Fragen an meinen Vater, een film van Konrad Mühe

De vader van Konrad was een van de grootste acteurs die Duitsland heeft gekend. Ulrich Mühe overleed in 2007 op 54-jarige leeftijd. Konrad is na fotograaf Andreas de tweede zoon uit het eerste huwelijk van de acteur. Later zou Ulrich nog tweemaal trouwen, ook die huwelijken brachten kinderen voort.

In 2011 maakte Konrad de film Fragen an meinen Vater. Uit de films waar zijn vader in speelde haalde hij fragmenten en monteerde zo een nieuwe film van elf minuten die hem in staat stelde de regisseur van zijn vader te zijn en in dialoog met hem te geraken. Het levert ontroerende momenten op waarin de zoon tegen beter weten in, want speelfilms lijken zich daar niet voor te lenen, dichter bij zijn vader wenst te komen. En de kunstenaar slaagt er wel degelijk in tot antwoorden te komen in zijn zoektocht naar een waarheid in al dat fictieve materiaal. De waarheid van wie deze man nu eigenlijk was.

Kan een acteur werkelijk loskomen van de man, de vader, de vriend die hij is? En is het mogelijk de mens te leren kennen middels zijn rollen als acteur? In Fragen an meinen Vater smelten alle karakters die zijn vader heeft gespeeld samen tot één persoon.

We zien Ulrich Mühe verbaasd vanachter zijn bureau in een jaren-tachtigset ‘Wie, was?’ uitroepen en vervolgens wordt er gesneden naar een jongere Mühe, met haar op het hoofd, die vanuit een vacuüm lijkt te komen en dezelfde vraag stelt: ‘Was?’ We zien hem later ondervraagd worden en horen hem met het felle schijnsel van de bureaulamp in zijn gezicht ontkennen dat hij iets met de zaak te maken heeft. Dan zien we Ulrich zich in een overal, met ontstopper in de hand, kwaad maken.

In deze film is de acteur zowel dader als slachtoffer, ondervrager als verdachte. De kijker krijgt het idee een man te volgen, al lijkt die man op ieder moment aan ons te kunnen ontsnappen.

Het moment waarop Mühe dreigt beschoten te worden en zijn handen wanhopig in de lucht steekt, doet direct denken aan het recente overlijden van de acteur. Een scène waarin fictie en realiteit angstig dicht bij elkaar komen.

Kun je uitleggen wat je drijfveer achter het maken van dit werk was?

‘In het laatste deel van Fragen an meinen Vater komt het uitgangspunt voor dit werk aan bod. Mijn vader spreekt dan de volgende zinnen uit: “De dood onthult alle geheimen. Hij vertelt ons de dingen die moeilijk te bespreken zijn.” Na het uitspreken van die zin heb ik een fragment geplakt waarin hij van het toneel afloopt.’

‘Toen mijn vader in 2007 overleed, was er, zoals in andere gezinnen met een soortgelijke structuur, veel waar nooit over was gesproken. Veel dat niet was opgelost. Ik denk dat ik door dit werk een manier heb gevonden om in te gaan op dit gebrek. Ik heb een manier gevonden om onze vader-zoonrelatie te onderzoeken op een dialectische manier, om te proberen via tegenstellingen tot een waarheid te komen. Veel filmfragmenten brachten herinneringen naar boven aan bepaalde momenten in onze relatie. Binnen mijn onderzoek heb ik mijzelf en mijn vader beter leren begrijpen en dat heeft me rust gegeven.’

Je hebt een portret van je vader gemaakt. In hoeverre is het werk een zelfportret geworden?

‘Door het tonen van deze fragmenten laat ik mijn gevoelens zien, al is mijn vader de enige die zichtbaar is in de film en de enige die je hoort praten. Achtergrondverhalen van ons gezin heb ik zo bewust uit de film gehouden, maar sommige dingen worden subtiel genoemd, al blijft dat voor een buitenstaander onbekend. Deze onduidelijke grens tussen het fictieve materiaal en de persoonlijke referenties maakt het voor mij ook tot een zelfportret.’

In het werk laat je alle karakters die je vader heeft gespeeld samensmelten tot één rol. Heb je het idee dat die rol representatief is voor wie je vader was? Wie laat je zien?

‘Het beeld dat ik van mijn vader creëer in dit werk is heel complex en vol tegenstrijdigheden. Er zijn twee redenen waarom ik wilde werken met fictief materiaal. In de eerste plaats gaf het me meer afstand en de inhoud wordt, hoe autobiografisch en persoonlijk ook, toch abstracter.’

‘Ten tweede wilde ik mijn subjectieve blik loslaten op het materiaal. Ik wilde zijn regisseur zijn, kijk naar hem als zijn zoon en kies de fragmenten die ik vind passen bij hem als vader.’

Hoe was Ulrich Mühe als vader?

‘Mijn vader was een enorm gefocuste en verantwoordelijke acteur die zich altijd bewust was van zijn beroep, maar hij was zich minder bewust van zijn andere verantwoordelijkheden.’