Een kunstwerk dat ik niet kan uitleggen – Nicolás Jaar in Het HEM
Het HEM is tien weken lang in handen van de kunstenaar en wereldberoemde DJ Nicolás Jaar. Claire Venema schrijft over het werk dat er te zien is.
Langzaam en stap voor stap, kom je nergens. Dwarrelend stof sprankelt rond in oranje gele tinten – voordat je de kans krijgt het vast te pakken wordt alles zwart. De ruimtes van Het HEM, op het voormalige militaire terrein in Zaandam, fungeerde in 1956 als gebouw voor de productie van kogels. Nu 63 jaar later is het gebouw tien weken lang in handen van de kunstenaar en wereldberoemde DJ Nicolás Jaar. Zijn installatie ‘Incomprehensible Sun’ slokt de bezoeker op en trekt hem mee naar een ondergrondse donkerte. Een overname van duisternis en knallen zorgt ervoor dat de bezoeker totaal wordt opgeslokt door het werk. Maar wat gebeurt er eigenlijk bij een dergelijke ervaring? Wanneer de bezoeker niet enkel de kunst aanschouwt, maar er daadwerkelijk onderdeel van wordt?
Kunst kan ervoor zorgen dat we stappen in een andere wereld. Voor even stijg je boven alles uit, zijn we verzonken in een verre gedachte, drijven we weg, worden we uitgestrooid en nemen we afstand. Zo kan kunst je raken. Met een plotse verstijving, verademing, bevrijding, rilling, schrik worden we onderdeel van een werk. Zo ook bij de installatie Incomprehensible Sun.
Het duurt een tijd voordat ik de installatie Incomprehensible Sun mag betreden, maar het zijn die 60 minuten wachten meer dan waard. Incomprehensible Sun mag slechts bezocht worden in groepjes van vier personen. Door een medewerker in een blauw jasje word ik opgehaald en begeleid naar buiten. Regen klettert hard op de koude grond van het industrieterrein en een zware ijzeren deur leidt me via een steile trap een donker hol in. De geur van een natte oude kelder dringt mijn neus binnen terwijl er vriendelijk aan me gevraagd wordt mijn mobiel in een bak te leggen. Nadat ik gewaarschuwd ben voor angsten als claustrofobie, triggers voor een epileptische aanval en angst voor het donker, worden de gordijnen als een Narnia-deur naar een ander universum voor me geopend. Vanaf hier word ik aan mijn lot overgelaten. Zo stap je als bezoeker een tweehonderd meter lange verduisterde oude schietbaan binnen waar ongecontroleerde overdonderde harde geluiden je om de oren vliegen. Bij de eerste stappen binnen is de buitenwereld al vergeten.
Bij de eerste stappen binnen is de buitenwereld al vergeten.
Twee lasers zorgen voor een strakke lichtgevende lijn in de tweehonderd meter lange ondergrondse, oneindig lijkende tunnel. Als de lasers uitvallen en er door de ruimte intense geluiden knallen, schiet ik in een reflex en mijn hartslag naar de 120. In Incomprehensible Sun zijn licht en geluid voortdurend met elkaar in contact. Ogen open of dicht geeft geen verschil en boven, onder, links en rechts is niet te onderscheiden als de lasers uitvallen. Je bent nooit zo alleen en niets tegelijkertijd.
En dit is ook het punt waar de installatie afwijkt van kunst in museumzalen waarbij de bezoeker een eigen tempo kan bepalen. De afwisseling van licht en donker, stilte en geluid in Incomprehensible Sun bepalen het tempo, zowel van de installatie als van je eigen bewegingen. Ik pas mijn snelheid daarop aan en wordt zo onderdeel van het ritme van de installatie. Er wordt continue gespeeld met mijn perceptie van tijd en beweging.
Ik pas mijn snelheid daarop aan en wordt zo onderdeel van het ritme van de installatie.
De installatie komt tot leven en daagt de bezoeker uit tot actie. Het werk praat tegen je en het is aan jou hoe je erop antwoordt. Verstijf je? Schrik je? Verlaat je gelijk de ruimte? Of omarm je? Ik besluit te schoppen, te blazen, te draaien en te rennen door de felle lasers. Het zorgt ervoor dat stofjes en steentjes als vuurvliegjes door elkaar heen dwarrelen. De ruimte voelt als ergens ver weg en afgezonderd. Nu zelfs mijn mobiel mij geen houvast meer kan bieden, ben ik echt alleen maar, alleen. Voor eventjes is er geen uitweg en ben ik afhankelijk van de tijd waarin de lasers weer aan schieten en ik langzaam weer mijn weg terug naar de uitgang kan proberen te vinden.
Na het vergeten van de tijd, stap ik de verduisterde ruimte weer uit en verwelkom de dagelijkse realiteit. Incomprehensible Sun is niet tastbaar, goed te verwoorden of uit te leggen. Het is spannend, maar tegelijkertijd meditatief, zowel angstig als verademend en rustig, maar ook intens. Een wandeling in een indrukwekkend uitzichtloos zwart gat.
Nicolas Jaar en de Shock Forest Group zijn nog tot 21 december te zien in Het Hem, Zaandam.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl