Gevulde leegte in de Open Studios 2022 van de Rijksakademie

De Open Studios van de Rijksakademie in Amsterdam geven een kijkje in de ontwikkeling van de 45 kunstenaars die momenteel in het gebouw hun atelier gevestigd hebben. De route loopt langs ateliers, door gangen, naar de bibliotheek, langs tussen- en projectruimtes waarbij een grote verscheidenheid aan materiaalgebruik, werkpresentatie en inhoudelijke vraagstukken getoond wordt.

Razia Barsatie heeft haar atelier gevuld met tekeningen op tapiocazetmeel, bewerkt met kerrie en chili die langzaam maar zeker worden overgenomen door een proces van verdroging en schimmels. Ze liggen, hangen, zweven door de ruimte. De tekeningen zijn levende organismen geworden. Met Unexpected messages from home bring great memories onderzoekt Barsatie hoe het taboe rond onderwerpen als seksualiteit en gender drastisch doorbroken kan worden. Dit doet ze door de geuren van kruiden tegen de achtergrond van haar Surinaamse achtergrond te verkennen en als drager voor het vertellen van verhalen in te zetten. Het is haar missie om schaamte weg te nemen en de dialoog tussen toeschouwer en kunstenaar bij te laten dragen aan een mentaliteitsverandering en daarmee een gezondere moraal rondom afkomst, seksualiteit en gender.

Naast de tekeningen werkt Barsatie met geluid dat uit een okergeel sculptuur komt: een stormachtig geruis, een schrapende, soms zelfs brullende stem. Het is alsof er een organisme in opgesloten zit en eruit wil door te roepen en te schreeuwen: een metafoor voor het ongemak om te spreken over thema’s als kindermisbruik in het gezin, seks en huwelijken tussen verschillende rassen of religies dat Barsatie wil doorbreken.

Na de lichte studio van Barsatie, loop ik een vrij donker atelier in, waar bij de ingang een waarschuwing hangt: “This work contains fragile elements.” Het nostalgische geklik van een aantal diaprojectors die over de ruimte zijn verspreid, zorgt voor verschillende lichtbronnen. Er worden wazige beelden geprojecteerd op hangende lappen donkerblauw textiel (vervagende ‘blauwdrukken’, verwijzend naar de cyanotype techniek die vroeger onder andere werd gebruikt om tekeningen te reproduceren). Hannah Dawn Henderson doet onderzoek naar lyrische verhalen in combinatie met (choreo-)grafische en haptische methodes van beeldverwerking.

Het interessegebied van Henderson is breed: diasporische erfenissen, archiveringspraktijken, vergankelijkheid, droomlandschappen en andere ongrijpbare ruimten, alsook hermeneutiek en rituelen als manieren om verhalen te vertellen. De vondsten van Henderson vormen een assemblage van met elkaar verweven verhalende elementen, bestaande uit teksten, gevonden objecten, tekeningen en sculpturale componenten. De verzamelde beelden bestaan heel tijdelijk door het gebruik van de diaprojectors. De toeschouwer wordt gedwongen om gevoelig te zijn voor de informatie die in het beeldmateriaal verscholen ligt. Welke elementen herken ik? Waar kijk ik eigenlijk naar?

In het atelier van gastresident Yazan Khalili staat een tafel vol planten omringd door polaroids. Op de plantenpotten zitten stukjes tape met namen erop. Een aantal voornamen heb ik al langs zien komen naast de deur van andere studio’s op de route door het gigantische gebouw van de Rijksakademie. Zou Khalili de verzorging van de planten hebben uitbesteed aan mederesidenten en naasten?

De kunstenaar houdt zich bezig met het symbolische gewicht van kunst, het instituut als entiteit, een kritische blik op het landschap en de gedeelde verantwoordelijkheid die het landschap vraagt. In dit werk van Khalili staan gemeenschap en zorg voor (elkaar) centraal, sociale aspecten die in een periode van lockdown en fysieke afstand des te belangrijker zijn geworden. De polaroids zijn vastgelegde herinneringen van Khalili: ik zie intimi, begeleid door een lopende tekst die hier en daar op poëtische wijze een abstract verhaal poogt te vertellen. De gevulde tafel is een visueel archief dat de afgelopen jaren gestaag gegroeid is met de verzameling planten als bewijs.

Waar in het werk van Khalili het menselijke aspect zich op indirecte wijze manifesteert, focust Rossella Nisio zich op de concrete sporen die de mens in ruimtes achterlaat. Een ogenschijnlijk stilstaand videoframe eist alle aandacht in de ruimte op: verder zijn alleen een aantal houten stoelen (dezelfde als in de video), een achteloos opgehangen ansichtkaart, een ouderwets bloktv’tje en een drietal tekstcollages te zien waarbij delen van de tekst verborgen blijven achter stroken papier.

Verstilling, afwezigheid en aanwezigheid: wat is er aan dit schouwspel vooraf gegaan? Wat heeft zich in deze ruimte afgespeeld? Dit zijn precies de vragen die Nisio stelt. Het is een onderzoek naar narratieve mogelijkheden binnen de dynamische relaties tussen bestaan of verbuigen en tussen het geheugen, de verbeelding en de ruimte.

Ola Hassanain ontwikkelt langzaam maar zeker een ‘ruimtelijke geletterdheid’ via het idee van ‘ruimte als discours’. Hoe wordt de ruimte gepresenteerd, geanalyseerd en geïnterpreteerd? De leegtes die de afgebladderde verf op de muur achterlaat zijn gevuld, of is het gewoonweg de grove muur achter het strakke stucwerk?

Hassanain verdeelt haar tijd tussen Amsterdam en Khartoum en in dit werk reageert ze op de politiek van de ruimte. De installatie The line that follows is een constellatie van gemanipuleerde perspectieftekeningen gebaseerd op routes die in Khartoum zijn afgelegd, geabstraheerde vormen en sculpturale diagrammen. Gedwongen migratie is als een voortdurende cyclus van ‘catastrofe’ en ‘leegmaking’, een gegeven waar de kunstenaar zich keer op keer toe verhoudt.

Open Studios Rijksakademie was te bezoeken op zaterdag 14 mei en zondag 15 mei en van donderdag 19 mei tot en met zondag 22 mei. Kijk voor meer informatie op www.rijksakademie.nl