De journalistiek zal nooit erkennen dat er eigenlijk weinig gaande is in de wereld

Het nieuws vertolkt absoluut een fundamentele functie: vanuit onze veilige woonkamers geeft het ons een impressie van wat er speelt over de gehele aarde. Hierdoor kan er een bewustzijn gecreëerd worden, maar is dit bewustzijn vaak niet meer dan oppervlakkige doemdenkerij? Wie tegenwoordig het nieuws kijkt zal denken dat de wereld in brand staat en dat niemand te vertrouwen is; mensen liegen, stelen, bedriegen, hebben geen respect voor elkaar en als ze het ergens niet mee eens zijn blazen ze zichzelf op. De Amerikaanse auteur van aforismen -korte uitspraken, vaak met een boodschap van wijsheid; denk aan Loesje- Mason Cooley zei ‘journalism never admits that nothing much is happening’; de journalistiek zal nooit erkennen dat er eigenlijk weinig nieuws gaande is in de wereld, want dat tast de kijkcijfers aan, gepaard met de bekende uitspraak van journalist Eric Pooly ‘if it bleeds, it leads’; vormen zij een mooie samenvatting van de heersende sensatiezucht.

Forensic Architecture – overview

Wie tegenwoordig het nieuws kijkt zal denken dat de wereld in brand staat en dat niemand te vertrouwen is

Sensatie verkoopt en dit is waar de kunsten zich aansluiten in het verhaal. Kunstenaars hebben absoluut een onconventionelere manier van communiceren en vormen het perfecte platform om de gruwelen van het nieuws te vertalen in beeld en woord. Het werk dat ontstaat vanuit deze mentaliteit wordt ‘geëngageerd’ genoemd; wat inhoudt dat kunstenaar en zijn werk zich binden aan het desbetreffende onderwerp en hier een stelling in nemen, maar creëert dit dan een werkelijk verschil in de situatie die wordt aangekaart, en is dit überhaupt het doel?

Kunst kan in die zin, net als het nieuws, een halve waarheid verkondigen. We kijken naar de delen van de waarheid die uiteindelijk een spannend, zeg mooi, beeld of verhaal zullen opleveren, maar waarbij grote delen van het verhaal onvermeld blijven. Een belangrijk verschil dat overigens wel duidelijk benoemt moet worden is dat de kunst niet pretendeert de waarheid in pacht te hebben, terwijl het nieuws dit wel doet.

De verhalen die ons verteld worden bevatten niet de volledige feiten, maar lijken veel ingewikkelder dan dat

Waar het samen komen van fictie en non-fictie in de kunst uiteindelijk een kracht kunnen zijn, mogen we toch verwachten van het nieuws dat zij ons geen, tot een gezonde dosis, fictie levert. De crux zit hem hierin dat zowel het nieuws als veel kunstwerken opgezadeld lijken te zijn met de verantwoordelijkheid om de samenleving een helpende hand te bieden, maar daarnaast ook beschikken over een hoog, escapistisch karakter; er wordt dus gepleit voor bewustzijn en om andere te helpen, maar tevens kunnen we ook op ze rekenen voor een spannend beeld of verhaal om in te vluchten. In kunst kunnen we verzuipen in het genie van de maker, een fantasierijke setting of zoals ook in het nieuws gebeurd, de problematieken van andere mensen, landen en culturen; zolang deze maar ver van je bed zijn. Daarom de vraag hoe oprecht geëngageerde kunst is en kan kunst net zo schuldig zijn als het nieuws bij het problematiseren van het begrip ‘waarheid’? De verhalen die ons verteld worden bevatten niet de volledige feiten, maar lijken veel ingewikkelder dan dat.

Forensic Architecture toont ons deze andere kant; de ingewikkelde kant, en dat van zowel het nieuws als de kunsten. Het onderzoeksbureau gebruikt de instrumenten van de wetenschap, architectuur en kunsten op esthetische wijze en onderzoekt en analyseert kritisch schendingen van zowel de rechten van de mens als de natuur. In samenwerking met onder andere mensenrechten- en milieuorganisaties streven zij naar het vinden van publieke waarheden waar traditionelere media en instituten deze deels, of geheel, lijken te verzwijgen. Vanuit deze onderzoeken creëren ze bewijsmateriaal in de vorm van architectonisch onderzoek, schaalmodellen, animaties en video- en fotoanalyses die zij presenteren aan een verscheidenheid aan partijen waaronder internationale rechtszalen.

Zaken zoals misdaden, aanslagen, fraudes en hate crimes creëren kleine scheurtjes in een maatschappij, maar op een grote wand valt een klein scheurtje bijna niet op. Het is hierdoor makkelijk hen te negeren of over het hoofd te zien. Forensic Architecture peutert en frut in deze oneffenheden, waardoor ze groeien en zich uitbreiden. Vanuit deze uitbreidingen ontstaan weer kleinere kerfjes, waardoor uiteindelijk de muur ineen stort. Forensic Architecture is absoluut een geëngageerd bureau, maar tillen engagement naar een nieuw niveau. Alleen een bewustzijn teweeg brengen is niet voldoende, want er is een zaak die opgelost moet worden; het gaat om het herwinnen van rechtvaardigheid. Een zaak die dit onrecht op veelzeggende wijze illustreert is dat van de moord op Halit Yozgat (21).

Duitsland werd tussen 2000 en 2007 getroffen door een reeks aan racistische moorden op immigranten door de neo-nazigroepering Nazionalsozialistische Untergrund (NSU). De moord op Halit Yozgat was de negende van uiteindelijk tien moorden. Het onderzoek ‘77sqm_9:26min’ toont ons een reconstructie van de cruciale 9 minuten en 26 seconden waarin Yozgat op 6 april 2006 werd vermoord in het door zijn familie gerunde internetcafé in Kassel. Gedurende de moord waren er meerdere mensen aanwezig in het internetcafé, waaronder een agent van de Duitse inlichtingsdienst Andreas Temme. Echter ontkende Temme aan het gerechtshof getuige te zijn geweest van de moord.

Door de getuigenis van Temme tot op de seconde te ontleden is er een complete reconstructie gemaakt van het internetcafé en de activiteiten die plaatsvonden op die dag.

Forensic Architecture – ’77sqm_9:26min’ – 2017

Uit deze ontleding zijn drie mogelijke scenario’s voortgekomen die te zien zijn op een video-installatie, staande op het originele tapijt met de plattegrond van het café. In deze drie scenario’s wordt duidelijk dat als Temme volgens scenario 1 aanwezig was in het café tijdens de moord hij het geluid van schoten had moeten horen, het lichaam van Halit Yozgat had moeten zien of de geur van buskruit had moeten ruiken. Was Temme volgens de andere 2 scenario’s niet aanwezig in het café tijdens de moord dan moet hij hebben samen gewerkt met de moordenaars. 20 seconden na het uitloggen op zijn computer vond de moord namelijk plaats en binnen deze 20 seconden kon Temme maar zover komen. Dit betekent dat hij of precies in dezelfde ruimte stond als de moordenaars of buiten voor de deur van het café waar hij de moordenaars heeft gezien.

De informatie voor deze reconstructie komt voor een deel van getuigenissen van andere omstanders, van gelekte documenten uit het politieonderzoek en van een politiereconstructie uitgevoerd door Temme zelf. Uit het onderzoek ‘77sqm_9:26min’ is gebleken dat Temme niet de waarheid sprak, zijn getuigenis klopt niet, en ondanks harde bewijzen is de zaak tot op de dag van vandaag nog niet gesloten. 73 jaar na het definitieve einde van het Derde rijk maakt Forensic Architecture met dit project ruimte voor de vraag of er binnen de Duitse overheidsinstanties sprake is van institutioneel racisme en van sympathie voor neonazi’s? Of nog kritischer gesteld; is het einde van de Nazi-ideologie eigenlijk wel zo definitief?

Conventionele media zetten de moorden bagatelliserend neer als een spektakel onder de discriminerende term; de ‘Kebab-moorden’, maar de zaak omtrent de NSU toont ons de noodzaak om als maatschappij onafhankelijk na te denken, het nieuws niet voor lief te nemen en niet alleen vragen te formuleren, maar ze daadwerkelijk ook te stellen als er iets niet klopt. We kijken naar het nieuws om ons te laten informeren over urgente kwesties en om ons hierbij betrokken te voelen, net zoals we dat naar kunst kunnen doen.

Conventionele media zetten de moorden bagatelliserend neer als een spektakel onder de discriminerende term; de ‘Kebab-moorden’

Wellicht dat culturele instellingen vandaag de dag een daadwerkelijk grotere verantwoordelijkheid moeten nemen in de kwesties rondom sociale, politieke en ecologische rechtvaardigheden die verder gaat dan alleen een bewustzijn creëren bij de bezoeker. Juist de geëngageerde praktijken die met esthetische middelen zowel kritisch kunnen zijn over de ‘feiten’, als ze tactisch weten in te zetten, kunnen perfect uitspraken doen en/of meewerken aan een oplossing wetende dat dit een grote impact kan hebben. Gezien de status van de instelling. De tentoonstelling ‘Forensic Justice’ in BAK is rauw, hoopvol en moedig en toont dat aan het eind van de dag schoonheid en de waarheid hand-in-hand gaan. Zij zouden vaker onder één dak kunnen bestaan.

De tentoonstelling Forensic Justice in BAK is t/m 27 januari 2019 te bezoeken. Klik hier voor meer informatie.

Forensic Architecture – Investigation into the murder of Pavlos Fyssas – 2018

Forensic Architecture – ‘The bombing of Rafah, Gaza, Palestine, 1 August 2014 – 2015

Forensic Architecture – ‘Ecocide in Indonesia’ – 2016-17

Forensic Architecture – ‘The Killing of Nadeem Nawara and Mohammed Abu Daher – 2014