In gesprek met Valentijn Byvanck
Precies twee jaar geleden toont Marres de video Going home could not be daily routine van beeldend kunstenaar Koki Tanaka. Door de Londense rellen van 2011 werden mensen gedwongen alternatieve routes naar huis te nemen. Tanaka vroeg ze vier jaar later deze omweg opnieuw af te leggen, waarbij allerlei herinneringen aan de rellen bovenkwamen. De video wordt getoond in de tentoonstelling Unwritten die gaat over de vergeten, affectieve kant van de geschiedenis. Tanaka’s werk toont hoe een emotioneel heftige gebeurtenis van het dagelijks leven ineens geschiedenis maakt.
Twee maanden daarvoor strijkt het muziekcollectief Graindelavoix op uitnodiging van Marres een week lang neer in Maastricht om in de Sint Servaasbasiliek te werken aan een nieuwe compositie, gebaseerd op de oudste officiegezangen uit Nederland. In de winter van 2014 organiseert Marres De Winter Anti Depression Show waarin onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheid om de zintuigen een tijdelijke oppepper te geven. Vanaf oktober 2015 presenteert Levi Van Veluw bij Marres The Relativity of Matter, een alomvattende ervaring die de bezoeker onderdompelt in een onherkenbare atmosferische wereld. In het voorjaar van 2016 zijn de tekeningen van kok Adrià van ElBulli te zien in de kamers van Marres waarin het vocabulaire van de smaak is vertaald naar het visuele domein. Op dit moment is het oude herenhuis van de hedendaagse cultuur instelling omgetoverd tot tourist office waar nieuwe prikkels worden gegeven aan vakantiegangers.
De projecten die Marres de afgelopen jaren heeft gerealiseerd lijken in eerste instantie veel van elkaar te verschillen, maar hebben in de kern een duidelijke verbinding met elkaar. Alle thema’s zijn weloverwogen en diep onderzocht, tegelijkertijd zijn ze voor een groot publiek herkenbaar zonder dat ze vervallen in clichés. De kunst die daarbij wordt getoond is experimenteel, fris, maar probeert ook de bezoeker te raken en ontroeren. De film van Tanaka is hier een goed voorbeeld van. Deze eigenschappen van de uiteenlopende tentoonstellingen wil iedere kunstinstelling wel bieden, maar hoe komt het dat het Marres lukt? De dag na zijn verjaardag spreek ik Valentijn Byvanck, die sinds drie jaar aan het roer staat van het Maastrichtse huis van Cultuur.
Sinds Byvanck is aangetreden als directeur in 2013 staat het programma in het teken van de zintuigen. Een nieuw vocabulaire van zintuigen ontwerpen vanuit de wereld van de beeldende kunst is het uitgangspunt. Bij alle tentoonstellingen en projecten die in de afgelopen jaren gerealiseerd zijn, worden de zintuigen onderzocht. Dit is een interessant uitgangspunt omdat het woord onze beschaving bepaalt; verrichtingen waarbij de taal ondergeschikt is, zijn voor ons veel moeilijker te leren of te begrijpen. De gezangen die Graindelavoix in 2014 ten gehore bracht zijn hier een goed voorbeeld van. Ze komen voort uit een onvolledige partituur, omdat partituren in de 11e eeuw geheugensteuntjes waren, geen doortimmerde aanwijzingen die precies moesten worden opgevolgd. De oude officiegezangen bestonden alleen in de uitvoering. Graindelavoix moest de liederen uitvoeren om ze zo, tijdens het ‘doen’, te componeren.
Lieneke Hulshof: Zijn niet alle zintuigen in de beeldende kunst ondergeschikt aan het oog? Een schilderij kun je bijvoorbeeld niet proeven?
Valentijn Byvanck: In ons dagelijks leven werken alle zintuigen samen, maar we leven zeker in een visuele cultuur. Als we een gerecht er niet lekker uit vinden zien, eten we het liever niet. In de beeldende kunst komen de diverse zintuigen natuurlijk wel aan bod. Denk aan de babypoederwand Broken White van job Koelewijn, of de geur L’essence de Mastenbroek die Birthe Leemeijer ontwikkelde voor haar zoektocht naar de essentie van de polder Mastenbroek.Voor de huidige tentoonstelling in Marres heeft Frank Koolen een stadswandeling in de vorm van een audiotour ontwikkeld. Met de Toneelacademie werken we aan een expositie met alleen maar lichamen. Hoe dat wordt? Dat weet ik nog niet. Het is trouwens niet zo dat we het visuele uitsluiten. Integendeel, soms maken we tentoonstellingen die juist erg visueel zijn. Wij werken samen met muralist Gijs Frieling aan een project voor het voorjaar van 2017 waarin heel Marres wordt beschilderd met een visioen van Europa. Zintuigen an sich zijn nooit de inhoud van onze tentoonstellingen, dat is te direct en te makkelijk. Wij zetten het altijd in als manier om een bepaald thema te benaderen en onderzoeken.
LH: Marres toont veel werk van jonge kunstenaars en ook jonge initiatieven krijgen ruimte, zoals de radio-uitzendingen die jullie in de huidige tentoonstelling maken samen met JAJAJAJANEENEENEENEE. Jullie zijn goed op de hoogte van wat er speelt in de hedendaagse jonge kunstwereld. Hoe doen jullie dit?
VB: Allereerst hebben wij een goed en dynamisch netwerk dat verder reikt dan Maastricht. Ook werken we veel samen met jonge curatoren en makers. Maar het is niet zo dat wij alleen selecteren op kunst die ‘jong is’. In deze tentoonstelling hangt bijvoorbeeld zowel het werk van Anneke Walvoort, geboren in 1956, als het werk van Mike Moonen, geboren in 1990. Voor ons maakt het niet uit van welke academie je komt, of je überhaupt wel van een academie komt, hoe oud je bent, of je kunstenaar bent of kok. Als je werk maar een relevante artistieke impuls biedt. De kunstwereld is een sensitieve wereld, maar artistieke impulsen kan je ook elders vinden.
LH: Welke toekomst gaat de jonge kunst in Nederland tegemoet?
VB: Nederland heeft een mooi artistiek klimaat met goede opleidingen en in de steden interessante netwerken. Het is verdrietig dat veel subsidies worden gekort, maar het is ook bijzonder dat jonge kunstenaars de mogelijkheid hebben om geld aan te vragen. Ik denk dus dat de hedendaagse kunst in Nederland op dit moment rijker is dan ooit en dat geeft vertrouwen. Wat ik slecht begrijp is de populistische rancune tegen hedendaagse kunst in Nederland. Vergeleken met de totale begroting van de overheid gaat er maar een miniem bedrag naar cultuur, het kost nauwelijks wat, je hoeft geen kunst te zien als je dat niet wilt, maar er hoeft maar iets te gebeuren in de hedendaagse kunstwereld of de hoeveelheid negatieve pers is nauwelijks te overzien.
LH: Zoals je net zelf al aangaf heeft Marres een experimentele manier van het benaderen van hedendaagse kunst. Werkt dit wel in Maastricht?
VB: Enerzijds vinden juist veel bezoekers uit de Randstad door deze aanpak het de moeite waard om helemaal naar Maastricht te komen. Maar ook steeds meer mensen uit Maastricht zelf beginnen Marres te waarderen. Ik merk dat het heel goed is geweest dat wij een serie zijn gestart waarin zintuigen een belangrijke rol spelen. Wij als kunstinstituut worden hierdoor minder hermetisch. Veel buurtbewoners hadden eerst het gevoel niks met hedendaagse kunst te hebben omdat ze er niets over wisten. Dit veranderde toen ze afgelopen winter de expositie van Levi van Veluw zagen, ze realiseerden zich dat kunst ook een onmiddellijke ervaring kan bieden die niet altijd veel voorkennis vereist.
De tentoonstelling Tourist Office in Marres is nog tot en met zondag 4 september te bezoeken. Klik hier voor de website.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl