De droomachtige logica van Josse Pyl
Kiedes van Wouden interviewt voor Mister Motley Josse Pyl op locatie van zijn expositie in cultuurhuis De Brakke Grond.
Ik spreek Josse Pyl (1991) te midden van zijn werken die tentoongesteld worden in het Vlaams cultuurhuis De Brakke Grond. De ruimte lijkt op het eerste gezicht nagenoeg leeg. Het overgrote deel van de kunstwerken verschuilt zich. Gedurende ons gesprek zorgt een hol geklop van één van de kunstwerken voor een constante benadrukking van het verloop van de tijd. Een voorbeeld van zo’n verscholen kunstwerk is het werk Long in the Tooth (2019) dat bestaat uit 32 tanden die in een cirkelvorm aan de muur bevestigd zijn en de vorm van een klok heeft. Om beurten bewegen de tanden, tok, tok, tok. Deze cyclus – die van de tijd – is een van de cycli die Pyl in de tentoonstelling ‘Long in the Tooth’ toont. De tentoonstelling vertrekt, zo vertelt Pyl, vanuit de algemeen aanvaarde cyclische structuur die onze realiteit structureert en vormgeeft zoals de tijd, maar ook getallen, symbolen en de taal zijn daar onderdeel van. Aan de hand van dit soort constructen wil Pyl onze dagelijkse realiteit onderzoeken, maar tegelijkertijd een nieuwe realiteit scheppen.
Pyl is voorzichtig in de uitspraken die hij doet tijdens het gesprek. ‘Ik praat nooit te veel over mijn werk, het gaat namelijk niet over het maken van statements maar eerder over hoe we naar iets kijken. Ik bind mezelf niet graag vast aan de ideeën die ik vandaag heb. Het kijken van de toeschouwer begint met het lezen, maar ik vind het mooi als het lezen belemmerd wordt. Daardoor wordt de toeschouwer zich denk ik net bewuster van de taal in de werken.’ Dat het doen van uitspraken juist voor Pyl gevoelig ligt, is niet zo vreemd. Zijn werk gaat voor een groot deel over taal en de afspraken die we daarbinnen met elkaar gemaakt hebben. De kunstenaar is zich dus zeer bewust van de taal die hij gebruikt om zijn werk te omschrijven. Toch heeft hij uitgesproken ideeën over de realiteit en hoe we die kunnen begrijpen.
De hele tentoonstelling is gevormd volgens het idee van de cirkel
Voor Pyl is de tentoonstelling ‘Long in the Tooth’ is een hulpmiddel om grip te kunnen krijgen op die realiteit. ‘De hele tentoonstelling is gevormd volgens het idee van de cirkel. Ik heb dingen willen organiseren in een cirkel, zoals de tijd, of een klok. Maar ook de taal kan gezien worden als een cirkel, omdat het alfabet van A tot Z loopt en je na Z weer bij A begint. Daarbij speelt het idee van onze mond als een cirkel in ons hoofd een grote rol. Deze cirkel kan de binnenwereld van de mens – zijn gedachten – verbinden met de buitenwereld, door woorden uit te spreken.’
Het is de eerste keer dat Pyl volgens de structuur en het verloop van de cirkel werkt. Hij had al wel het idee dat hij symbolen en gedachten wilde structureren, maar de ruimte bracht hem op het idee om dat middels cirkels te doen. Hij besloot dat zijn werken rondom pilaren moesten worden aangebracht. ‘Er stond één pilaar in de ruimte, en daar heb ik nog zeven pilaren aan toegevoegd. Het leek me mooi als de werken de kans kregen om letterlijk in een cirkel georganiseerd te worden. De toeschouwer wordt zo gedwongen om die cirkel te maken, doordat hij om de pilaar heen moet lopen. Daardoor hebben het beeld en de gedachten die daarin besloten liggen geen begin en geen einde meer. Gedachten hebben in essentie geen begin en geen eind, dus daarom wil ik mijn werk – mijn gedachten – in cirkelvorm tonen.’
De werken waarover Pyl vertelt zijn subtiele, witte reliëfs die hij op witte pilaren aangebracht heeft. Bij het betreden van de tentoonstellingsruimte vallen de werken niet eens op. De toeschouwer moet actief op zoek naar de kunstwerken. ‘De tekeningen in de serie muurreliëfs die ik maak zijn gebaseerd op zogenaamde patenttekeningen. Aan alles wat gemaakt wordt in deze wereld, aan ieder type wasmachine bijvoorbeeld, ligt een ontwerptekening ten grondslag. Ik ben heel lang gefascineerd geweest door die patenttekeningen. Deze tekeningen worden gemaakt aan de hand van een bepaald soort taal die bestaat uit lijnen en nummers. De nummers worden gebruikt om functies te benoemen, en die functies worden uitgebeeld door de lijnen. Ik maakte al twee jaar lang dit soort patenttekeningen. Ik wilde die tekeningen graag tonen, maar ik wist niet of een tekening op papier nou de beste vorm was om het in tentoon te stellen. Toen heb ik een jaar lang aan de techniek gewerkt om ze als reliëf te kunnen maken.’
Pyl vertelt dat de nummers die hij in zijn tekeningen toevoegt op zijn gedachtegang slaan. ‘De tekeningen zijn een onderzoek naar het denken. Voordat de lijnen op papier staan, bestaan de tekeningen enkel als een gedachte. Tijdens het tekenen analyseer ik hoe de lijnen een vorm aannemen op het papier.’ De toeschouwer kan dus Pyls gedachten volgen, gewoon door de nummers in zijn tekeningen te volgen.
‘In de nieuwe werken in deze tentoonstelling vertrek ik vanuit het alfabetisch schrift om een fysieke vorm te geven aan een persoonlijke taal. Door symbolen los te maken van hun betekenis ga ik op zoek naar een taal die bestaat als een eigen realiteit in plaats van één die in dienst van iets staat. Letters en tekens verdwalen tussen verschillende ideeën, symbolen en letters volgen elkaar op, beeldtaal en alfabetisch schrift komen samen, doordringen elkaar en leiden ons zo naar een wereld ergens tussen realiteit en verbeelding. De werken zijn niet bedoeld als een tekst maar als iets dat op een tekst lijkt. Ze bevinden zich ergens tussen betekenis en vorm, tussen kijken en lezen. Ik vond het mooi dat mijn gedachten via de reliëfs deel van onze wereld worden, omdat ze overal op aangebracht kunnen worden. Dat leek me interessant voor de toeschouwer. Die kijkt zo op een andere manier naar de werken, onder andere omdat hij eromheen kan lopen.’
Pyl maakt zogezegd in zijn werk gebruik van symbolen in de vorm van letters of cijfers. Vaak staan ze in spiegelbeeld, waardoor ze niet direct gelezen kunnen worden op de manier waarop we dat gewend zijn. Het zwierige en krullerige handschrift in de reliëfs heeft iets zachtmoedigs, iets liefs. ‘Veel van mijn werk gaat over het idee van taal, het beeld van de visuele taal, maar ook het fysieke aspect van taal. Ik wil het hebben over het idee dat we met zijn allen symbolen, letters en vormen construeren die we aan de hand van gemaakte afspraken hanteren. Denk maar aan afkortingen, initialen of verkeersborden op straat. Die afspraken blijven we updaten en langzamerhand steeds veranderen. De realiteit is daarmee een sociale constructie die overgedragen wordt van individu op individu, van generatie op generatie. Door het vormen van sociale afspraken proberen we grip te krijgen op de realiteit.’
Door het vormen van sociale afspraken proberen we grip te krijgen op de realiteit
Ik kan me voorstellen dat kunst ook ingezet zou kunnen worden bij het scheppen van een nieuwe wereld waarin bijvoorbeeld de – voor de aarde onvermijdelijke – constante kringloop van groeien, bloeien en verzinken niet bestaat. Zou het niet bevrijdend zijn om, al is het ‘maar’ via kunst, af en toe aan de tijd te ontsnappen? Als ik Pyl vraag of hij ook weleens de behoefte heeft om de gevestigde cirkels te doorbreken, of te ontsnappen aan de cyclische structuur, ontkent hij. ‘Binnen deze tentoonstelling wil ik de cirkel juist helemaal omarmen. Maar, doordat de tentoonstelling een soort alternatieve werkelijkheid is waarin de regels van mijn eigen taal gelden, grijpt hij in zekere zin wel in op de cyclische structuur. Het is mijn eigen, droomachtige logica.’
‘Long in the Tooth’ is nog tot en met 7 juli te zien in Vlaams Cultuurhuis de Brakke Grond. Klik hier voor meer informatie.
Ook adverteren op mistermotley.nl ? Stuur dan een mail naar advertenties@mistermotley.nl