In feite moet je alles bekijken bij Daglicht

Deze tekst begint met de zin: deze tekst begint met de zin. In feite moet je alles bekijken bij Daglicht. Je begint eraan en het houdt niet meer op. Wanneer heb je alles bekeken? Als je ermee klaar bent, kun je van voren af aan beginnen.

In kledingwinkels zie je verkopers wel met klanten naar buiten lopen om een kledingstuk waarvan de aankoop wordt overwogen bij daglicht te bekijken. Ze gaan de kleurechtheid van het materiaal na. We hechten veel waarde aan daglicht. Daglicht onthult de ware aard der dingen. Hiermee is het belang van Grafisch Atelier Daglicht afdoende aangetoond. Zonder daglicht geen fotosynthese. Fotosynthese is het proces waarbij planten, onder invloed van zonlicht, water en koolstofdioxide omzetten in glucose en zuurstof. Planten halen water uit de bodem met hun wortels. De koolstofdioxide en de zuurstof worden via huidmondjes in het blad met de lucht uitgewisseld.

De natuur die weet wat. ‘Ça pousse, ça pousse’ zeggen ze in Frankrijk. Onkruid vergaat niet. Het houdt niet op. Het gaat maar door. Dat is met de kunst ook zo: als je eraan begint, komt er geen eind aan, en is iets waar geen eind aan komt, eigenlijk wel begonnen? In ieder geval beginnen we er steeds opnieuw aan. Dat is een voorwaarde om kunst tot stand te brengen, dat je er steeds weer aan begint. Ophouden doet het niet. Er zijn geen voorwaarden aan verbonden.

Het gastatelierprogramma van Daglicht is dit jaar weer begonnen, nadat het zich een tijd slapend heeft gehouden. Dat klinkt een beetje romantisch en sprookjesachtig, alsof Doornroosje weer is wakker gekust, maar zo ligt het niet. De mogelijkheden van de kunst liggen altijd in de onmogelijkheden, zoals het werkelijke talent van de kunstenaar altijd wordt bepaald door wat buiten zijn vermogen ligt. Je doet iets wat je niet kunt. Je brengt iets binnen je bereik. Zo gauw je ergens mee ophoudt, begin je aan iets anders.

Gam Bodenhausen heeft in januari en februari 2015 in het gastatelier van Daglicht gewerkt. Dat werken is vooral een verblijf. Je bent er en je brengt er de tijd door met wat voorhanden is en met wat je meebrengt en daarmee komt er iets tot stand wat uiteindelijk weer verdwijnt. ‘Disappearance of the Liquid Mountain’ noemt Gam Bodenhausen dat. Ze spreekt over een vloeibare berg. Is dat niet een golf? In tegenstelling tot een berg heeft een golf geen vaste gedaante. Een berg is een gestolde golf, een bevroren deining, een ingesnoerde boezem. De vloeibare berg is een glijdende gletsjer die door het enorme gewicht een slijpende werking uitoefent.

Je kunt het werk van Gam Bodenhausen ondergaan als een voortdurende heroriëntatie, een herneming van wat er is, van wat er is geweest. Dat wil niet zeggen dat ze op haar schreden terugkeert, maar wel dat ze haar sporen nagaat. Een gletsjer is een ijsmassa die naar beneden glijdt, maar duwt tegelijkertijd een berg materiaal voor zich uit, zand, aarde, stenen. 

Het recente werk van Gam Bodenhausen en zeker wat ze in Daglicht heeft gemaakt, laat een wereld aan ervaringen zien waar je nauwelijks greep op krijgt. Het doet zich voor als een vormeloze woekering, als een verwilderd weiland dat nodig gemaaid moet worden, maar waar Gam Bodenhausen met een schaar in zit te knippen. Zo maakt zij het zich eigen. Wat ze aantreft legt ze voor aan de omringende omgeving en laat die erop reageren. In Daglicht heeft ze haar bevindingen voorgelegd aan Richtje Reinsma, Dorien de Wit, Sibylle Eimermacher en Simone van Dijken. Hun bijdragen aan het werk kun je zien als het effect dat een afgerukte pleister teweegbrengt: die laat lijmresten achter maar trekt tegelijkertijd huidoppervlak en haren mee, gestold bloed. Wat je is afgenomen, wordt aan iets anders toegevoegd. 

Typerend voor dit werk is, dat het iets onnadrukkelijk heeft, maar dat het tegelijkertijd onoverkomelijk en specifiek is. Het heeft een ergerlijk karakter – niet te verwarren met een erfelijk karakter – waar je niet zonder kunt. Het is er en het jeukt. Het gaat met enige weerzin gepaard. Maar om een voor de hand liggende woordspeling te maken: zelfs weerzin geeft je weer zin en heeft daarmee weer zin.

Gam Bodenhausen kijkt niet met voorbedachten rade naar de wereld. Ze is niet van tevoren ergens op uit. In feite staat ze voor een moeras en weet ze de weg niet. Hoe vaak ze er ook al is geweest, ze probeert steeds weer uit hoe ze daar de weg kan vinden. Ze determineert wat ze er aantreft. Bij ieder plantje kan wel een bordje staan, maar er valt niets op te lezen. Je zult echt naar het plantje zelf moet kijken om na te gaan wat het is. Er is geen verklaring voor. Het werk doet zich voor, zonder zich op te dringen, maar dringt wel overal in door. Het komt tevoorschijn. Het is een structuur die niet evenwijdig, niet analoog, noch vlak en rechtlijnig maar onderaards in onbepaalde richtingen een weg zoekt. Ze doen zich voor als braamstruiken die zomaar ergens opkomen en onbestemd elders weer verdwijnen, ze kennen geen rangorde maar hebben desondanks wortel en tak en laten zich niet uitroeien. Ze groeien onbeteugeld, steken in elkaar en gaan relaties aan, waardoor een krachtig, vrijwel niet te verdelgen stelsel ontstaat. Deze denk- en werkwijze die je bij Gam Bodenhausen als elkaars equivalent kunt beschouwen is door filosoof Gilles Deleuze verklaard in een metafoor die het in de biologie bekende stokwortelsysteem van het rizoom toepast op niet-hiërarchische en niet betekenis-dragende verbeeldingssystemen. Het grote verschil met het werk van Gam Bodenhausen is dat haar tekeningen, foto’s, video’s en installaties wel degelijk betekenisvol zijn, overvol zelfs, waardoor ze uit hun voegen basten, in hun groei elkaar verdringend en verstikkend en afstervend en zo de mest vormend voor weer nieuw kiemen, spruiten en uitlopers. Ieder beeld dat wordt toegevoegd verdringt het bestaande, maar het opeenvolgende is wel altijd de legitimatie van het voorafgaande.

Het gastatelier van Daglicht is een vrije ruimte waar bergen worden verzet.