Een object heeft een lichaam nodig

‘De geometrie van het lichaam in de ruimte, daar gaat het om,’ zegt Ruta Butkute (1984) terwijl we een te klein café met te harde muziek verlaten. ’Mijn leven is raar,’ vervolgt ze met een zucht als we op onze fietsen stappen op zoek naar een ruimer en stiller café. ‘Hoezo?’ vraag ik. ‘Omdat ik voortdurend over de geometrie van het lichaam in de ruimte nadenk, en jij dat nu gaat opschrijven.’ In de grote, open ruimte van Intersections presenteert kunstplatform Bradwolff Projects een nieuwe gedaante van Butkutes werk Swinging Sleeve (2016), waarbij een 15 m2 grote architectonische sculptuur dagelijks in beweging komt met behulp van de performers Roos van Berkel en Tashi Iwaoka. Tussen de vijfentwintig minuten durende performances in, treffen bezoekers het uit houten platen en meubelbanden gemaakte beeld aan zoals het na zijn laatste optreden werd achtergelaten. Voor wie de sculptuur in rust aantreft, wordt er een documentatievideo van de performance vertoond. In maart volgt een solotentoonstelling in het historische gebouw van Bradwolff Projects in Amsterdam, waarvoor Swinging Sleeve op maat zal worden aangepast. 

Omvang, gewicht, zwaartekracht en richting 
Ik spreek Butkute in een leeg café op het moment dat ze de laatste hand legt aan de sculptuur. Het vriest, haar onverwarmde atelier is te koud om een gesprek te voeren. Als ik vraag hoe ze haar niet in een klassiek mediaal hokje te vangen werk Swinging Sleeve zelf typeert, zegt ze: ‘Het is een sculpturale performance. Al mijn werk is geworteld in de beeldhouwkunst. In Swinging Sleeve zie je een sculptuur groeien, zich steeds ruimtelijker uitbreiden en dan weer plat en klein worden. Bewegingen die worden bepaald door de eigenschappen van de sculptuur en de ruimte.’ Omvang, gewicht, zwaartekracht en richting zijn belangrijke factoren in het werk van Butkute. De krachten die de massa van dingen en mensen op elkaar uitoefenen, die ze op hun plek houden tenzij er inspanning wordt geleverd om beweging te genereren. ‘Ik maak mijn werk vanuit de even dagelijkse als abstracte oerervaring van onze lichamelijkheid. Maar het lichaam is enkel een passant in mijn werk. Ik gebruik alleen zijn bewegingen, om de sculptuur te activeren. Om de richtingen die de sculptuur in de ruimte kan aangeven te benadrukken.’ Die richtinggevende kracht van de sculptuur zullen de bezoekers mogelijk niet alleen visueel ervaren, maar ook lijfelijk. Voor het eerst zal Butkute in Swinging Sleeve onderzoeken of de geometrische dans van haar sculptuur ook het publiek tot verplaatsing kan aanzetten. Ook nieuw: twee performers tegelijk aan het werk. Geen overbodige luxe, gezien het gewicht en de omvang van de sculptuur. 

Gevouwen hout 
Butkute waardeert niet alleen fysieke zwaarte, maar ook overdrachtelijke. Swinging Sleeve is geïnspireerd op de eeuwenoude Japanse tatami vloermat, die volgens bepaalde patronen vermenigvuldigd kan worden om er oppervlakten van verschillende maten mee te kunnen bedekken. De basisvorm van tatami (te vertalen als ‘geplooid of opgestapeld’) heeft altijd dezelfde maatvoering. Butkute gebruikt de ‘plattegrond’ van tatami, inclusief het daarin vervatte vouwsysteem, maar heeft de maat aangepast. Bovendien wordt tatami gemaakt van rijststro of ander licht materiaal, terwijl Butkute er een houten zwaargewicht van maakt. ‘Het bevalt me dat tatami de performance meer gewicht geeft, ik gebruik graag traditionele vormen. Maar ik negeer hun oorspronkelijke functie en betekenis,’ aldus Butkute. In feite lijkt ze een omkering te bewerkstelligen. Zo flexibel als tatami in materieel en ontwerptechnisch opzicht is, zo streng zijn de traditionele regels over de toegestane rangschikking – terwijl Butkute er een lastig te hanteren gevaarte van maakt, waar ze vervolgens alle denkbare rangschikkingen van wil beproeven. Butkute ontdekte tatami toen ze deelnam aan een traditionele Japanse theeceremonie tijdens een werkperiode in Japan, de Arita Residency. De ‘theeperformers’ maakten grote indruk. ‘Ze maakten heel kleine, beheerste, esthetische bewegingen die een spirituele betekenis hebben. Stille, langzame, duidelijke bewegingen. Ze kennen de vorm van het theekopje tot in detail. Ik realiseerde me dat ik ook zulke precisie zoek in de relatie tussen een lichaam en een object. Ik vroeg de theeperformers om in plaats van het theegerei de tatami te manoeuvreren waarop de ceremonie plaatsvond. Omdat ze geen ervaring hadden met improvisatie, ontstond er een interessante, vreemde combinatie van harmonische, ceremoniële routine en geforceerd, ongeoefend acteerwerk.’ Deze video is de eerste versie van Swinging Sleeve, en zal te zien zijn in de solotentoonstelling in Bradwolff Projects in Amsterdam. 

Het openen van de sculptuur 
Als Butkute de sculptuur voltooid zal hebben, nodigt ze de performers uit om die onder haar begeleiding te verkennen. Ze ziet hen als instrumenten, die de eigenschappen en mogelijkheden van de vorm kunnen onthullen en demonstreren. ‘Ik gids hen door de sculptuur. Het lijkt op regie. Maar eigenlijk bepaal niet ik, maar de sculptuur hun bewegingen. De performance is bedoeld om de sculptuur te openen, om haar tot leven te wekken. Het gaat om energie. De lichamen van de performers geven hun energie aan het object. Een object heeft een lichaam nodig.’ 

Richtje Reinsma, februari 2017

Art Rotterdam Intersections 8 – 12 februari 2017
Sculptural performance
Swinging Sleeve
Kunstenaar Ruta Butkute
Curator Christine van den Bergh
Art Platform BRADWOLFF PROJECTS

Solo exhibition Swinging Sleeve
BRADWOLFF PROJECTS Amsterdam
5 maart – 2 april 2017

Credits Performers Roos van Berkel en Tashi Iwaoka

www.bradwolffprojects.nl