HACKING HABITAT – Art of Control

6 maart 2016

Het systeem waar wij deel van uitmaken, de instituten waarin we als robots een protocol hebben na te streven en de technologie die ervoor zorgt dat we ieder moment van de dag op de hoogte zijn van wat er gebeurt in de wereld, spelen een hoofdrol in HACKING HABITAT, Art of control – internationale kunstmanifestatie. Een expositie in een voormalige gevangenis in Utrecht gemaakt door meer dan 80 kunstenaars en 30 wetenschappers. In cellen, eetzalen, kantoren, de tuin, de gymzaal en nog vele andere ruimtes bevinden zich werken gericht op controle en hoe wij de regie weer in handen kunnen nemen.

Bij de voordeur klinkt een lied waarin een vrouwenstem vraagt of de desbetreffende bezoeker wat voor haar wil achterlaten. Aan het schoteltje op de ghettoblaster is te zien dat meerdere mensen geld hebben gedropt in het vast geplakte koffiebekertje. De radio die niet alleen hier maar op meerdere plaatsen in de stad is neergezet geven aan dat daar voorheen mensen dag in dag uit gezeten hebben om een zakcentje te verdienen. Er schijnen meer dak- en thuislozen te zijn dan ooit maar we zien ze veel minder op straat. Waar zijn ze en waarom mogen ze niet gezien worden? Geroerd door de ambiance besef ik me dat de ruimte waar ik me de komende uren in ga begeven deze ervaring zal versterken.

Installaties, theater, muziek, film, schilderkunst en interactieve games vullen het huis van de ex-gevangenen. Chaotisch en speels werk tegenover streng uitgedachte ontwerpen en hightech systemen. Informatie verstrekking in al zijn verschillende vormen speelt een grote rol in deze tentoonstelling. Daar waar vroeger gevangenen communiceerden met geheimzinnige signalen staan nu apparaten die informatie vervormen en verloren doen gaan. Van een cel vol met facebook portretten die het verliezen van je privé gegevens benadrukken tot tafels bedekt met folders waarin data uit overheidsinstellingen zelf samen te voegen zijn tot een nieuwe bron.

Stanza, Nemesis Machine

In de eerste ruimte van de lange rij cellen zijn torens gebouwd van printplaten die een geheel nieuwe maar toch herkenbare stad vormen. Knipperende lichtjes flitsen van het ene huizenblok naar het andere waarze op elkaar reageren. Het lijkt alsof Stanza met zijn Nemesis Machine een reactie geeft op het digitale tijdperk en de technologie waar wij iedere dag deel van uitmaken. Niets blijkt minder waar, de stad die ik voor me zie wordt real time bestuurd door de temperatuur, licht, luchtdruk en het geluid van Londen. De beweging in deze wereldse stad is terug te zien in het miniatuurstadje in de oude gevangenis in Utrecht. Vanuit het sensor-netwerk van de kunstenaar wordt hier weergegeven wat zich aan de andere kant van het kanaal afspeelt.

Dat we elkaar bewust en onbewust beïnvloeden is terug te zien in de installatie maar ook de mate waarin technologie grip krijgt over ons eigen lichaam en onze aanwezigheid in een stad. De mobiele telefoons die ervoor zorgen dat te achterhalen is waar je bent en de camera’s die op iedere hoek van de straat vastleggen wat je doet. Dit is algemeen geaccepteerd, maar die gewaarwording, dat alles continue in de gaten gehouden wordt waardoor we onze privacy verliezen, werkt benauwend.

Paul Segers, Walking the Dog

Muziek die uitnodigt om te dansen weerklinkt in de kelder. Al bewegend door de ruimte loop ik een danspartner tegen het lijf. De robot op een podium van houten vlonders lijkt te reageren op mijn bewegingen. Dit is het werk Walking the Dog van Paul Segers. De kille omgeving wordt in enkele seconden gevuld met een warme sfeer waarin de plastic palmboom een bijdrage levert. Links in de ruimte zie ik een bewakingsbeeld waar ik zelf op te zien ben. Op het moment dat het tot mij doordringt dat mijn bewegingen worden vastgelegd blijft ik direct stilstaan en loop uit beeld. Het fijne gevoel van de dans met de computer gestuurde entertainer is verdwenen. De Big Dog spiegelt een samenleving waarin vermaak en humor hand in hand lijken te gaan met een continue controle en macht. Iets waar we dagelijks mee te maken hebben als we een online spelletje spelen, ons sociale leven vastleggen op facebook of via een webshop de nieuwste trend willen bekijken terwijl je persoonlijke gegevens ongemerkt opgeslagen worden in een database.

Moniek Toebosch, Les Douleurs Contemperairs V

Twee aan twee staan grote zwarte geluidsboxen in de gang te wachten alsof ze onderweg zijn naar de ruimte waar de overige speakers kriskras door elkaar staan. Met moeite loop ik door de kamer die gevuld is met geschreeuw, gehuil, gejengel en gesnotter. Het roept associaties op van vluchtelingenstromen, overvolle boten, het aangespoelde Syrische jongetje aan de kust van Turkije en de wachtrijen bij de grenzen. Een beangstigend en beklemmend gevoel overmeestert de bezoeker. Beelden van het menselijk leed door controle, macht en geweld maken dat dit het eerste werk is waar emotie zo letterlijk naar buiten gedragen wordt. Moniek Toebosch laat horen dat iedere cultuur hier op een eigen manier mee omgaat. In haar werk Les Douleurs Contemperairs V worden de boxen bij elkaar gebracht als één grote bijeenkomst waarin verdriet overheerst en de paniek te voelen is.

Streepjes op de muren die het aftellen van de dagen weergeven, benadrukken de aanwezigheid van de ex-gevangenen. Dag in dag uit werden ze geregistreerd, praatte ze in een heimelijke taal en maakte ze deel uit van een consequente heerschappij. Nu is de gevangenis omgetoverd in een veelheid aan werken met onderwerpen die ons bestuurde samenleven en voortbestaan laten zien. Een tentoonstelling die tegelijkertijd een fictief en realistisch beeld schetst van de maatschappij waarin we zelf gevangen zitten in de technologie die langzaam de macht overneemt.