De kunstenaars van Lola Luid
In 2012 en 2013 studeerden ze af, een groep van zeven Rietveld studenten. Ieder met frisse energie, klaar om de wereld van de kunst te bestormen. Een eerste lichting studenten die afstudeerden nadat de WWIK (wet werk en inkomen kunstenaar) werd afgeschaft. Ze kwamen in een financieel ongunstig kunstklimaat terecht waarvan menig kunstenaar, die er al een tijd in bewoog, huiverde. Maar deze studenten niet. Ze wisten niet beter dan dat een kunstenaar aan zichzelf en de wereld is overgeleverd en daarbij hadden ze tijdens hun studie nauwelijks tijd gehad om angstig te zijn voor de toekomst. Vier jaar lang leefden ze in het aangename isolement dat menig academie rijk is; vier jaar lang had hun eigen verbeeldingskracht de enige aandacht.
Benieuwd naar wat deze afgelopen jaren van totale vrijheid en financiële onzekerheid ze heeft opgeleverd, neem ik contact met ze op. Sinds enkele weken hebben de kunstenaars zich gevestigd in het gebouw ‘Lola Luid’ in nieuw west, Amsterdam. Een verzamelplaats voor jonge kunstenaars, ontwerpers en winkeliers. Ik word ontvangen in een oud klaslokaal dat Eva Mooiman en Arjan Hijbeek hebben getransformeerd tot woonruimte en atelier. De andere oud Rietvelders, Boyd de Jong, Karlien van Leeuwen, Jesse Muller, Rosa Sijben en Anne van Duuren hebben plaatsgenomen tussen de schilderdoeken, planten en lichtblauwe sculpturen. Terwijl we soep eten, praten we over de randvoorwaarden om beeldende kunst te kunnen maken, vrouwen, koffie zetten, baby’s, de tegenstrijdige adviezen die ze de afgelopen jaren hebben gekregen en de constante spagaat waarin zij zich als jonge kunstenaars begeven, tussen jezelf serieus nemen als maker en gratis je kunst te exposeren voor zichtbaarheid.
Deze groep kunstenaars is geen collectief en ze zijn ook geen vriendengroep. Eerder zien ze zichzelf als collega’s met ieder een individuele kunstenaarspraktijk. Ze delen hun ateliers, exposeren geregeld op diverse locaties in de stad en iedere woensdagavond komt het gezelschap samen om elkaar workshops te geven of om te discussiëren over kunst. Op zo’n avond bedenkt één van de kunstenaars een opdracht welke diezelfde avond nog door iedereen wordt vervuld of er wordt een boek besproken, een lezing gegeven of een discussie gehouden. Vanavond maken ze een lichtbak.
Al snel kom ik te weten dat er tijdens de Rietveld periode nauwelijks aandacht was voor het financiële onderdeel van het kunstenaarschap. Ontstond er hierdoor een angst voor het leven na de academie? Dat er niet over gesproken werd, daar is misschien iets op aan te merken, maar Arjan geeft vrijwel direct aan dat hij dit als een enorme luxe heeft ervaren. Er werd altijd gediscussieerd over kunst en zelden over de compromissen ervan. Volgens de groep is het een fictief gegeven om iemand klaar te kunnen stomen voor het kunstenaarschap. Iedere dag moet een kunstenaar weer uitvinden hoe het werkt om kunstenaar te zijn. Zaken als ondernemen, netwerken en belastingaangiften, leer je op het moment dat je ze echt moet uitvoeren en iedereen doet dat op een eigen manier. Leren door te doen. Rosa begrijpt de insteek van de Rietveld wel, maar vindt dat je het eerste jaar na de academie wel in het diepe gegooid wordt. ‘’Ik maakte echt een zooitje van mijn administratie toen ik net klaar was hoor’’. De hele groep kijkt heimelijk terug op de tijd waarin het alleen over kunst ging ‘’We moeten onszelf echt blijven trainen om het gesprek niet constant te laten eindigen op geld’’. Een kritische zelfreflectie en een reden voor de wekelijkse workshops.
‘’Om terug te komen op je vraag, ik had weinig angst voor de tijd na de academie’’ vertelt Anne. ‘’Mijn bijbaan bleef ik aanhouden dus mijn financiële situatie veranderde niet echt. Als je eenmaal bent afgestudeerd, komt er wel een andere angst bovendrijven. Ik vraag mij steeds vaker af: Ga ik mijn hele leven arm zijn?’’ De kunstenaars in het lokaal knikken instemmend mee. Iedereen erkent deze gedachte. De kunstenaars die tegenover mij zitten zijn totaal vertrouwd met elkaar. Ze hebben geen terughoudendheid om deze confronterende vraagstukken met het elkaar te bespreken, ook niet als het de één wel lukt om met kunst geld te verdienen. Zoals Rosa Sijben dit jaar de werkbijdrage voor jong talent van het Mondriaan Fonds heeft gekregen. ‘’Doordat het iemand uit onze groep is gelukt om een beurs te krijgen, komt zoiets belangrijks als het Mondriaan Fonds dichter bij. Het lijkt daardoor allemaal wat minder groot’’, laat Boyd weten.
Op de vraag van Anne, of een kunstenaar zijn leven lang arm blijft, volgt een lang gesprek over de waarde van het kunstenaarsbestaan. Het eerste jaar na het afstuderen gaat het al deze kunstenaars goed af omdat ze veel aandacht hebben gekregen tijdens hun eindexamenexpositie, aldus Karlien. ‘’Daarna loopt de aandacht af en moet je echt kiezen, hoelang ga je door? Hoeveel offer je op? Wil je echt kunstenaar zijn?’’ Alle kunstenaars kennen vrienden die een ‘gewone’ baan hebben, die deze vragen in veel mindere mate hoeven te stellen. Maar volgens Rosa is er ook een keerzijde. ‘’Vaste banen zijn ook een schijnzekerheid, een illusie. Ik werkte jarenlang in een bejaardentehuis, een plek waarvan iedereen dacht dat dit nooit zou verdwijnen, zorg voor bejaarden zou immers altijd blijven. Tijdens mijn afstuderen ging ik daar wegens tijdgebrek weg. Ik realiseerde dat er voor mij een tijd van schaarste en onzekerheid zou aanbreken. Een paar weken later werd de hele organisatie van dat tehuis omgegooid en kwamen veel van mijn oud-collega’s op straat te staan. Ik vraag me af wie er een meer onzekere tijd tegemoet ging: ik, die de vrijheid omarmt om dagelijks te kunnen besluiten wat ik doe en maak of zij die dit niet gewend zijn en in één klap zonder structuur door het leven moeten. ‘’
Op deze avond wordt er ook gesproken over het collectieve dilemma van gratis exposeren. Vaak wordt de groep gevraagd om op plekken in de stad te exposeren, maar daar krijgen ze bijna nooit geld voor. ‘’Ze moeten dankbaar zijn dat ze hun werk mogen laten zien’’. Het is voelbaar dat dit een moeilijk punt is voor deze groep en de meningen verschillen nogal. Exposeren is een stok achter de deur om nieuw werk te maken.‘’We kunnen ook wel helemaal niet exposeren, maar wat blijft er dan over van je kunstenaarschap?’’ Op deze avond hebben ze ook weer een voorstel gekregen voor een expositie zonder dat ze geld krijgen, of ze dit wel of niet moeten doen is nog niet besloten.
Al zittend tussen deze jonge kunstenaars, is het soms alsof ik een betekenisvolle scène uit een toneelstuk bekijk. Niet omdat deze kunstenaars acteren voor mijn neus, integendeel, maar omdat er zonder moeite wordt gesproken over onderwerpen, die voor alle jonge makers herkenbaar en confronterend zijn, zonder dat de sfeer ongemakkelijk of deprimerend wordt. Alsof het een van te voren uitgeschreven script is en iedereen op het goede moment de juiste dingen zegt. Pijnlijke vraagstukken worden moeiteloos opgeworpen, de dialogen gaan snel, het gesprek vloeit gemakkelijk van het ene zware onderwerp over in het andere banale en de opmerkingen zijn soms fel om vervolgens weer lief en zacht te zijn.
In dit lokaal zitten zoveel opties voor het kunstenaarschap, een representatief voorbeeld dat er niet zoiets bestaat als ‘de succesvolle jonge kunstenaar’. Al deze kunstenaars verdienen weinig geld en hun werk is nog niet altijd op de plekken waar ze het graag zouden willen hebben. Zonder dat iedereen bevestiging krijgt van de buitenwereld hebben zij toch allemaal gekozen voor het kunstenaarschap. En dat besluit representeert misschien wel de kunstenaar van nu. Dat je iedere dag, ook al verdien je weinig en ben je niet bekend, besluit dat het nog steeds de moeite waard is om kunstenaar te zijn.
Lola Luid doet mee aan 24 uur west op 12 maart van 15.00 tot 19.00. Klik hier voor het programma.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl