Een andere vraag ten opzichte van het auteurschap
Er is niets mis met het woord amateur. De laatste tijd is een voorkeur voor het woord liefhebber merkbaar maar amateur is liefhebber in het Frans.
Een amateur is iemand die een bepaalde vaardigheid op niet-professionele basis beoefent. Het gaat dus om een talent en om vrije tijd. Het perfecte voorbeeld van een amateur zou koningin Beatrix kunnen zijn. Ik stel me zo voor dat ze na een lange dag vol inspannende vergaderingen haar atelier induikt en in de flow van het boetseren alles even los kan laten, in haar eigen wereld kan verdwijnen. Haar werk heeft kwaliteit, een beetje ouderwets misschien maar ze volgt wel met een open oog de nieuwe stromingen in de kunst, zoals ieder jaar te zien is in de expositie van de Koninklijke Subsidie. En dat kunst meer is dan tijdverdrijf blijkt uit de troonrede van 2000: ‘Kunst en cultuur leveren een onmisbare bijdrage aan de kwaliteit van ons bestaan. Toegankelijkheid voor zo veel mogelijk burgers is daarbij van groot belang.’
Een kunstenaar leeft zijn kunst. Een collega-fotograaf die samen met Rineke Dijkstra door China reisde vertelde me dat zij dag en nacht met haar foto’s bezig was. Al die gedachten en overwegingen leiden tot het ene moment waarop de druk op de knop van de camera de perfecte foto kan opleveren. Kunst is een full-time job. Denktijd, research, maaktijd. Toch kunnen ook kunstenaars amateur zijn, dilettant op steeds nieuwe gebieden. Want de kunstenaar is niet aan een materiaal gebonden en werkt steeds in andere disciplines dan in het gebied van zijn eigen deskundigheid. Schilders die met keramiek gaan werken in het Keramisch werkcentrum komen tot hele andere resultaten dan de hiertoe opgeleide keramisten. Er ontstaan experimenten en door hun open visie, zonder vooropgezette ideeën, leidt het tot nieuwe stappen in de mogelijkheden van dit materiaal.
En juist die oorspronkelijkheid en onbevangenheid is wat kunstenaars weer aanspreekt in werk van amateurs. Of outsiders. Een mooi voorbeeld is het werk Thrift Store Paintings van Jim Shaw, compilaties van werken van amateurs die hij opkoopt in tweedehands winkels of vlooienmarkten. Fascinerende werken maar de reacties op het getoonde waren scherp: ‘The paintings are awful, indefensible, crapulous… these people can’t draw, can’t paint; these people should never be left alone with a paintbrush.’ (Adrian Searle, The Guardian). De werken zelf zijn misschien niet virtuoos maar wel ontroerend en charmant en de kunstenaar heeft als een curator een extra waarde toegevoegd.
De aandacht van voor de amateur is groter dan ooit. In 2007 werd Het Vierkante Ei (een prijs voor amateurkunstenaars) voor het eerst georganiseerd en 3250 amateurkunstenaars zonden hun werk in. De winnaar werd op televisie bekend gemaakt.
Maar waarom is de amateurkunstenaar nu van betekenis? Jorinde Seijdel heeft in haar essay De waarde van de amateur deze betekenis ontrafeld en komt tot de conclusie dat het niet meer gaat om de naïeve open blik. Wat betekent het dat iedereen nu op televisie zijn mening kan vertellen en dat iedereen op het web kan publiceren? Ze analyseert de implicaties van de digitale cultuur en van de televisie. Wat voor nieuwe dingen kunnen amateurbeelden via deze nieuwe media onthullen? Kortom: Wat is de waarde van de amateur?
Binnen de fotografie speelt de found footage (gevonden foto’s) al heel lang een grote rol. Mensen als Erik Kessels en Hans Aarsman speelden een voortrekkersrol om ons opnieuw naar foto’s te laten kijken. En nu iedereen voortdurend foto’s maakt is het des te belangrijker om deze zee aan beelden te analyseren en te duiden. Kessels is verzamelaar van het eerste uur, in de film De kijk van Kessels zien we hem in zijn opslag-box die tjokvol is met opgeslagen albums, dia’s en gevonden foto’s. Kunstenaars als Mariken Wessels en Paul Bogaers of Jorg Sasse doen meer dan het het enkel presenteren omdat het van zichzelf zo bijzonder is. De kunstenaar werkt met dit gevonden materiaal vanuit een concept, hij brengt samen, ordent, voegt toe en maakt met de found footage een nieuw verhaal op basis van zijn concept, zijn opvattingen. Hij eigent zich de foto’s toe. Toch blijft ook hier de charme en de liefde voor het onderwerp overeind. Als kijker weten we vaak niet meer wat de toevoeging van de kunstenaar is, waar de gevonden foto ophoudt of verder gaat. De werkelijkheid van de foto verdwijnt in de nieuw gecreëerde werkelijkheid van kunstenaar. En dat is de vrijheid van de kunstenaar.
In een interview in het Parool Theater werd Lex ter Braak gevraagd naar de toekomst van de kunst. ‘De toekomst van de kunst ligt naar mijn idee in een andere vraag ten aanzien van auteurschap. De rol van de amateur groeit, je kunt je nu als amateur bewegen in gebieden van de kunst die voorheen gesloten waren, alles loopt meer door elkaar heen.’
De rol van de amateur, de opkomst van de nieuwe professional en de gebieden waar de amateurkunst en de professionele kunst door elkaar heen lopen, dat is het gebied dat mister Motley in deze nieuwe blog gaat onderzoeken.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl