Een fysieke tentoonstelling over het lichamelijke die alleen te bekijken is vanuit je luie stoel

Met dit gegeven opende het Van Abbemuseum in november 2020 haar deuren voor 5 internationale kunstenaars die samenkwamen in de expositie ‘Positions #6: bodywork’, alleen maar om weer gesloten te worden door de verscherpte maatregelen. Het gevolg? Een intrigerende online tour door de expositie waar de toeschouwer zich kan verliezen in 10 verschillende ruimtes en hierbinnen aandachtig kan kijken én luisteren naar wat deze kunstenaars te vertellen hebben. Tegenstrijdig is het in elk geval wel; een tentoonstelling over (de maakbaarheid van) het lichaam, waar men achter een schermpje naar moet kijken, het zintuigelijke achterwege latend.

Wanneer ik mijn laptop aan de praat heb gekregen, begeef ik me naar de site van het Van Abbemuseum en al snel waan ik me in een bekend tafereel. Ik sta in de virtuele traditionele bakstenen hal van het Rijksmonument. Het infoknopje op de muur vertelt me waar ik naar ga kijken en de plattegrond in de bovenhoek zal me helpen navigeren.
‘Bodywork’ staat er in het groot: “een blik op de maakbaarheid van het menselijk lichaam door de ogen van 5 kunstenaars”, ieder hun eigen solo, ieder hun eigen visie, maar onder 1 overkoepelend thema. Ik ga eens goed uitgezakt op de bank zitten en waag me in de eerste zaal, de door groene neon-verlichte installatie van Zach Blas.

Geïnspireerd door de befaamde drugscultuur van Silicon Valley, waar dagelijks LSD of paddo’s microdozen met je collega’s de plek heeft ingenomen van het gezamenlijke praatje bij het koffieapparaat, heeft Zach Blas zijn installatie ‘The Doors’ opgebouwd. Verschillende onderdelen van  de installatie vragen de aandacht zodra je binnenstapt, maar het meest in het oog springend is het glazen kabinet in het midden van de ruimte. Het is gevuld met Noötropen; psychedelische smartdrugs die cognitieve functies  versterken, waardoor je sneller, beter, geconcentreerder kan werken en die in tegenstelling tot de eerdergenoemde drugs, wel legaal zijn.
Blas stelt aan de kijker de vraag wie toegang zou moeten (kunnen) hebben tot deze drugs, drugs die in zijn optiek de gebruiker ‘bovenmenselijke’ capaciteiten verschaft. En waarom worden deze voornamelijk ingezet als middel om beter te kunnen functioneren binnen het kapitalistische systeem? “Het heeft geleid tot een nieuwe psychedelische drugscultuur die in alles behalve uitgangspunt en doel te vergelijken is met de ‘60s peace en love-cultuur van de hippies.”

Ik kijk naar de naam van de installatie; ‘The Doors’ is een directe verwijzing naar de grote gelijknamige rockband uit de 70’s wiens muziek in fragmenten te horen zou zijn op de 6 schermen, onder diverse computer gegenereerde beelden, als het geen online tour geweest zou zijn. Een bewuste keuze van het museum, maar het voelt toch als een gemiste kans, de donkere schermen zonder video laten te wensen over. Het prikkelt me aan de andere kant wel weer om de expositie in zijn volledigheid te gaan ervaren wanneer van Abbe haar deuren weer opent.

 

Zach Blas – ‘The Doors’ 2019

Het heeft geleid tot een nieuwe psychedelische drugscultuur die in alles behalve uitgangspunt en doel te vergelijken is met de ‘60s peace en love-cultuur van de hippies

Ik klik op het pijltje dat me verder brengt.

Onderweg naar het werk van Navine G. Khan-Dossos kom ik langs een groot wandtapijt van Laure Prouvost dat is gevuld met cryptische teksten en tekeningen. En vlak daarna zie ik de schilderwerken en de houten installaties van Indiase kunstenaar Praneet Soi. De kalmte die werken van Soi uitstralen brengen me tot rust voordat ik de rijkgekleurde wereld van Khan-Dossos inscroll.

De installatie van Navine G Khan-Dossos is verdeeld over 2 ruimtes, ze sluiten feilloos op elkaar aan door het gebruik van het doorlopende raster op de muur, sommige vlakken zijn leeg, maar het merendeel is gevuld met de felle, contrasterende patronen die op elkaar lijken te reageren. In het midden van de eerste zaal zie ik een bureau met een computer, die mij vertelt te kijken naar een online database, een waar alle patronen op zich te zien zijn, en die vertelt aan welk artikel ze gerelateerd zijn. Want dat is hoe Khan-Dossos heeft gewerkt; de indrukwekkende installatie is een ‘geïllustreerde’ verwerking van het verhaal van de Saoedi-Arabische journalist en politieke dissident Jamal Khashoggi, die werd vermoord in Istanboel op 2 oktober 2018. Elk vlak is een onderdeel van het verhaal dat verteld werd in nieuwsberichten, de 100 vlakken hebben elk een patroon dat beïnvloed is door de aniconische Islamitische kunst; het niet willen of mogen afbeelden van figuratieve afbeeldingen, met name van goddelijkheden.
Ook Navines liefde voor geometrie is duidelijk terug te zien in de symmetrische, met geometrische vormen gevulde vlakken. Gecentreerd in elk patroon staat een herkenbaar symbool, een pictogram, die wanneer gelinkt aan een artikel, een aspect van het verhaal van de moord op Khashoggi illustreert.

Ze koos er bewust voor om geen letterlijke artikelen of de bijbehorende afbeeldingen te gebruiken, de foto’s van artikelen bleken namelijk bijna allemaal stockbeelden te zijn, ze werden zelfs vaker gebruikt binnen verschillende contexten.

De rol van de journalist en de activist is een beknelde positie binnen Turkije, de overheid houdt hen in de gaten door middel van zogenoemde ‘spyware’; technieken die gebruikt worden om terroristen op te sporen, maar wanneer is iemand terrorist? Wie bepaalt dit? Wie heeft recht op het gebruik van deze spyware? De overheid? Of de politie? Wat is de rol van de overheid binnen de beknelde positie van de journalist? En hoe uit zich dit in wat er vanuit het nieuws de buitenwereld in komt? Navine daagt ons uit om te kijken en om vragen te stellen, om kritisch te blijven en niet alles wat we horen voor waar aan te nemen.

Een andere kunstenares die de toeschouwer eerder zintuigelijk dan rationeel aan het werken wilt zetten is Laure Prouvost, een van de favorieten van de biënnale van Venetië (2019), die haar solo heeft onderverdeeld over 3 zalen van de expositie. Prouvost biedt de nietsvermoedende toeschouwer een woordenboek in de vorm van een wandtapijt voordat je 4 zalen later aankomt bij de rest van de installatie.
De installatie doet me denken aan het einde van een dagje strand, waar sporen van de aanwezigheid van de mensen zichtbaar zijn in de vorm van achtergelaten rommeltjes en afgedankte strandballen. Het is een stukje duin waar pannen uit de muur groeien, groentes aan het plafond hangen en waarin een tv-scherm staat waarop een geit me aankijkt, wachtende op de video die niet afgespeeld kan worden in deze virtuele wereld.

Alle voorwerpen in het landschap vertellen een verhaal, alleen spreken wij niet de juiste taal om het te snappen. We moeten eerst de taal van Prouvost leren spreken, onze eigen associaties en woorden achterwege laten. We moeten terug naar dat wandtapijt, en nieuwe woorden aan reeds bestaande dingen koppelen om een andere wereld te betreden, een andere, nieuwe werkelijkheid. Dit is de kern van Prouvost’ werk, het zien van woorden als materiaal, woorden die net als een blok klei veranderlijk zijn, waar je mee kunt spelen.
En zo forceert ze de toeschouwer een zintuigelijk perspectief aan te nemen, dat niet is gebaseerd op ratio, maar op gevoel. “We zijn immers omringd door rationaliteit en deze duwt de verbeelding uit het beeld”, aldus Laure Prouvost.

De installatie doet me denken aan het einde van een dagje strand, waar sporen van de aanwezigheid van de mensen zichtbaar zijn in de vorm van achtergelaten rommeltjes en afgedankte strandballen

We zijn immers omringd door rationaliteit en deze duwt de verbeelding uit het beeld, aldus Laure Prouvost

Ik beweeg me richting de virtuele uitgang, voordat ik die bereik loop ik nog door de laatste 2 zalen. Beide zijn gevuld met installaties van Ajla R. Steinvåg, wiens hyperrealistische mensfiguren je 2 keer laten kijken of je niet voor de gek wordt gehouden.
Ze vertelt het verhaal van de ontspoorde Michael Mastromarino, de kaakchirurg met een drugsprobleem die in de gevangenis belandde na het onwettig vergaren en verhandelen van menselijk weefsel. Zijn bedrijf ‘Biomedical Tissue Services’ kwam onder vuur te liggen en werd gesloten nadat bleek dat Mastromarino, bij tekort aan weefsels, deals sloot met begrafenisondernemers om lichamen die eigenlijk gecremeerd zouden worden aan hem door te spelen. Zodat hij de weefsels kon verhandelen. Niet alleen een ethisch onverantwoorde kwestie maar ook nog een gevaar voor de veiligheid en betrouwbaarheid van het donorsysteem. Steinvåg verbeeld dit complexe verhaal sterk met haar hyperrealistische installatie waarin siliconen poppen met Mastromarino’s gelijkenis de hoofdrol spelen.

Met alle verhalen en beelden in mijn hoofd sluit ik mijn laptop weer af, laat ik even alles bezinken, en houd ik het nieuws in de gaten tot ze mij vertellen dat dat musea weer opengaan, zodat ik deze expositie ook fysiek kan gaan bezoeken.

‘Positions #6: Bodywork’ geeft een unieke blik op het repertoire van 5 toonaangevende kunstenaars; Zach Blas, Laure Prouvost, Praneet Soi, Navine G. Khan-Dossos en Ajla R. Steinvåg.
Waar sommige werken een duidelijk statement innemen betreffende het lichaam, mis ik bij andere werken de link naar het thema van de tentoonstelling.
Wel ben ik aan het denken gezet over een aantal kwesties die opgegooid werden, vooral de woorden van Prouvost spoken door mijn hoofd; ‘onze ratio duwt de verbeelding uit het beeld’ en veroordeelt daarbij onze zintuigen tot een ondergeschikte positie. Wat zal een herwaardering, een ware renaissance, van het zintuigelijke teweegbrengen? Misschien geven de psychedelische smartdrugs van Blas ons het antwoord, en belanden we toch nog in nieuwe hippierevolutie waar mens weer één wordt met het lichaam en beide tegenpolen leert te verenigen.
Dat zou wat zijn.

De expositie ‘Positions #6: Bodywork’ is onder voorbehoud te bezichtigen tot 2 mei 2021, (zowel fysiek als online) afhankelijk van de ontwikkelingen en maatregelen ontremd COVID19.