De jongen die Jean-Michel Basquiat heette en de kunstwereld voorgoed veranderde
Het rauwe, vieze en chaotische New York van de jaren tachtig. De straten van de East Village, waar huisbazen panden in brand steken om verzekeringsgeld te innen. Huurders brengen te weinig geld op. Het New York waarin de hiphop ontstaat, graffitikunstenaars de straten als hun canvas inzetten en Times Square nog het afvoerputje van Manhattan is. Dat New York is de context waarin de jonge Jean-Michel Basquiat (1960-1988) zijn eerste stappen richting het kunstenaarschap zet, zijn carrière tot grote bloei komt en hij vroegtijdig sterft.
Die eerste stappen – die hij in 1979 en 1980 zette – worden belicht in de tentoonstelling Basquiat, The Artist and his New York Scene, die nu te zien is bij Schunck in Heerlen. Niet vaak is deze vroege periode van kunstenaars, gekenmerkt door onderzoeken, veranderen van richting en ontdekken, te zien in musea. Juist voor het werk van Basquiat is het interessant om deze periode uit te lichten, omdat het daarmee zo duidelijk wordt waar hij vandaan kwam (de ‘straat’), waar hij zich van begin af aan tegen af wilde zetten (de elitaire kunstwereld) en dat hij daar uiteindelijk – onvermijdelijk bijna – zelf ook onderdeel van geworden is.
De tentoonstelling opent met de werken die hij maakte in het appartement van zijn vriendin Alexis Adler. Bij gebrek aan eigen huisvesting en geld – hij verliet op zijn zestiende het ouderlijk huis en zwierf daarna van bank naar bank en sliep bij vrienden thuis – trok hij in bij zijn vriendin en gebruikte hij de muren, vloeren, deuren, radiatoren en de ijskast van haar huis als ondergrond voor zijn kunst. Adler fotografeerde Basquiat: terwijl hij aan het werk was, maar ook de uiteindelijke werken in haar appartement legde ze vast. Die foto’s en een aantal fysieke objecten uit het huis op East 12th Street zijn nu te zien in Heerlen. Het voelt alsof je middenin het appartement terecht gekomen bent.
Basquiat nam geen genoegen met blabla, maar wilde met zijn werk ter zake komen over belangrijke kwesties
Vanwege het geldgebrek ging Basquiat ook de straat op: hij zwierf in en rond SoHo. En ook als tentoonstellingsbezoeker zwerf je vanuit het appartement de volgende zaal in, de straat op, alsof je door de elitaire kunstenaarswijk van het New York uit de jaren 80 loopt. In die wijk bespoot Basquiat samen met een kunstenaarsvriend onder de naam SAMO© muren met graffiti. Dit waren uitdagende, poëtische teksten. Hij dreef bijvoorbeeld de spot met de witte elite van de kunstwereld en hij voelde de normen en waarden van de kunstwereld aan de tand: ‘SAMO© as an alternative for blah…..blahblahblahblah…blahblah quasi–blahblah…etc.’ en ‘SAMO©… AS AN ALTERNATIVE 2 ‘PLAYING ART’ WITH THE ‘RADICAL CHIC’ SECTION OF DADDY’$ FUNDS…’ Hij was woedend over het racisme waarvan hij als man met Haïtiaanse afkomst slachtoffer was: hij kon geen taxi aanhouden, werd niet binnengelaten bij musea. Witte mensen kunnen het maken in de kunstwereld, omdat papa de boel financiert. Maar hij, als zwarte kunstenaar? Basquiat nam geen genoegen met blabla, maar wilde met zijn werk ter zake komen over kwesties die destijds – en nog steeds – van groot belang waren.
De tentoonstelling in Schunck vervolgt met een overzicht van de Times Square Show uit 1980: een gratis groepstentoonstelling waaraan honderd kunstenaars meededen, gehouden in een leegstaand pand op Times Square in New York dat 24 uur per dag geopend was. Dit was Basquiats allereerste tentoonstelling. Middels deze tentoonstelling wilden de honderd kunstenaars kunst op plekken brengen waar het niet verwacht werd, de kunst democratiseren. De opvatting dat kunst tot een bepaalde klasse behoorde werd hiermee onderuitgehaald. Later zou het werk van een aantal van die participerende kunstenaars opgepikt worden: Keith Haring, Jenny Holzer en Nan Goldin exposeerden er bijvoorbeeld hun werk, maar stonden destijds nog aan het begin van hun carrière. Schunck toont een imposant overzicht van werken van vijftig kunstenaars, dat varieert tussen videowerk, schilderkunst, graffiti, fotografie en installaties.
Die schilderijen die zo mateloos expressief zijn, vol woede, kleur, actie
Basquiat, The Artist and his New York Scene toont de beginjaren van de kunstenaar, en we zien dat een aantal van zijn bekendste trademarks zich al manifesteren in dat vroegste werk: het kroontje, de kinderlijke tekenstijl, de gekrabbelde teksten, de assemblages, de maatschappelijke betrokkenheid en woede. Na een periode vooral graffitikunst gemaakt te hebben begon Basquiat met het schilderen op canvas. De rebelse houding die Basquiat erop nahield viel in de smaak en zijn kunstenaarschap kwam al op vroege leeftijd tot bloei: hij was net tweeëntwintig toen hij zijn eerste solotentoonstelling kreeg. Alhoewel zijn schilderijen amper door musea werden aangekocht, vielen ze op bij particulieren en galerieën. De tentoonstelling sluit af met vier van die schilderijen waarmee hij uiteindelijk zo wereldberoemd en schatrijk werd. Die schilderijen die zo mateloos expressief zijn, vol woede, kleur, actie. Controversiële boodschappen met zich meedragen over kolonialisme, het straatleven en racisme. De werken confronteren je.
Hoewel Basquiat als kunstenaar slechts acht jaar actief was, is zijn nalatenschap van onschatbare omvang en waarde. Het was een jongen die aan het begin van de tachtiger jaren moeite had om zijn huur te betalen, en tegen het einde van datzelfde decennium in de meest chique hotels sliep. Een jongen die de gevestigde elitaire kunstwereld onderuit wilde schoppen, maar er uiteindelijk zelf slachtoffer van werd. De jongen die Jean-Michel Basquiat heette, en de kunstwereld voorgoed veranderde.
————————————————————————————————————————————
De tentoonstelling Basquiat, The Artist and his New York Scene is nog tot en met 2 juni 2019 te zien in Schunck, Heerlen. Bezoek de website voor meer informatie.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl