De lichtende berg

Vandaag ga ik mijn zinnen verzetten bij een tentoonstelling over ‘Black Mountain College’. Het Black Mountain College werd in 1933 gesticht in de afgelegen bossen van North Carolina, en is vooral befaamd geworden vanwege zijn art department. Het dichtstbijzijnde gehucht van boeren en buitenlui heette Black Mountain, en dit werd vervolgens de enigszins onheilspellende naam van de school. De stichter van de school, John A. Rice liet zich inspireren door de reformpedagogische visie van John Dewey (1859-1952). Deze filosoof ging ervan uit dat ervaring en onderzoek de grondslagen zijn van alle leerprocessen. Dewey moest niets hebben van de toendertijd gangbare ‘luisterscholen’ waar kinderen de ganse dag stil en gehoorzaam in een bankje zaten. Daarnaast, meende hij, was leren bij uitstek een sociaal proces dat plaats moest vinden in een gemeenschap van gelijkgestemden. Weg dus met de strikte hiërarchie tussen docenten en studenten. Maar bovenal was Dewey een overtuigd democraat die onderwijs de aangewezen plek vond om creativiteit en pluriformiteit te stimuleren. Beide zaken achtte hij hoogst noodzakelijk voor de democratische opvoeding tot geëngageerde burgers.

De tentoonstelling opent met een gigantisch geschilderd embleem van Black Mountain college op de museumwand. Vreemd genoeg doet dit me denken aan het  lelijke beeldmerk van de Franse Longchamp handtassen, maar enfin. Daarna opent zich de lange tentoonstellingsruimte en valt helder daglicht naar binnen. Ik zie grote metalen stellages met houten schotten, een beetje zoals de verkavelde atelierruimtes van afstudeerders aan de kunstacademie. Bij iedere stap die ik in de ruimte zet, verschuift het perspectief en zie ik telkens andere invalshoeken. Symboliseert dit het leerproces van de student misschien, die al zoekende zijn artistieke persoonlijkheid ontwikkelt? Sommige stellages vormen kleinere ruimtes en hokjes. Hier kan ik inzoomen op werk dat in het bombast van de grote hal verloren gaat. Ik zie prachtige tere weefsels van Annie Albers, docente aan Black Mountain en echtgenote van de grote architect. Er zijn materiaalproeven op vergeeld papier waarin ze eindeloos gaatjes heeft geprikt. Doordat ze de ‘prikrichting’ steeds varieert ontstaat er een ingenieus patroon met optische diepte. Vervolgens zie ik de papieren ‘prikproefjes’ terug komen in haar talloze ontwerpen voor geweven stof. Later, als ik weer in de U-bahn zit, en tegen de smoezelige bekleding van de stoel voor me aankijk, probeer ik te bedenken welke materiaalproeven er zijn voorafgegaan aan dit geestdodende ontwerp. Vast geen ‘prikexperimenten’ op fragiel vergeeld papier…

Andere ruimtes zijn getooid met zwartwit foto’s en filmopnames van het leven op Black Mountain. Net als veel andere Amerikaanse universiteiten, had dit instituut een campus waar studenten en docenten gezamenlijk woonden en werkten. We zien studenten die het land omploegen, hout sprokkelen en huizen in de nieuwste functionele stijl bouwen. Datgene wat in de architectuurlessen werd ontworpen, werd (deels) ook uitgevoerd op de campus van Black Mountain. Er was immers altijd wel nood aan een gastenverblijf of nieuw lokaal. Filmopnames laten dans en muziekuitvoeringen zien, die sterk doen denken aan de Europese avant-garde uit de jaren twintig. Messcherp verlichte bühnes in een abstracte vlakverdeling met daarop spelers in geometrische kostuums waarin nauwelijks te bewegen valt. De invloeden van Bauhaus zijn onmiskenbaar aanwezig, en dat is ook niet vreemd. Onder het docentencorps van Black Mountain bevonden zich talloze Europese kunstenaars die onder druk van het nationaal socialisme uitweken naar de VS. Annie en Jozef Albers zijn al eerder genoemd, maar ook andere Bauhaus grootmeesters zoals Walter Gropius en Lyonel Feiniger doceerden er.  

Naar het einde van de expositie toe, zien we werken van afgestudeerde kunstenaars van Black mountain. De lijst met grootheden is schier eindeloos. De etherische doeken van Cy Twombly hangen broederlijk naast het felle abstract expressionisme van Franz Kline. Maar ook John Cage, wellicht de grootste vernieuwer van klassieke muziek in de twintigste eeuw, behoort tot de allumni. Evenals Merce Cunningham, nog zo’n pionier, maar dan in moderne dans. Wat me wellicht nog het meest raakt is de immense verscheidenheid in uitdrukkingsvormen. Black Mountain leverde niet één stijl of signatuur op, maar een caleidoscoop van verschillende gezichtspunten. Het ontwerp van de tentoonstellingsruimte (door de architecten van raumlaborberlin) met zijn kriskras geledingen van geometrische staketsels, weerpsiegelt deze veelheid aan opvattingen. Centraal in al die verschillende oeuvres staat het experiment en het oprechte verlangen om de kunsten te verbinden met de noden van de moderne maatschappij. John Dewey zou er tevreden mee mogen zijn: De vrije wil in al zijn verschijningsvormen en nuances.

De foto’s zijn gemaakt door: Verena Reinders
Black Mountain. Ein interdisziplinäres Experiment 1933 – 1957
Hamburger Bahnhof – Museum voor hedendaagse kunst – Berlijn
05.06.2015 tm 27.09.2015
Website