Een mentale reis
Verscholen in een opengesteld natuurgebied bevinden zich de gebouwen Barentz, Wier en Wier+, Eikenboom, Boerhaave Roosenburg, Meijboom/Reijvaan. Op de plattegrond aan het begin van het terrein sieren de namen van de gebouwen poëtisch, maar wat de functie ervan is blijft in het ongewisse. Zodra je het natuurgebied in loopt wordt je gevolgd door een camera. De hond moet aangeleid en je mag op geen enkele wijze het terrein vastleggen in beeld of geluid. Wat is dit voor plek?
Drie maanden verbleef Jantine Wijnja in Het Vijfde Seizoen, het kunstenaarsverblijf op het terrein van de psychiatrische instelling Willem Arntsz Hoeve onderdeel van Altrecht GGZ. Een bewoner noemt het terrein ‘een Gallisch dorpje’. De poëtische namen op de plattegrond leiden onder andere naar een jeugdpsychiatrie, psychosomatische afdeling en een sociaal cultureel centrum.
‘Dingen worden enger als ze weg geplamuurd worden’ zegt Jantine Wijnja. Met haar Reisgids Den Dolder haalt de kunstenaar de plamuurlaag over de psychiatrische instelling weg. De bewoners spreken uit hoe het is om hier te wonen, hun woorden samen geven een portret van de plek.
Iedere bewoner vindt op het terrein zijn eigen pad, zijn eigen methode om daar te leven. Het boekje is klein als een pocket reisgids, maar doet geen dienst als letterlijke reisgids. Het is als een mentale reis: bezoek de paden van de bewoners. De inwoners van het Gallische dorpje leggen in hun woorden uit hoe zij de plek zien. De diverse antwoorden worden op elkaar gestapeld en onderscheiden van elkaar door verschillende lettertypes.
Welk advies wil je nieuwe bewoners geven? Wat is je lievelingsplek op dit terrein? Is het hier eenzaam? De verschillende antwoorden op Wijnja’s vragen zijn dichterlijk aan elkaar gebreid. Het doorgeven van het verhaal van de bewoners en het laten versmelten van verschillende opvattingen over de psychiatrische instelling geeft een wonderlijk verhalende inkijk. Soms springt het verhaal van links naar rechts en sluit het niet logisch op elkaar aan. In de tegenstrijdigheid van hun opvattingen hoor je niet een groep patiënten, maar individuele karakters. De antwoorden zijn bovenal eerlijk en scherp.
Waar de antwoorden van de bewoners soms alle kanten opschieten, geeft Wijnja sturing in haar boek door strakke rubricering en af en toe een strenge streep die een onderscheidt maakt tussen het één en het ander. Soms wordt de uitslag van een vraag berekend in een cirkeldiagram. Dat al die verschillende verhalen in één cirkel worden verzameld om een balans op te maken lijkt een wetenschappelijke aanpak, hetgeen bijna te niet doet aan de individuele verhalen.
Fragment uit Plekken – Op mijn kamer uit Reisgids Den Dolder
‘Ik heb de pest aan mijn kamer. Ik heb geen enkele zin meer in om naar die kamer terug te gaan.’ ‘Mijn kamer is echt een strafhok. Het is een heel kleine kamer. Zo neutraal, zo leeg. Daar kan ik niet slapen.’ ‘Ik heb veel kamers gehad.’ … ‘Mijn kamer is ook de belangrijkste plek. Daar word je het meest met jezelf geconfronteerd. Tijdens therapie zit in je gesprekken en toestanden. Als je weer op je kamer komt, dan ben je alleen. … De meeste angstige momenten, die heb je daar.’ ‘Mijn kamer is mijn eiland.’
Met een blauw gekleurde kaft met lichte glittering, het papier en de uitspraken op voorkant geven al prijs dat dit geen toeristische reisgids is. De eerste pagina’s van het boekje bevat veel uitleg over hoe je het boek leest. Overbodig naar mijn idee, omdat de opzet van het boek eigenlijk zo helder is.
De selecte beelden, door Hansje van Halem, die te vinden zijn bestaan enkel uit lijn. Op enkele pagina’s vind je illustraties van pillen, omdat er weinig beeld aanwezig is in het boekje lijken de pillen bijna symbolen voor psychische malaise van de bewoners. De teksten refereren nauwelijks direct aan hun ziekte: hierin vind je eerder subtiele verwijzingen. Het beeld van de pillen is in die zin heel direct, een directe link naar ziek zijn: waarschijnlijk is dit voor de patiënten is dagelijkse kost. De pagina’s met de medicijnen kunnen gescand worden met je telefoon via de Layar app. Via je telefoon kun je onder andere filmpjes bekijken die dansers van Random Collision ontwikkelde aan de hand van de teksten van de bewoners. De dans wordt uitgevoerd op de meest en minst favoriete plekken van de bewoners. Naast de taligheid van het boek is het een prettige aanvulling op het boek, met name omdat het fysieke onvermijdelijk verbonden is met de psyche.
De wereld buiten de instelling lijkt ver weg, terwijl het psychiatrische terrein zich vlakbij de Utrechste heuvelrug is gevestigd. Veilig verborgen. ‘Vergeleken met buiten is het hier rozengeur en maneschijn. Patiënten zijn vriendelijk en begeleiders zijn zorgzaam. Als je buiten komt, is het een keer een klap in je gezicht: ‘Ksh! Koud!’ zegt een bewoner. Terwijl een andere bewoner het terrein juist verstikkend noemt. Het boekje toont niet zozeer de botsing tussen verschillende opinies van patiënten, maar geeft de verhalen van binnen de instelling door naar buiten als een ontmoeting. Als een gesprek tussen een bewoner en lezer, zonder de verhulling, schaamte of onwetendheid: maar juist in klare taal.
Jantine Wijnja was te gast bij VPRO’s Nooit meer slapen, beluister hier het fragment.
Bekijk voor meer informatie haar website.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl