De onschatbare waarde van het nutteloze
Het winkelend publiek dat je door de getinte ramen aan de straatzijde voorbij ziet schuifelen voelt ver weg, het enige hoorbare geluid is het zoemen van de beamers, die efemere wolken op de wanden toveren. Midden in de ruimte staat een metershoge crèmekleurige klassieke zuil (of eigenlijk lijkt het meer op een gietmal of schets voor een zuil) en verder verspreid nog enkele lage identiek vormgegeven balustrades. De segmenten van deze decorstukken zijn met zwarte kunststofpennen aan elkaar bevestigd. De voortdurend van vorm veranderende dampformaties op de muren hebben een bedwelmend effect: het oog krijgt er maar geen vat op. De statische kunststof objecten lijken dit effect nog te versterken. Met dit en ander werk mocht Berndnaut Smilde de ruimte inwijden onder de voor de expositieplek zeer passende titel When all the world is green.
Sinds juni 2017 is Arnhem namelijk een bijzondere expositieruimte voor beeldende kunst rijker. Te midden van het winkelgeweld in hartje centrum opende Collectie de Groen haar deuren in een statig bankgebouw uit 1905. Het terras van het grand café op de begane grond dat grenst aan de Weverstraat vormt de transitie van de wereld van de consumptie naar die van de kunst.
De vaste collectie op de eerste en tweede verdieping, die alleen onder begeleiding bezocht kan worden, zou je kunnen beschouwen als het Gesammtkunstwerk van Marjolein en haar partner Peter Jordaan (zelf ook kunstenaar). Toen Marjolein een jaar of zes geleden een fors kapitaal erfde, besloot zij samen met Peter hiermee de kunst te willen steunen. Hoe kun je dat beter doen, dan door werk van kunstenaars aan te kopen? Ze begonnen dichtbij huis, maar kopen nu ook werk van kunstenaars uit het buitenland die ze niet persoonlijk kennen. De collectie omvat inmiddels circa 200 werken, waarvan er nu 40 in de semi-vaste opstelling worden getoond. Er zijn kunstenaars in de verzameling, zoals Hester Oerlemans, Kees Goudzwaard en Sandra Perry, die worden gerepresenteerd door vooraanstaande galeries en goed verkopen. Anderen, zoals Hans Wallraven en René Roeten, zijn slechts in kleine kring bekend en hebben geen commercieel succes. Hoe zou je de signatuur van de Collectie de Groen, want die is er onmiskenbaar, kunnen karakteriseren? Wat maakt dit tot een Gesammtkunstwerk?
Een begin van een antwoord doemt op tegen het einde van een rondleiding verzorgd door Peter Jordaan. In het trappenhuis naar de zolderverdieping staat op de overloop pontificaal een houten pallet op zijn kant. Zo eentje van blank goedkoop waaibomenhout die overal ter wereld wordt gebruikt in de transportsector. De kunstenaar is Bram Kuypers en de titel is Do not touch. Bij betere beschouwing blijkt deze pallet opvallend glad, hij glanst en de vlammen in het hout zijn goed zichtbaar. Peter onthult, dat hier noeste handarbeid is verricht. Bram heeft de pallet gepolijst met schuurpapier tijdens een uitwisseling in Finland in 2014. Artistiek verkeerde hij in een impasse. In de handeling van het schuren kwam hij dichterbij wat hij als de houding of essentie van zijn kunstenaarschap beschouwt: focus en concentratie. In die schijnbaar nutteloze arbeid bleek zich de sleutel te bevinden waarmee hij zijn artistieke blokkade kon doorbreken. De schijnbaar waardeloze pallet is in een prachtige kist aangeleverd, alsof het een object van grote waarde betrof. En dat is het misschien ook wel.
Dat schijnbaar nutteloze kleeft bij nadere beschouwing aan heel wat werk in de collectie. Wat te denken van het schilderij Panorama (2016) van Kees Goudzwaard: een fors doek bestaand uit 4 horizontale kleurbanen, die ogen als een collage van stroken gekleurd papier, over elkaar heen getapet met de bekende lichtgele schilders-plakband. Ook die stukjes tape zijn heel precies geschilderd. Waar kijken we eigenlijk naar? In ieder geval naar monnikenwerk: Goudzwaard werkt lang en minutieus aan een doek en produceert er daardoor slechts een tiental per jaar. En wat te denken van de installatie z.t. (grijsboard) van Oscar Lourens, die bestaat uit een verzameling van 75 zinken, tinnen en koperen maatbekers die stuk voor stuk in grijsboard (een goedkoop, kwetsbaar en vergankelijk materiaal) uiterst precies zijn nagemaakt op schaal 1:1? Het meterslange schap met links de metalen en rechts de grijsboard kopieën ademt de serene aandacht van de stillevens met vaasjes en kannen van de Italiaanse schilder Morandi. Ook de uit satéstokjes geconstrueerde ruimtelijke Zeichnungen im Raum (2009-2016) van Janusz Grünspek getuigen van eindeloos ongelofelijk precies priegelwerk, Noeste arbeid met geen ander doel, dan het oog te voeden en het verstand te verbijsteren, dat is wat deze werken gemeen hebben. Ze steken een spaak in het wiel van onze op nut en functionaliteit gerichte maatschappij.
Peter Jordaan zelf levert ook een aanknopingspunt, dat iets onthult van wat je de ziel van de Collectie de Groen zou kunnen noemen; niet met wat hij tijdens de rondleiding vertelt maar in een eigen werk uit de expositie. Op de tweede verdieping bedekken 2.500 witte transparant geglazuurde porseleinen minibeeldjes (niet groter dan een vinger) dicht opeengepakt een derde van de vloer van een flinke ruimte. De sculpturen op kabouter formaat zie je het best op je knieën en de titel bevestigt de thematiek van de zinloosheid; porseleinen huisjes (Schoonheid van nutteloze arbeid).
Het mysterie van veel van de kunst in de Collectie de Groen ligt besloten in de schijnbaar nutteloze handelingen van het maken. De bezoeker kan dit ervaren in de ontmoeting met het niet-functionele en in zijn essentie (teruggebracht tot de materialen waaruit het is samengesteld) meestal weinig kostbare, om niet te zeggen waardeloze artistieke eindproduct. Waar is de onschatbare waarde van het nutteloze beter op zijn plaats dan in een voormalig bankgebouw? Normaliter waakt een bank over de middelen die de wereld van winst en dus nut draaiende houden, in dit geval beschermt ze vruchten van artistieke arbeid, die zich in hun wezen aan deze principes onttrekken.
Voor informatie zie www.collectiedegroen.nl
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl