Een ode aan een gemiddeld bestaan

‘Weg met de zesjescultuur’ preekte voormalig premier Jan Peter Balkenende in september 2007 tijdens een toespraak in de tweede kamer. Hij predikt op dat moment voor Nederland als kenniseconomie: 40 procent van de bevolking moet hoogopgeleid zijn want, als we nu niet anticiperen zouden de Chinezen en Brazilianen de wereldeconomie overnemen. De wereld luisterde naar zijn oproep. Nu, zo’n tien jaar later, zitten er meer kinderen dan ooit op het VWO, de universiteiten stromen over, net afgestudeerde twintigers lopen post academische stages in ruil voor een mooie zin op hun CV, we beleven de meest spannende reizen, gaan naar de beste feesten en op Social Media laat iedereen zien wie hij kent, wat hij doet en vooral: hoe het leven hem toelacht. 

Jeroen van Baar (23) schreef vorig jaar een boek over deze generatie; De Prestatiegeneratie. Daarin stelt van Baar dat hij en zijn generatiegenoten maximalisten zijn; iemand die zoveel mogelijk ervaringen op doet en zo goed mogelijk wil presteren. ‘Zo vullen studenten hun tijd met zoveel mogelijk functies en ervaringen, om bij de beste werkgevers binnen te komen’.

De drang naar snelle prestaties en uiterlijk succes is ook te merken bij de jonge generatie kunstenaars. Waar vroeger kunstenaars jaren de tijd namen om een oeuvre te ontwikkelen en er dan pas voor kozen te exposeren, geldt er nu op academies: als je niet binnen de eerste jaren wordt opgepikt kun je net zo goed je biezen pakken. Er wordt je geadviseerd te netwerken, jezelf te presenteren op social media en LinkedIn en je eigen marketingstrategie te bepalen. Kunstenaars moeten ondernemers zijn, dat wordt beloond. Er zijn talloze cursussen die je kunt volgen. De kunstenaar als ondernemer is een nieuwe markt waar geld aan te verdienen valt. Ondernemen deden de grote meesters echter vroeger ook al, misschien is het beroep van kunstenaar wel een van de oudste, autonoomste ondernemingsberoepen ter wereld. Kunstenaars werken voor zover ik weet altijd al keihard en vrije tijd kennen de meesten niet, omdat het leven en het werk van de kunstenaar onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Daarnaast gaat het kunstenaarschap altijd gepaard met een concessieloosheid in leven.

Wat schuurt in deze prestatiemaatschappij is dat presteren een opzichzelfstaand doel is geworden. De kwantiteit is heer en meester en we kunnen het ons niet permitteren ons publiek, onze volgers en volgelingen teleur te stellen in de show. Het is een holle, lege toewijding zoals onderzoeksjournalist Lynn Berger die benoemt in haar artikel over de prestatiemaatschappij in De Correspondent. ‘De prestatiemaatschappij brengt een leger aan Duracelkonijntjes voort, barstend van de ambitie, de motivatie en de drive, maar zonder duidelijke richting’. Of zoals Jeroen van Baar het schrijft in zijn boek: ‘Passie is een doel op zich geworden, in plaats van een bijproduct van interesse’

Dit gevaar ligt ook op de loer bij de kunst. De vraag die ik me in stilte wel eens stel is -naar aanleiding van de maker die zijn eigen marketing doet, bezig is met netwerken, altijd zichtbaar wil zijn en snel beroemd moet worden is- maakt deze kunstenaar nog kunst omdat hij deze vorm heeft gekozen zijn verhalen aan de wereld te tonen, of maakt hij kunst voor een applaus van zijn publiek?

Thijs van Himbergen en Laurens Hebly leerden elkaar kennen op de University College Utrecht. Een pretentieuze opleiding waar de allerbeste studenten worden toegelaten. Tijdens hun studiejaren werden ze omringd door ambitieuze medestudenten. Iedereen droomde van een beroep als consultant, advocaat of manager van een commercieel bedrijf. Voor beide heren is deze studie vormend geweest, maar niet op de manier zoals de universiteit dat beoogde. De vorm van het onderwijs waarbij er nadruk lag op prestatie, paste niet.
Toen ze elkaar vijf jaar later weer tegenkwamen in Amsterdam vroegen ze zich af waarom iedereen zo hard moet gaan? Is het niet beter om even te pauzeren, stil te staan en adem te halen? De conclusie werd getrokken dat iets lager mikken ook oké is. Nu op 29 augustus 2015 openen van Himbergen en Hebly met deze vragen in hun achterhoofd galerie Schatjes: ‘een galerie die een podium biedt aan ondergewaardeerde kunstenaars, waar experiment en imperfectie centraal staat en waar de middelmatigheid gevierd wordt.’

Ik besluit Thijs van Himbergen en Laurens Hebly op te zoeken in hun galerie die gelegen is midden in de Amsterdamse Wallen. Bij binnenkomst in de kelder aan de Oudezijds Voorburgwal zie ik een witte lichte ruimte vol met spullen: ingepakte dozen, schilderijen, verftubes en gereedschap, alles wijst erop dat de beide galeriehouders druk bezig zijn voor de opening. Toch is het er ook rustig en stil, een groot contrast met de straten eromheen die barsten van de toeristen.

Precies 50 jaar geleden werd het pand gebruikt als werkplek van de provo’s, werd het wittefietsenplan ontworpen en zijn duizenden activistische pamfletten gedrukt. Nu wordt de kelder nogmaals gebruikt voor een verfrissend maatschappelijk tegengeluid. Dit keer wordt er niet geprotesteerd tegen de gevestigde autoriteiten, maar veel eerder tegen de collectieve drang beter te zijn dan de ander. ‘Wij geloven dat elk ademend wezen geconfronteerd wordt met de frustrerende verschillen tussen verwachting en uitkomst, tussen gehoopt resultaat en de realiteit. Hoewel het bewonderingswaardig is om je allerbest te doen en de lat hoog te leggen, vragen wij ons af; wat als je tegen die lat aanknalt? Dat kan best pijn doen. En het overkomt iedereen. Dus niet zo heel erg excellent zijn, is ook oké.’

Wat voor kunst gaat galerie Schatjes laten zien? De oprichters beginnen met een expositie van een verzamelaar uit New Hampshire, wat er daarna komt ligt nog niet vast. Het kunnen ook muziekavonden worden of misschien wordt de galerie ooit wel een kleine bioscoop. Himbergen en Hebly willen in ieder geval een plek creëren waar het experiment gevierd wordt. ‘Wij kwamen twee jaar geleden in aanraking met de 93 jarige vrouw Joanna Harkov uit New Hampshire. Ze was geïnteresseerd in ons T-shirt label waarbij imperfectie ook een grote rol speelt (de oprichters maken samen al enkelen jaren T-shirts die er mislukt uitzien), vandaar dat ze ons benaderde. Deze T-shirts worden bedrukt door middel van een in elkaar geknutselde zeefdruk waardoor er gekraste opdrukken ontstaan en half gedrukte logo’s de shirts bekleden. We hebben een tijd lang gecorrespondeerd met haar. Ze was erg gedreven met het verzamelen van kunst van onbekende makers; kunst die langzaam in de vergetelheid raakt. Ze wilde alles weten over de kunstenaars, hoe ze opgroeiden, waar ze woonden, maar ook met wie ze hun eerste zoen hadden beleefd. “Vorig jaar juni kregen we een grote kist opgestuurd vanuit New Hampshire met van alles erin. Een wastafel, een aquarium, schilderijen en vergaarde objecten. Afgelopen november overleed mevrouw Harkov. Ze wist dat ze dood zou gaan en wilde haar verzameling doorgeven. De verzamelde kunst is nooit geëxposeerd en die eervolle taak heeft ze ons nagelaten. Ze stuurde niet alleen de objecten, maar ook de bijhorende verhalen die ze had uitgezocht.” De eerste expositie zal dus in het teken staan van de kunstverzameling van Joanna Harkov. Van Himbergen en Hebly geven de verhalen van de kunstenaars een centrale plek in de expositie om zo de drijfveren van de kunstenaars als mede hun verzamelaar te tonen.

Niet alles uit de kist wordt geëxposeerd. ‘Het is moeilijk om te kiezen wat we wel en niet willen laten zien. Soms vinden we een werk echt lelijk. Meteen daarna bedenken we ook dat het niet uitmaakt wat wij er van vinden. Lelijkheid is een subjectief label en het gaat er om dat het nooit getoonde werk nu wel getoond wordt. Wij selecteren daarom op het bijbehorende verhaal. Ontroert het ons, is het bijzonder en past het qua intentie bij de andere verhalen, als dit het geval is kiezen we het werk.’

Imperfectie is de rode draad van Galerie Schatjes. Ik vraag hen of het oprichten van een galerie juist niet heel veel ambitie vraagt? Spreken van Himbergen en Hebly zichzelf niet tegen? ‘We hebben vaker gehoord van mensen dat ze moeite hebben met ons concept. De ondergewaardeerde kunst in de galerie willen we namelijk wel goed belichten en inlijsten, perfect. We zetten imperfectie in het zonnetje en af en toe komt dat over als een poging dat perfect te doen. Maar is het dan zo dat imperfecte kunst ook imperfect getoond moet worden? Dat denken wij niet. Als je op die manier gaat werken wordt het naar ons idee heel erg gemaakt. Onze T-shirts moeten er mislukt uitzien, soms is het moeilijk om expres iets te laten mislukken. Je kunt dan beter een werkwijze hanteren die maakt dat dingen mislukken. Zoals onze in elkaar geknutselde zeefdrukken, hierdoor zijn de logo’s niet altijd gedrukt met dezelfde inkt intensiteit, dit ziet er beter uit dan dat we een logo expres scheef ontwerpen. Op de grens van de imperfectie perfect laten zien, komen wij altijd uit. Het is hetzelfde als bij natuurkunde. Als je het systeem gaat meten, beïnvloed je het systeem. Om het water te meten zal de thermometer altijd de temperatuur van het water beïnvloeden. Als wij imperfecte ondergewaardeerde kunst zoeken en deze exposeren, beïnvloeden wij het aanzien van deze kunst. Dan wordt deze kunst automatisch minder ondergewaardeerd. We halen het gemaakte werk uit de context om het extra waarde teven, om het werk te tonen van mensen die het normaal niet laten zien, dat is wat we doen en we vinden dat dat onze taak is al galeriehouder van galerie Schatjes. Omdat er in de maatschappij veel drang is naar prestatie, de meeste mensen willen de top bereiken, de mensen die hier niet naar streven vinden we interessant voor onze galerie. We willen de schoonheid laten zien van ‘een stap terug nemen’. Ook is het niet ons streven om een traditionele galerie te worden of überhaupt een galerie. We zullen niet snel beroemde kunstenaars tonen. We hoeven zelf dus ook niet erg succesvol te worden met de galerie, als we het maar kunnen blijven beheren. We willen gewoon graag een podium zijn waar iedere vorm van experiment plaats kan vinden, waar gefaald mag worden, waar prestatie niet de boventoon voert en waar kunst getoond wordt van kunstenaars die in de luwte werken.

De kunst die galerie Schatjes laat zien is bijna in de vergetelheid geraakt en heeft de top nooit behaald. Toch stopten deze kunstenaars niet met schilderen, boetseren, bedenken, verzamelen, schrijven en maken. Ze gingen door, misschien voor hun plezier, maar veel eerder nog omdat ze niets liever wilden doen en niet konden leven zonder de kunst. Een passie dat een bijproduct is van de interesse voor het maken. En nu, tientallen jaren later krijgen ook deze makers een podium, weliswaar tussen de hoerenlopers, toeristen en stoners, maar onder leiding van twee galeriehouders die minder middelmatig zijn dan dat ze zelf hadden gewild. 

A.s zaterdag 29-8-2015 opent de galerie haar deuren met de expositie For what it’s worth -The Joanna Harkov Collection. Klik hier voor de website.