Een wonderbaarlijk orgaan waar geen enkele schaamte voor hoeft te bestaan – over Felt Sense van Dafna Maimon

Daar zitten we, binnenin een darm. Boven en naast ons lopen zachte dieprode bogen, bekleed met schitterende velours en hier en daar een bacterie. We raken de weefsels voorzichtig aan. Tussen de bogen zijn gewelfde inhammen, waarin ook andere kleine vormen aan de wand zijn vast gestikt. We zijn op een plaats die iedereen ook in zijn onderbuik draagt, maar we zelden over praten.

Samen met Lotte Dekkers, danser, docent en haptonomisch counselor, bezoek ik de tentoonstelling ‘Felt Sense’ van Dafna Maimon bij Oyfo Kunstpodium. We zijn net hartelijk ontvangen door Josine en kijken nu, zittend in het binnenste het videowerk ‘Indigestibles: Heartburn’. Dit is een deel van de installatie ‘Indigestibles’ die Maimon toonde op de Biënnale in Helsinki in 2021. Het is een instructievideo voor een verkenning van ons verteringsstelsel, waar we door een performer en voiceover doorheen worden geloodst van mond tot anus. We dalen af langs de centrale as van het lichaam, ons belangrijkste middel voor oriëntatie in de ruimte. Anders dan in een biologieles is dit helemaal gericht op een zintuiglijke ervaring, bijna als in een geleide meditatie. Er is op de achtergrond voortdurend een vaag borrelend geluid te horen. We kijken naar een sterk ingezoomd beeld van een mond, horen gesmak, zien een tong die langs de lippen strijkt en horen het speeksel rondgaan in de mondholte. Mijn maag knort even, alsof mijn lijf meteen weet waar het over gaat. Het is interessant dat het verteringsstelsel actief wordt wanneer het parasympathische deel van het zenuwstelsel overheerst, dat wil zeggen wanneer we in rust zijn. Dat brengt de installatie blijkbaar teweeg. Bij de darmen aangekomen maakt de performer een paar keer achter elkaar een laag hol geluid van achter uit de keel. Lotte en ik praten over dit geluid en het grappige is dat we het beide associëren met een soort oerkracht. Dat is misschien wel waar Maimon op doelt met haar vraag ‘wat nemen we tot ons en wat laten we los’. Het diepe geluid is het geluid van loslaten, zo stel ik me voor.

Maimon ziet haar werk als een hommage aan de darmen, als een diep filosofische plaats, die ons verbindt met onze omgeving en deze ook reflecteert en documenteert. De ‘gut-tube’ is letterlijk een buis die regelt wat ons binnenste tot zich neemt en wat het uitwerpt. Over het algemeen vinden we het ongemakkelijk, soms schaamtevol om over de darmen te praten. In het openbaar kan je nog zeggen ‘ik ga even plassen’, maar poepen? Nee. En scheten? Vreselijk!

In de tentoonstelling zijn ook verschillende ‘velvet drawings’ te zien en de sculptuur ‘Mother Tonguing’. Maimon maakte in opdracht van Oyfo Kunstpodium een nieuw videowerk ‘A Unique Week’, waarin het verhaal van de menselijke voortplanting wordt herverteld. Hierbij werkte ze, net als bij ‘Indigestibles: Heartburn’ samen met somatisch coach en kunstenaar Andrew Kerton.
Maimon omschrijft ‘Indigestibles’ als een artistiek onderzoek naar de verloren conditie van de moderne mensheid. Wat we verloren zijn is onze vanzelfsprekende verhouding tot onze lichamelijkheid. Maimon beschouwt haar oeuvre als een serie rebellerende emotionele landschappen. Ze nodigt de toeschouwer uit terug bij het eigen lichaam te komen.
Ik denk aan de Franse filosoof Merleau- Ponty, die vanuit een vergelijkbaar perspectief het lichaam benadert als iets dat we hebben en tegelijk zijn. De meeste mensen lijken zich bewust van dat ze een lichaam hebben. En dan vooral een lichaam waarmee ze kunnen doen wat ze willen. Dit willen is dan iets dat begint in wat ik voorlopig ‘het hoofd’ noem. We hebben plannen, willen doelen bereiken, er moeten dingen gedaan worden. Het is ook niet dat we ‘het hoofd’ niet nodig hebben, het geeft juist focus aan de beweging, aldus Lotte. Maar wanneer het lichaam hapert en niet doet wat we willen, dan wordt het een probleem dat opgelost moet worden. Alsof het een object is, een ding dat ons de vrijheid ontneemt. Een lichaam zijn betekent tijd nemen, voelen welke signalen er zijn, er zorg voor dragen. Ruimte geven aan de levenskracht en emotie die erdoorheen stromen. Het amputeert ons van ons zelf en elkaar als we alleen vanuit het hoofd leven.

Wanneer ik Lotte ontmoet kan ik zien, waarnemen, voelen, dat ze belichaamd is. Dat ze leeft met en vanuit het lijf. Ze beschrijft dit met een beweging van haar rechterarm die ze opzij opent. Het lijkt alsof ze volledig aanwezig is in deze beweging, alsof elke cel betrokken is bij de intentie. Hoe kan ik dit vangen in woorden, die kleine zwarte lijnen op het scherm? Het zicht is voor veel mensen het belangrijkste zintuig, de ogen zitten ook handig aan de voorkant zodat we naar voren gericht zijn, alles binnen ons blikveld kunnen waarnemen in de richting waarin we bewegen, lantarenpalen ontwijken en oogcontact zoeken met een treinconducteur voordat we degene groeten. Visuele informatie over de omgeving zorgt ervoor dat we ons veilig door de ruimte kunnen bewegen. Maar we zijn multi-sensorische wezens die plezier beleven aan de zintuiglijke waarneming. Puur plezier, zonder reden of doel.

Weet je nog hoe je zwierde aan een touw bij apenkooi, of hoe een schommel voelt, of het naar beneden suizen van een heuvel op de fiets? Staand op de trappers vangen je benen de schokken op, de wind langs je wang, je handen stevig om de handvatten van het stuur, misschien passeer je een geel bloeiende rozenhaag, zingen er vogels in de struiken langs de weg. Spieren, zwaartekracht, behendigheid, tast, geur, gehoor. Ken je dat, als je op het strand de zee kan proeven, wanneer de zoutmoleculen zich door de lucht bewegen en jouw smaakpapillen weten te prikkelen? Ik zag een tijdje terug een YouTube video van een jongen die zich bij wijze van experiment een week in huis had opgesloten en met een VR-bril op leefde. Na die week zei hij dat hij de wind op zijn gezicht het meeste had gemist.

Wat betekent het om een lichaam te zijn? Met Lotte praat ik buiten na met een koffie. Ze studeerde ruim tien jaar geleden af bij Codarts in Rotterdam en werkt sindsdien als professioneel danser, docent en sinds een aantal jaren ook als haptonomisch counselor. Ze volgde in die jaren verschillende ‘intensives’ en vooral danser David Zambrano is een belangrijke leermeester. Improvisatie is altijd de basis van zijn werk en tijdens zijn lessen werkt hij vanuit spontaniteit en interactie met de deelnemers. Hij ontwikkelde de techniek en danstaal die ‘Flying Low’ genoemd wordt. De danser werkt hier met de grond, functionele bewegingen en zwaartekracht. ‘Flying Low’ is ontstaan in een periode dat hij kampte met een voetblessure en zocht naar manieren om te blijven dansen. Bij de techniek wordt er van en naar de vloer bewogen door te rollen en ‘sliden’ in een gerecyclede energie, waarbij lichaamsbewustzijn en snelheid belangrijk zijn. Door bewust te zijn van jezelf en de omgeving maak je de beweging van binnen tot buiten: ‘Gathering the Energy through you, sending it guided through space’. Hierdoor ontstaat een circulaire manier van bewegen waarin niet gestopt wordt, maar die voortdurend doorstroomt.

Lotte geeft een voorbeeld van een beeld dat Zambrano tijdens zijn lessen gebruikte. Wanneer je een ei uit de koelkast pakt, weet je lichaam precies hoe het vast te houden zonder dat het breekt. Deze vorm van weten is veel dichterbij dan we denken. Het zit letterlijk in ons. Lotte heeft het ook over de manier waarop we ons door ons eigen huis bewegen; even een was in de wasmachine, koffie maken, samen eten, op de bank zitten met een boek. Je beweegt van de ene ruimte maar de andere, brengt er tijd door, doet wat handelingen. Ook dat heeft een ritme, ook dan zoek je naar efficiëntie, soepelheid en gemak in de beweging. Ook daar ontdek je stijfheid, waar kracht nodig is en voel je hoe het met je is.

Wanneer we verder de tentoonstelling inlopen, rennen er twee kinderen binnen. Ze gaan naar de levensgrote tong bekleed met rood oranje zachte stof in de andere hoek van de ruimte. Op de grond liggen een aantal sculpturen. Het meisje pakt er één en heeft het over kauwgom, dat heeft ze ook in haar mond. Waarom leren we op de basisschool eigenlijk niet de sensorische kwaliteiten van ons eigen lichaam vanuit de ervaring verkennen? De eenzijdige gerichtheid op cognitie helpt ons niet.
Door hier met Lotte te zijn, voel ik haar verwondering over de algemene onuitgesproken aanname dat er één objectief verhaal de waarheid zou kunnen of moeten zijn, zoals in het geval van de voortplanting. Ik realiseer me dat zij deze vraag stelt vanuit een opvatting van de werkelijkheid die zowel gericht als gebaseerd is op ervaring. Vanuit dans is er geen vraag naar een objectief verklaarbare werkelijkheid. Een lichaam zijn betekent subjectief zijn. Dit hoeft geen afbreuk te doen aan het belang van wetenschap, waarin over het algemeen juist wordt gestreefd naar objectieve kennis.
Het ontwikkelen van een subjectieve, interne maatstaf voor de dingen, is van groot belang omdat het bijdraagt aan betekenisgeving en zelfkennis. Dit is ook waar Maimons werk op gericht is. Ze noemt het een onderzoek naar een herordening van de sociale codes, mogelijkheden voor agency voor de ontwikkeling van het individu richting meer autonomie en zelfbewustzijn (‘sense of self’). In manieren van expressie zoekt ze naar hoe we ons zowel als individu als collectief, gedragen en thuis kunnen voelen (‘belonging’). Stel je voor dat we als kind zouden worden uitgenodigd om ons dit eigen te maken, zodat we ons lichaam onvoorwaardelijk zouden waarderen en voluit bewonen.

Nadat ik een burn-out heb gehad is het geen vraag meer dat ik mijn aandacht richt op mijn lichaam, wel vraag ik me regelmatig af hoe ik dat moet doen. En ik ben niet de enige die dit meemaakt, enorm veel mensen raken op enig moment in hun leven ‘opgebrand’. De rust die het lijf nodig heeft, de vertraging die het voelen mogelijk maakt, vragen om een andere benadering dan het hoofd gewend is. Het is balanceren in een prestatie- en resultaatgerichte maatschappij, een mensbeeld waarin individu en maakbaarheid de boventoon voeren en een geopolitieke situatie van toenemende klimaatverandering, ongelijkheid en oorlog. Met deze grote penseelstreken schets ik de situatie die de ruis op de achtergrond van ons bewustzijn vormt. Als een gedreun in de verte, soms erg nabij,  het lichaam doet inkrimpen. Angst doet verstijven en juist daarom: beweeg, dans!

De tekst op de website van Oyfo prijst de darmen als een van de hardst werkende systemen van ons lichaam. Ik google en vind dat onze darmen, als ze worden uitgerold, ruim tien meter lang zijn. Een wonderbaarlijk orgaan waar geen enkele schaamte voor hoeft te bestaan. Het is hoog tijd om het lichaam te omarmen als de sensitieve intelligentie die het is, die wij zijn.

—————————-

Felt Sense is te zien t/m 24 augustus 2024