Het broodnodige mysterie van karton, tape en verf
Hoe we moeten omgaan met eenzaamheid, videoconferences en het coronavirus blijft een mysterie. Er zijn zoom-etiquettes ontstaan, tinderaccounts aangemaakt en coronawetten afgekraakt. Tijdens een pandemie weten we het allemaal even niet meer. Toch proberen we met zijn allen de bal hoog te houden. Zo goed en zo kwaad als het gaat werken we door, maken we muziek en maken we kunst. Misschien om ons aan te troosten, om ons weer tot een ander te verhouden (tot het publiek of tot de maker) of om gewoon bezig te blijven.
Ik vond troost bij een paar kunstwerken die ik in 2020 heb kunnen zien in de periodes dat de expositieruimtes nog open waren. In die werken vond ik de menselijkheid die ik in de lockdown gemist had. Deze kunstwerken zijn intiem en mysterieus. Er wordt geen groot verhaal door de kunstenaars opgehangen maar hun kunstwerken bevragen juist de dingen die ons al bekend zijn, zonder duidelijke uitkomst of conclusie. Normaal gesproken is het onwenselijk om dingen niet te weten en vraagstukken open te laten, nu lijkt het mij juist een goed idee om het mysterieuze te waarderen.
Hoe ik mij voorstel dat de kartonnen dozen van Machteld Rullens tot stand zijn gekomen: de laptop van Machteld Rullens was leeg. Ze deed haar laptop aan de oplader en stapte de deur uit voor een onbestemd blokje om (1). Ze verdwaalde in de stad en wandelde bewust een paar onbekende straten in. Zo kwam ze op plekken waar ze niet eerder was geweest. Onderweg kwam ze wat mooie lege dozen tegen die ze meenam. Eenmaal terug in haar atelier keek ze naar wat anderen hadden weggegooid en wat zij had weggegooid. Ze zette muziek op en zonder het zelf volledig te begrijpen besloot ze de lege kartonnen dozen die inmiddels verzameld in haar atelier lagen te beschilderen.
De dozen laat ze dozen zijn, maar door een laag epoxy en verf aan te brengen wordt het ‘kunst’. Maar of het ‘kunst’ wordt of niet en of het een schilderij is of een sculptuur, is eigenlijk niet belangrijk. Misschien worden het wel kartonnen mensjes. Door het zorgvuldig aanbrengen van de verf op de dozen krijgen deze dozen een nieuwe waarde waardoor de toeschouwer zich op een andere, nieuwe manier tot karton, verf en kunst moet verhouden.
Dat gebaar van verf en epoxy op kartonnen dozen aanbrengen doet mij figuurlijk stil staan. Ik leun eerst op mijn tenen, dan op mijn rechterbeen, linkerbeen. Ik vergeet even de dagelijkse beslommeringen maar denk nog aan de kartonnen dozen. Ik denk aan de sinterklaassurprises van mijn moeder. Ik denk aan kleur en ik denk aan de werking van mijn ogen. Ik denk aan de lampen die de ruimte verlichten, het nostalgische oranje licht van de lantaarnpalen in de straat waar ik geboren ben. Aan zonlicht, aan roze wolken. Ik denk aan dozen en mandarijnen, bananen, sinaasappels. Groen, geel, oranje, blauw. Ik denk aan voetbal en aan de kat die ik al te lang niet heb gezien en ik denk aan het IJ. Ik denk aan het karton. Aan verhuizen, knippen, scheuren, plakken.
Toen ik in september de eindexamenshow van de KABK bezocht was er één presentatie bij mij blijven plakken: het tapekunstwerk ‘Side being, side belief’ van Eva Sigurðardóttir (2). Ook zij durft met ‘saai’ materiaal te werken en zelfs af te studeren met een installatie die volledig uit zilveren ducttape bestaat. Door haar hele atelier leeg te maken en alleen de zilveren ducttape waarmee ze alle tafels, stoelen, spullen en rommel omlijnd had, te laten zitten, ontstaat er een spanning tussen de leegte die er nu heerst en de rommeligheid die er daarvoor huisde. Door de leegte krijgt de zilveren ducttape de hoofdrol. Maar in plaats van dat de ducttape de leegte opvult accentueert het materiaal juist die leegte en hoe de ruimte verdeeld was (ze deelde haar atelierruimte tijdens haar studie met een paar medestudenten). De ducttape wordt zo een soort grensmateriaal. Een onderscheid tussen binnen en buiten. Grenzen tussen territoria van studenten, tafels, objecten, muren en tussenruimtes. De toeschouwer moet zich in de nu lege ruimte verhouden tot de ducttape en tot diens vormen en wordt zo participant en dus onderdeel van het werk. De vormen die ontstaan nodigen je uit om jezelf te hermeten aan de ruimte. Om de rondjes langs de lijnen die Eva Sigurðardóttir eerder liep ook te lopen en te staan waar eerder bijvoorbeeld de bezem stond. De tape is het restant van en het bewijs van het vorige leven van de ruimte. De tafels, de stoelen, de bezem en de rommel zijn allemaal verhuisd maar zijn nu aanwezig in hun afwezigheid.
In het midden van de ruimte hangt een enorm tapijt dat geweven is van ducttape. Eva Sigurðardóttir heeft geprobeerd om met het immateriële grensmateriaal iets ruimtelijks te maken. Maar het knullige en menselijke karakter van de tape blijft zichtbaar wanneer ze het kronkelend op de muur plakt of op de vloer waar het zich vouwt. Zo ook in dit tapijt. Ik beeld mij in wat voor een gedoe het geweest moet zijn om de plakkerigheid van de tape te trotseren. Onder, boven, onder, boven, onder, boven, binnen, buiten, binnen, buiten. Alles plakt. Je ziet hoe de tape kronkelt, hoe de tape vouwt, hoe de tape voelt en valt. Via het licht van bovenaf zie je de rimpels en de textuur. Ik vraag mij af hoe de relatie tussen Eva en de ducttape nu is. En of ze toen met veel agressie of met veel geduld de tape in de ruimte aanbracht.
“Als je naar een goed doek kijkt, dan houd je je bek. Elke theorie, elk verhaal, elke intellectuele benadering is overbodig” (3)- Karel Appel
Een ander moment waarop ik tot stilstand kwam was eind augustus bij de twee schilderijen van Judith Kisner in de groepstentoonstelling ‘Mensbeeld’ in Arti et Amicitiae in Amsterdam. De twee zalen waren gevuld met achtentwintig grote doeken van veertien verschillende schilders en bij elk doek was het even kijken van linksboven naar rechtsonder om vervolgens dat te constateren wat je al wist op het moment dat je binnenkwam: dat de schilderijen schilderijen waren en bleven. Omdat ik niet onder valse voorwendselen naar de tentoonstelling was geleid was ik daar ook niet verontwaardigd over. Er waren me immers ook alleen schilderijen beloofd. De meeste schilders in de tentoonstelling hadden de schildertraditie vrij dunnetjes overgedaan en hun doeken bleven gewild of ongewild doeken met verf hangend aan de muur. Het overkoepelende thema was de mens (in corona-tijd) en de meeste kunstenaars gingen daar in semi-figuratieve stijl mee om door menselijke figuren te schilderen. De doeken waren net verschillend genoeg om niet als bezoeker na één rondje klaar te zijn. Een beetje verstopt, links achterin de zaal, hingen de twee doeken van Judith Kisner. Daar duurde het een tijdje om ze te doorgronden. Ik heb er langer voor gestaan dan voor alle andere schilderijen. Haar schilderijen zijn vrij overzichtelijk en vrij van figuratieve elementen. Al geeft ze nooit helemaal toe aan volledige abstractie door ook de titels van haar werken dicht bij huis te houden. Maar in plaats van iets menselijks uit te beelden, weet zij dat schilderen, kliederen met verf, an sich al menselijk is. Ze legt zichzelf in het schilderij in plaats van een plaatje of een beeld van iets menselijks te maken. Haar schilderijen zijn sporen van haar eigen schilderarbeid. Haar doeken met verf veranderen zo in quasi-personen (4). De doeken verlagen zich van ‘kunst’ naar ‘mens’ en zijn daardoor veel warmer en mysterieuzer dan de andere doeken die er in de tentoonstelling hingen.
“We verwerpen de camera, onze god, en verkiezen nieuwe meer menselijke goden.”(5)- Machteld Rullens
Nu we met zijn allen noodgedwongen tot stilstand zijn gekomen hebben we even de tijd om te niksen maar ook de tijd om ons te heroriënteren en om ons heen te kijken, om de snelheid te meten van de sneltrein die het leven soms is. En wat ik meer en meer besef is hoe ik de handdruk en de knuffel, de menselijke begroetingen mis, hoe belangrijk de conversaties en botsingen waren, de dansfeestjes en de moshpits.
Doordat ik de menselijke warmte blijkbaar zo heb gemist, heb ik in dit stuk drie kunstenaars uitgelicht die in hun kunstpraktijk ruimte geven aan die menselijkheid en het mysterie. De werken van deze kunstenaars zijn zelfbewust, eerlijk en niet in een hap te verteren. In deze werken is niet alles vastgetimmerd maar is er ruimte voor reflectie en twijfel. Zoals Machteld, Eva en Judith worstelen met karton, tape en verf, zo zouden wij misschien ook moeten worstelen met alles wat ons toesnelt en met al onze preconcepties. Om het allemaal weer even niet te weten in plaats van wel en om ons in het mysterieuze te berusten.
———–
(1) Rullens, M. (2013). De theorie van het ronddolen. Geraadpleegd van https://www.mistermotley.nl/motley-academy/de-theorie-van-het-ronddolen
(2) https://graduation2020.kabk.nl/students/eva-sigurdardottir
(3) Kayzer, W. (Interviewer en samensteller), De Vries, V. (Productie) (2000). Van de schoonheid en de troost [TV-documentaire]. Nederland: VPRO
(4) Graw, I., Birnbaum, D., Hirsch, N., Geimer, P., & Städelschule Frankfurt am Main. Institut für Kunstkritik. (2012). The Value of Painting: Notes on Unspecificity, Indexicality, and Highly Valuable Quasi-Persons. In Thinking through Painting(pp. 45–57).
(5) Mondo Minute – Machteld Rullens – Mondo. (2020, 9 april). VPRO. Geraadpleegd van https://www.vpro.nl/programmas/mondo/video/mondo-minute/mondo-minute-mac…
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl