De kunst van tijd – proloog

Tijd is iets waarover we in het dagelijks leven tegelijk veel, maar ook heel weinig nadenken. Of anders gezegd: we houden ons er vaak maar op één bepaalde manier mee bezig. We kijken voortdurend op de klok die eeuwig doortikt, die ons leven beheerst, ons vooruit duwt en ons tegelijkertijd achterna zit. We gaan rennen als de klok ons vertelt dat we te laat dreigen te komen, maar wat is het precies dat ons laat rennen?

In een tijd waarin alles draait om tijd, staan we verassend weinig stil bij het fenomeen zelf. We lijken nauwelijks na te denken over hoe tijd, of beter gezegd onze omgang ermee, tot stand is gekomen. Want er waren niet altijd klokken, kalenders en seconden. Ooit was er maar één maatstaaf waar men naar keek: de natuur. De zon die iedere dag weer opkwam en weer onderging, de seizoenen die veranderden, de planten de groeiden. Het was niet veel meer dan een ritme, een herhaling van gebeurtenissen, maar naarmate de tijd verstreek, werd dit ritme steeds verder ingekaderd en benoemd. Er ontstond een systeem waarin de tijd werd vastgesteld, waarin woorden, termen en maatstaven werden bedacht. Het probleem zit hem echter in dat laatste onschuldige woordje. Inmiddels ervaren we de tijd waaraan we ons conformeren, niet meer als iets wat ooit door onszelf geconstrueerd is. 

Doorsnede van sequoia boom, American Museum of Natural History, New York

Tijd is een prachtig ding en in mijn ogen iets waar we nooit volledig grip op zullen krijgen. Het systeem van jaren, dagen, seconden, klokken en kalenders is niet wat tijd is. Zo is een seconde niet eens meer gebaseerd op de natuur; sinds 1967 is de duur van een seconde gebaseerd op de tijd die nodig is om in een cesium atoom 9.192.631.770 trillingen te tellen. Zelfs de tijd van een moment, waarvan we vaak denken dat het een enigszins flexibel begrip is, is vastgesteld op 90 seconden om precies te zijn. Al deze ontwikkelingen zijn slechts een poging om vat te krijgen op het gevoel van het verstrijken van de tijd, waarin we echter nog steeds niet helemaal in geslaagd zijn. Want de klok kan dan zeggen dat er maar 5 minuten voorbij zijn gegaan, als we zitten te wachten in de wachtkamer van de tandarts voelt het alsof er uren verstreken zijn sinds het moment dat we binnen kwamen wandelen. 

Charlie Chaplin in Modern Times (1936)

Tijd heeft ontelbaar veel verschillende kanten en is daardoor zo veel meer dan we in eerste instantie, dagelijks, denken. Een realisatie van al die verschillende kanten kan leiden tot een breder begrip van het concept zelf en vooral relativerend werken wat betreft onze omgang ermee. Ook kan deze realisatie ervoor zorgen dat de ‘ervaarde tijd’ meer centraal komt te staan dan de tijd van de klok. Zoals William Faulkner ooit zei: ‘De ware tijd komt pas tot leven wanneer de klokken zwijgen’.