Halleluja voor moeder aarde
The Death of Melanie Bonajo
How to unmodernize yourself and become an elf in 12 steps
Een jonge vrouw trekt baantjes door een binnenbad. Haar naakte lichaam glijdt soepel door het water en glanst in het weerkaatsende zonlicht. Plots stopt ze in het midden van het bad, zet zich af en maakt een achterwaartse duik. De rug kromt zich en de schaamlipjes priemen kort en pront als accolades boven het wateroppervlak.
We zien wel meer wonderbaarlijke pussypower in Night Soil, de semi-documentaire trilogie die Melanie Bonajo vanaf 2012 maakte. De video-installaties waren eerder te zien in FOAM Amsterdam (2016) en De Frankfurter Kunstverein (2017) maar het Bonnefantenmuseum voegt daar in dit retrospectief twee films aan toe: Progress vs. Regress en Progress vs. Sunsets die beiden een voortzetting zijn van Bonajo’s kritiek op het doorgedraaide marktmechanisme dat onze planeet om zeep helpt. De films worden getoond in de knotsgekke en kleurrijke decors van Théo Demans en Clemence Seilles.
Zo drentelt de bezoeker nietsvermoedend een pimpelpaarse grotta binnen waar Night Soil #2 / Economy of Love te zien is. Ragfijne stalactieten druipen vanaf het plafond omlaag en sidderen bij iedere ademteug. Met al dat roze en rood is een vergelijking met de moederschoot snel gemaakt. In het midden van de ruimte staat een harig zitmeubel dat zo uit het ruimteschip van Barbarella lijkt te zijn geplukt. Het vachtcontact moet onze honger naar aanraking stillen, maar bij gebrek aan een echte streling kijken we dan maar naar het scherm waar twee geduldige sekswerkers een derde vrouw laten klaarkomen. We zien prachtige beelden van naakte vrouwen in arcadische bossen en ongerepte sneeuwlandschappen. Ze kijken frank en vrij de camera in terwijl ze zichzelf bedelven onder pigmenten en poeders. We horen jubelverhalen over hun seksuele bevrijding en de voice-over vertelt over een energetische snelweg tussen hart en clitoris en dat het orgasme de oerknal is van het menselijk bestaan.
Vingervlugheid verdient uiteraard een halleluja, maar in het seksevangelie van Bonajo is geen plaats voor mannen. Geen gerampetamp van hijgende en zwetende kerels in deze hippie idylle. Haar esoterische benadering van seks doet denken aan de middeleeuwse bruidsmystiek van vrome nonnen zoals Hildegard von Bingen. Zij had genoeg aan het woord van God want net als vrijen leidde het gebed eveneens tot verlossing. Jammer dat mannen hier geen deel van mogen uitmaken want zij zijn net zo goed de dupe van een seksuele mores die intimiteit uitbant. Wat dat betreft schieten we weinig op met het wonderlijke verf- en vingerwerk van deze bloemenkinderen. De rit richting climax leidt immers niet alleen tot spirituele groei, maar belichaamt ook het razende verlangen naar (zelf)vernietiging. In haar streven naar harmonie heeft Bonajo alle geile en smoezelige kantjes van lust opgekuist en daarom biedt ze geen echt alternatief voor de hitsige cyberseks van Tinder en Pornhub. Maar dat vrijen helend is en je van klaarkomen een vrij mens wordt is een ontroerende aanmoediging voor vrouwen én mannen.
Dat niet alle wereldproblemen zich zomaar laten afstrijken wordt duidelijk in de documentaire Progress vs. Sunsets #2 Re-Formulating the Nature. In de volgende kamer hangen gele vaandels en is er een boekje met korrelige internetfoto’s van zielige dieren. Ook het gigantisch pluchen beest dat als zitmeubel dient, ligt er maar verwaarloosd en verfomfaaid bij. Op schotten zien we projecties van panische aapjes, uitgeputte zevenslapers en vereenzaamde ijsberen in shopping malls. Uit deze verontrustende verzameling webfoto’s blijkt maar weer eens dat dieren zelden beter worden van het contact met mensen. In haar video brengt Bonajo kinderen in beeld die reageren op deze meelijwekkende wezens. Ze stelt simpele maar ijzersterke vragen zoals: ‘Zou je met dit dier op de foto willen?’ Of ‘wat zou jij ervoor over hebben om hem te helpen?’ Hun antwoorden maken pijnlijk duidelijk hoe weinig we eigenlijk begrijpen van dieren want net als de meeste volwassenen zien zij dieren vooral als een verlengstuk van hun eigen wil.
Bonajo is niet de eerste die het heeft over onze verstoorde verhouding met de natuur en het ecologische onheil dat hiervan het gevolg is. Doordat ze dieren en planten consequent als Non Human Persons betitelt, sluit ze aan op een intellectuele traditie die net zo oud is als het kapitalisme waar ze zo fel tegen ageert. Arthur Schopenhauer (1788–1860) verkoos het gezelschap van zijn poedel Atman vaak boven dat van vrienden. In Über die Grundlage der Moral schrijft hij dat: ‘De aanname dat dieren geen rechten hebben en de illusie dat het moreel gezien niet uitmaakt hoe we hen behandelen is zonder twijfel een schandelijk voorbeeld van westerse grofheid en barbarij’. Dat dieren en planten levende wezens zijn met hun eigen bestaansrecht, komt ook naar voren in het speculatieve concept van de Franse filosoof Bruno Latour. Het Parlement der Dingen is zijn voorstel om rechten toe te kennen aan dieren, planten, rivieren, bergen en ecosystemen. Zo kreeg in 2014 de rivier Wanganui in Nieuw-Zeeland een wettelijke stem en vertegenwoordiging. Samen met zoveel andere kunstenaars, filosofen en wetenschappers zoekt Bonajo naar geschikte woorden en beelden die deze nieuwe rol van de mensheid op aarde moet uitdrukken. Het beeld van een groep primitief uitgedoste kinderen die zich opstandig verzamelen rond een vuur doet denken aan onze vroegste voorouders. Net als de jagers en verzamelaars van Altamira en Lascaux hebben deze jonge aardlingen een grote eerbied voor de natuur en zijn ze een sprekend voorbeeld voor de nieuwe orde die Bonajo voor ogen heeft.
De ideeën van Latour zijn ook terug te vinden in Night Soil #3 / Nocturnal Gardening, het laatste deel van de trilogie. We zien een jonge moeder en haar dochtertje door een ongerept woud dwalen. Samen met vader leeft het gezin in het wild. Een groot deel van hun tijd gaat op aan het foerageren naar zaden, bessen, planten en paddenstoelen. Ze hebben geen betaalde baan, kopen niks in een winkel en betalen geen belasting: ze leven simpelweg van het land. We zien de twee badend in een poeltje, zo nu en dan sabbelt het peutertje achteloos aan moeders borst. Even later liggen ze loom te zonnen, een stronk met mos vormt een zacht bedje voor de kleine. Het feeërieke landschap refereert aan de Hof van Eden, de Bijbelse godstuin waar mensen en dieren in vrede samenleefden. Dat een jong gezin prima kan overleven in het bos lijkt ongelofelijk, maar tot diep in de negentiende eeuw hadden grote delen van het Amerikaanse woud simpelweg geen eigendomsrechten. Het bos was een meent en het vruchtgebruik lag bij de boeren en buitenlui die hun dieet van pap en bier aanvulden met hetgeen ze in het bos bij elkaar sprokkelden.
Ook in Nocturnal Gardening zien we wederom een moeder aarde waarin alle levende wezens met elkaar verbonden zijn. Bomen, beken, bergen en mensen, ze existeren allemaal in onderlinge afhankelijkheid. De verdrijving uit dit aardse paradijs is volgens de kunstenares dan ook niet te wijten aan Eva’s dorst naar verboden kennis, maar aan de vernietigende gevolgen van hebzucht op onze planeet. De video’s van Melanie Bonajo lijken wat dat betreft nog het meest op ouderwetse parabels: ze illustreren een alternatief voor de moderne modus vivendi en sporen ons liefdevol aan om ons leven te beteren.
De tentoonstelling The Death of Melanie Bonajo How to unmodernize yourself and become an elf in 12 steps, die is samengesteld door gastcurator Geir Haraldseth in samenwerking met vormgever Théo Demans is te zien tot 28.10.2018 in het Bonnefantenmuseum te Maastricht.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl