De glans van de reproductie – op atelierbezoek bij Hanneke Gommers

Hanneke Gommers kopieert geen originele werken, maar schildert na wat ze in de afbeeldingen in boeken en brochures aantreft, compleet met de glans van het papier waarop de fotografische weergaven ervan zijn gereproduceerd, vaak verrassend goed, soms hard en intimiderend. Toch zie je door alles heen grote liefde voor de schilderkunst en een streven om die op een eigen manier in de vingers te krijgen.

De bewerkingen van kunsthistorische voorbeelden combineert Hanneke Gommers met het schilderen van mensen en gebeurtenissen uit haar persoonlijke leven. Ze woont in het buitengebied van Boxtel in de buurtschap Hal, in de landelijke omgeving waar zij ook is geboren en getogen, onder de rook van ’s-Hertogenbosch. Sinds 1991 woont ze afgelegen aan de Essche Stroom waar haar man als liefhebberij een paard in de wei heeft en soms in ruiterkostuum met rood jasje en cap uit rijden gaat. Geschilderde portretten van haar man, familieleden en ruitervrienden hangen in de eetkamer. In een bijgebouw heeft ze haar atelier, een eigen werkomgeving waar ze los van alles en iedereen haar verhouding tot het leven en de kunst kan verbeelden.

‘Ik groeide op in Vught en mijn vader was chef transmissie bij de PTT en mijn moeder was een echte huisvrouw. Ze gingen samen naar ‘De artistieke schuit’ waar ze schilderden. Mijn moeder vond dat geweldig. Ze was creatief en kon ook goed naaien. Mijn oom André Kopjansen, getrouwd met een zus van mijn vader, was kunstschilder. Een zus van mijn moeder was getrouwd met de arts Herman van Kuppevelt, die een grote verzameling schilderijen bezat van Kees Bastiaans, de expressionistische schilder uit Mil. In de zomer gingen we naar een huisje in Helvoirt vlakbij de Loonse en Drunense duinen en de Vughtse hei. Ik ben dus echt in het Brabantse landschap groot geworden. Ik zat altijd te tekenen en te knippen en te plakken en dat werd van huis uit gestimuleerd. Na het atheneum ben ik, op advies van mijn vader, naar de Academie voor Beeldende Vorming in Tilburg gegaan waar Chris Manders toen directeur was en docent van het vak dat ‘tekenen verbaal’ werd genoemd. Hij komt nog altijd zo nu en dan bij mij op atelierbezoek. Op de academie kreeg ik les van kunstenaars als René Daniels en Marlene Dumas. Hans Koch gaf kunstgeschiedenis en Marcel Vos kunstbeschouwing. Er werd veel aandacht besteed aan die theoretische vakken, maar ik keek liever. Om me kunsthistorisch te ontwikkelen tekende ik de afbeeldingen in het boek The Story of Art van Janson na, dat als een standaardwerk over de westerse kunstgeschiedenis gold.’

Jaargenoten van Hanneke Gommers waren onder anderen Bertil Neijts, Paul Bogaers en Rob Moonen, Brabantse kunstenaars die met een eigen idioom in de Nederlandse beeldende kunst een eigengereide positie innemen. De kunstacademie in Tilburg was een lerarenopleiding en naast haar zelfstandige praktijk heeft Hanneke Gommers jarenlang lesgegeven, onder meer aan het Koning Willem I College in ’s-Hertogenbosch, maar ook aan amateurschilders in Het Kunstencentrum in Waalwijk, waar ze nu nog actief is. Hoewel ze aan de wisselwerking met haar cursisten plezier beleeft, is haar atelierpraktijk haar voornaamste bezigheid. 

‘In het verlengde van het lesgeven heb ik wel aan interessante opdrachten kunnen werken. Coen Free, destijds directeur van het Koning Willem I College, vroeg me schilderingen te maken op alle wanden van het Koningstheater. Later heb ik voor Frank Verhallen drieënvijftig portretten van cabaretiers en kleinkunstenaars geschilderd in het verbouwde Bis Theater in de Bossche binnenstad waar het Koningstheater zich toen vestigde.’

Het vrije werk van Hanneke Gommers stelt bestaande ideeën over originaliteit en authenticiteit aan de orde. Haar schilderijen komen over als een soort beeldenstorm, maar dan niet om iets uit te wissen, maar om ergens door te worden overweldigd. Ze plundert de kunstgeschiedenis, neemt eruit mee wat van haar gading is en bewerkt bestaande beelden tot uitbundige en overdadige beeldexplosies op vrij grote formaten. Ze grijpt daarvoor terug op de expressieve verbeeldingskracht van schilders als Beckmann, Kirchner, Picasso, Matisse, Ingres, Caravaggio en Rubens. Daarmee is haar werk een intrigerende variant op de eclectische manier waarop kunstenaars van het postmodernisme belangrijke onderwerpen en voorbeelden uit de kunstgeschiedenis beeldend van intrinsiek commentaar voorzagen. Opvallend aan het werk van Hanneke Gommers is dat ze niet zozeer de formele en conceptuele principes van het modernisme als uitgangspunt neemt voor haar visie op de kunst, maar de rijke verbeeldingskracht van barokke en expressionistische schilderijen, barstensvol symbolen en allegorische verwijzingen. De schaamteloosheid waarmee ze grote kunstenaars die op het schild van de kunstgeschiedenis zijn gehesen van eigentijdse interpretatie voorziet getuigt tegelijkertijd van bewondering en ontheiliging. Ze combineert zonder mankeren kubistische vervormde figuren met lekker geschilderde Disney-karakters als Goofy. Door een mengeling van en contrastwerking met het beeldgebruik in de hedendaagse media relativeert ze kunsthistorische klassiekers met lichtvoetige humor. Toch is het haar wel menens wat ze aantoont door het belang van grootheden als Rubens en Léger tegen elkaar af te wegen in een gecombineerde compositie. Daarmee laat ze serieus zien wat die kunstenaars haar als eigentijdse collega te bieden hebben. De dynamiek van beide schilders brengt ze samen door de levensechtheid van Rubens te verenigen met de abstractie van Léger. 

Hanneke Gommers durft het leven te vieren in haar schilderijen. ‘Ik kan heel slecht stoppen als ik met mijn werk bezig ben. Als ik niet schilder word ik ziek. Ik ga maar door. Alles wat ik doe integreer ik in mijn werk. Ik heb op mijn mobiele telefoon een teken-app waar ik vaak mee zit te spelen. De tekeningen die ik zo maak, neem ik weer op in mijn schilderijen als decoratieve patronen die kunnen contrasteren met de bestaande schilderijen die ik gebruik. Zo heb ik ook de stof van een jurk die ik draag verwerkt in een bewerking van een portret dat Picasso schilderde van zijn muze Dora Maar. Ik bestrooi mijn doeken gerust met snoepjes van Haribo of met knikkers, in geschilderde vorm natuurlijk, om het bestaande beeld te verstoren of in ieder geval op een andere manier te laten zien. Als ik met vriendinnen naar Parijs ga, bezoeken we beroemde historische plekken zoals het legendarische kunstenaarscafé Les Deux Magots. We hebben daar een groepsfoto laten nemen waarvan ik een schilderij heb gemaakt. Als voorstelling is dat groepsportret dan wel aardig, maar om er een goed schilderij van te maken moet ik er nog wel een draai aan geven. Daarvoor heb ik een doorzichtige shawl met afbeeldingen van toeristische Parijse bezienswaardigheden over het doek geschilderd. De herkenbaarheid van mijn vriendinnen is dan ver te zoeken, maar het gaat me toch om de ontregeling die ik schilderkunstig teweeg kan brengen. Wij zijn niet de eersten en niet de laatsten die het leven en de kunst ondergaan in Les Deux Magots.’

Hanneke Gommers laat zien dat voorgangers en navolgers in de schilderkunst altijd schatplichtig aan elkaar zijn. Omdat ze haar schilderijen spontaan laat ontstaan, is er geen sprake van voorbedachten rade. Ze weet niet waar ze aan begint, noch waar ze naartoe gaat of hoe het eindigt. Ze is volledig overgeleverd aan de schilderkunst en die treedt ze onverschrokken tegemoet.

Hanneke Gommers exposeert van 19 maart tot en met 16 juli in Museum Slager in ’s-Hertogenbosch.