en dat denken we te doen door, om een voorbeeld te noemen, elektrische auto’s te produceren. Maar, de oudere auto’s die nu nog perfect rijden worden weggedaan en de economie wordt aangezwengeld door nieuwe te kopen. En om die accu’s voor de auto’s te maken wordt Congo volledig uitgeput voor de grondstoffen. Het probleem wordt op deze manier verschoven. De mens denkt dat technologie alles zou moeten oplossen, maar dat is gewoon niet waar. We wentelen ons in overmoed.

 

Kris Verdonck, IN. Foto door Jasmijn Krol

Bij de voorstelling IN wordt een zoektocht ontsloten naar de relatie tussen mens en machine. Een performer staat in een met water gevulde tentoonstellingskast en raakt in trance. De figuur wordt een cyborg en lijkt langzaam van mens in machine te veranderen.

Ik noem ons eerder onhandig.

Die overmoed komt ook terug in je voorstelling IN waar de relatie tussen mens en machine wordt verbeeld. Zijn we de zeggenschap over onze vrije wil al verloren?
Laatst sloeg ik de krant open en stonden er op dezelfde pagina twee koppen: ‘robot uitgevonden die muren metselt’ en ‘groeiende werkloosheid in de bouw’. We zetten onszelf compleet buitenspel. Op een bepaald moment zijn we niet meer nodig en dan, ja, is het mooi geweest met de mensheid.

Luchtig is anders.
Ik heb niet voor het blijspel gekozen. Geen komedie, maar tragedie in mijn werk. Er is momenteel nogal wat materiaal voorhanden. Ik hoef niet te fantaseren om tot onderwerpen te komen, ze zijn overal om me heen te vinden. Het begint nu zo één op één te worden, dat ik er soms over nadenk een komedie te schrijven, het is nu bijna te eng.

Je schetst nu een erg donkere dystopie, maar is de technologische ontwikkeling niet ook een utopie?
Het is beide tegelijkertijd. Sterrenkundige sir Martin Rees opperde een tijd geleden dat er een ethische commissie zou moeten komen die nieuwe uitvindingen doorlicht om te kijken of ze moreel verantwoord zijn. Maar stoppen met vooruitgaan kan gewoon niet. De mens is zo nieuwsgierig, we moeten alles uitvinden wat we kunnen. Dat is zowel doodeng als geweldig.

 

Kris Verdonck, BRASS. Foto door Jasmijn Krol

De installatie BRASS is een orkest zonder muzikanten. De opstelling van sousafoons lijken vanzelf te spelen en geven de beschouwer een idee hoe de wereld eruitziet zonder de aanwezigheid van de mens.

Ik hoef niet te fantaseren om tot onderwerpen te komen, ze zijn overal om me heen te vinden.

Bij de installatie BRASS lijk je het weer een stapje verder te trekken. Hier worden drie blaasinstrumenten getoond die bespeeld worden zonder dat de muzikanten lijfelijk aanwezig zijn. Het is alsof objecten de mens niet meer nodig hebben om te kunnen bestaan.
Ja. De planeet hebben we eigenlijk maar tijdelijk tot onze beschikking. Dieren eerst, nu wij. En hierna, tja, zonder er triest over te zijn, dan zijn wij er niet meer. Misschien weer dieren, of microben, machines. Misschien wel aliens… In BRASS gum ik de mens zo erg uit dat we ‘m misschien wel gaan missen.

Kunnen we dit nog tegengaan?
Geen idee. Ik denk ook niet dat we dat willen.

Is dat omdat we als nieuwsgierige mens ook nieuwsgierig zijn naar ons noodlottige einde?
Ja, absoluut.

Maak je je zelf ook schuldig aan het kapotmaken van de mensheid? 
Zeker, ik werk zelf graag met machines, en reis nog altijd graag met het vliegtuig. Ik ben de laatste die mezelf vrijpleit.

Is jouw werk een aanklacht?
Het is een bevestiging dat we onhandig zijn, maar ik doe niet aan vingerwijzen. Ik zit niet in die positie.

Hoezo niet? Heb je als kunstenaar of maker niet een podium waarmee je publiek kunt bereiken en daarmee een verantwoordelijkheid om maatschappijkritisch te zijn?
Ja, ik zou een voorstel voor een ‘betere’ wereld kunnen doen op het podium. Maar ik weet echt niet hoe die eruit zou zien. Ik ben niet slim genoeg. Ik ben ook maar een middelmatig mens die na het maken van een bepaalde beslissing er helemaal naast blijkt te zitten. Ik probeer te laten zien hoe de machine ons leven vormgeeft en hoe onze afhankelijkheid eruitziet, maar ik wil geen voorgekauwde oplossing geven.

 

Kris Verdonck, EXIT. Foto door Hendrik de Smedt

De voorstelling EXIT richt zich op de het schemergebied waar dromen, driften en verlangens samenkomen: de slaap. Wanneer we slapen, kunnen we associaties en verbindingen maken en tot rust komen in de drukke wereld, een moment dat we meer mogen waarderen. 

Ik ben ook maar een middelmatig mens die na het maken van een bepaalde beslissing er helemaal naast blijkt te zitten.

Bij de voorstelling EXIT staat de magie van slaap centraal. Het is alsof de mens altijd oppermachtig is in je werk, met alle gevolgen van dien en bij EXIT er tóch iets is dat de mentale overhand neemt: het onderbewuste. In hoeverre is slapen een vorm van ontsnapping?
Een tijd geleden kreeg ik de opdracht om een voorstelling te maken. ‘Wat kunnen we doen?’, vroeg ik me af. En toen dacht ik: ‘iets meer slapen’. Tijdens onze slaap doen we niet zo heel veel dingen fout. We zijn niet aan het consumeren, maar er ontstaat een stilstand. Ik ben vervolgens gaan onderzoeken wat slaap met de mens doet en toen bleek dat slaap een gevaarlijk iets is voor het kapitalistisch systeem. Als je zegt ‘ik ga er nog een nachtje over slapen’, dan neem je betere, minder impulsieve beslissingen. In je slaap ga je nadenken: ‘heb ik het écht wel nodig?’. Het is dus niet alleen dat je wanneer je slaapt weinig fout kan doen, maar we zijn ook minder rigoureus. Toen dacht ik: dan doe ik het publiek gewoon het cadeau om hen in slaap te brengen. Maar hoe krijgen we dat voor elkaar? We zijn met hypnotiseurs, slaapcentra en ziekenhuizen gaan spreken om erachter te komen hoe we dat voor elkaar konden krijgen. Ik kan je vertellen dat minstens de helft van ons publiek in slaap valt.

Ik begrijp dat je dat als een compliment opvat.
Absoluut. In de traditie van het Japanse no-theater is even slapen een vast onderdeel van de voorstelling. De theaterstukken duren drie uur en daarbij is het geen enkel probleem dat het publiek af en toe dut. Ze zeggen zelfs dat de no-slaap de beste slaap is; de bezoekers verwerken de droomwereld van het podium direct in hun onderbewustzijn. Je krijgt zo een dubbele ervaring.

Is slapen leuker dan wakker zijn?
Natuurlijk. We kunnen dan de wereld maken die we willen. We kunnen onszelf in onze slaap even wegdenken.

 

Kris Verdonck, MASS.Foto door Kristof Vrancken

In deze installatie vormen grijze kiezelstenen fluweelzachte bergen en dalen. Machines drijven het continu veranderende landschap aan waarin de mens geen rol meer speelt. 

Ik kan je vertellen dat minstens de helft van ons publiek in slaap valt.

Het wegdenken van de mens doe je ook in je werk MASS. Dit werk verbeeldt landschappen die ontstaan door het machinaal verplaatsen van honderdduizenden kleine kiezels. Is dit het eindstation? Blijft dit over wanneer de mens er helemaal niet meer is en de natuur het weer overneemt?
Ja, maar zo erg is dat allemaal niet, hè. Het is oké dat we vergaan. MASS is een installatie waarin het natuurlijke op een machinale wijze wordt vormgegeven. De mensheid is verleden tijd, het enige dat overgebleven is de natuur. Het paradoxale is dat iets organisch als het scheppen van de natuur hier alleen kan plaatsvinden door technologie. Zo blijven sporen van de mens toch zichtbaar. Dáár zit de knoop.

Ben je bang voor de toekomst?
Nee. Het is fantastisch om te zien. Althans, het is fascinerend. Het is onbegrijpelijk wat we onszelf aandoen, maar ik kan daardoor wel mooie werken maken.

Zullen we eindigen met een hoopvolle boodschap?
Het komt allemaal goed.

Kris Verdonck presenteert vier werken tijdens SPRING Autumn festival in Utrecht. Meer informatie vind je hier​​​​​​​