Een lichaam buiten de lijntjes
Een vrouw drukt een pistool tegen haar slaap. In haar andere hand heeft ze er nog één, die ze voor zich uit houdt, haar vinger op de trekker, klaar om te schieten. Ze is kaal en naakt.
Een vrouw drukt een pistool tegen haar slaap. In haar andere hand heeft ze er nog één, die ze voor zich uit houdt, haar vinger op de trekker, klaar om te schieten. Ze is kaal en naakt. De vleselijke kleur van haar oude lichaam vermengt zich aan de randen met groene en blauwe tinten. Haar benen zijn gespreid en ingebed tussen haar dijen is de streep van haar vagina te zien. Het is niet duidelijk of ze zit of staat, en als ze zit, waarop dan precies. Alles lijkt uit balans: haar schouders zijn te breed, haar benen ongelijk en haar ogen staan te dicht op haar voorhoofd.
De vrouw afgebeeld op Du oder ich (‘jij of ik’) is hevig gedisproportioneerd, maar lang niet in de mate waarop de vrouwen op de andere schilderijen van Maria Lassnig dat zijn. De Oostenrijkse kunstenaar, geboren in 1919, zou dit jaar haar honderdste verjaardag vieren. Ze was de eerste vrouw die aangesteld werd als professor in de schilderkunst in de Duitssprekende landen en wordt gezien als één van de belangrijkste figuren binnen de artistieke wereld uit de twintigste eeuw. Om haar brede oeuvre te memoreren heeft het Stedelijk Museum Amsterdam ruim 250 werken binnengehaald, die variëren van schilderijen tot animatiefilmpjes en schetsen.
Nog een dan: krankenhaus. Drie vervormde lichamen liggen in bed. Als door toedoen van röntgenstralen zijn er twee lichamen door de dekens heen te zien. De nekken die boven de dekens uit steken gaan niet over in de schouders die eronder horen te liggen. Op het hoofdkussen lijkt alles in orde; de figuren hebben hun hoofd op de goede plek, weliswaar lichtelijke vervormd. Het is wat zich onder de dekens afspeelt dat niet klopt. De ene romp heeft geen armen en benen als kippenpootjes, het andere lichaam lijkt in foetushouding te liggen, maar heeft geen herkenbare benen. En dan is er nog het derde hoofd dat in het midden ligt en waar geen lichaam aan vast zit. Technisch gezien zou deze tussen de andere twee in geklemd moeten zitten, maar de proporties en logica zijn zo ver te zoeken dat je haast denkt dat dit hoofd wel zonder lichaam kan.
De schilderijen van Lassnig tonen bijna allemaal vrouwelijke mensfiguren. Zelfportretten zijn het, die ze maakte met het körperbewusstsein in haar achterhoofd, ofwel körperbewusstseinsbilder. Vrij vertaald betekent dit ‘lichaamsbewustzijnsbeelden’. Het gaat niet om wat je ziet, maar wat je voelt. In plaats van de werkelijkheid te extrapoleren naar beeld, gaat Lassnig uit van de emoties en associaties die op dat moment door haar hoofd en lichaam spoken. Doordat niet iedereen het gevoel van een lichaamsdeel aan zou duiden met ‘rood’ of ‘vervormd’, is het soms moeilijk in te schatten wat Lassnig met het beeld bedoelt. Gelukkig staat er op eigen interpretatie geen straf en is er zelfs aan het einde van de tentoonstelling de mogelijkheid om te doen wat Lassnig deed: op papier te tekenen hoe jouw lichaam vandaag voelt.
De laatste: een naakte vrouw op een groene achtergrond. Het is een van de weinige schilderijen van Lassnig waarop de vrouw haar heeft; haar, vindt Lassnig, dat is niet iets dat je voelt, het is geen onderdeel van je lichamelijke ervaring. De vrouw staat rechtop met haar kin ietwat opgeheven. De ene kant van haar lichaam is belicht, de andere kant valt in de schaduw. Voor haar geslachtsdeel – nee, nét erboven, op hoogte van haar navel – houdt ze een pot augurken. Het heeft wat van emancipatie, de augurk en niet een andere groente. Diens langwerpige vorm wordt immers geassocieerd met de penis. Het vroege feminisme viert het naakte, het letterlijk laten zien van het vrouwelijke lichaam. Met de pot augurken voor haar kruis lijkt de vrouw te zeggen: ‘Hier heb je de man die je wilt zien, maar het lichaam erachter blijft van een vrouw.’
Hoewel daarmee vaak in verband gebracht, zag Lassnig zichzelf niet per se als feminist, expressionist of onderdeel van een andere stroming die aan haar gelinkt werd. Het duurde dan ook lang voordat zij de erkenning kreeg die ze vandaag de dag krijgt; haar schilderijen werden niet begrepen, het publiek kon geen touw vastknopen aan de naakte vrouwfiguren met hun verwrongen lichamen en wrange kleuren. Toch bleef Lassnig doen wat ze deed, wellicht met hier en daar een paar aanpassingen die eerder voortkwamen uit persoonlijke ontwikkeling dan uit de druk om zichzelf aan te passen. Ze was de zestig al ruim gepasseerd toen haar werk eindelijk onder de aandacht kwam. Wat eerder werd bestempeld als ‘morbide’ en ‘ziek’, kreeg aan het einde van de vorige eeuw een flinke portie erkenning over zich heen. Langzaam maar zeker veranderden Lassnigs zelfportretten in spiegels. Het publiek keerde de naakten niet langer de rug toe, maar begon zich erin te herkennen.
Het werk van Maria Lassnig is nog tot en met 11 augustus te zien in de overzichtstentoonstelling ‘Maria Lassnig – Ways of Being’ in het Stedelijk Museum. Klik hier voor meer informatie.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl