De diviniteit van dans – met Connor Schumacher naar The Rhythm of the Night in het Frans Hals Museum

Bij aankomst in het museum treedt het gedreun van een technobeat ons al tegemoet. Het voelt meteen alsof we in een club zijn. De eerste tentoonstellingszaal vult zich met Critical Mass : Pure Immanence van Anne de Vries, een werk dat de esthetiek en filosofie van massale dance-evenementen onderzoekt. De ruimte is omlijnd met fictieve reclamespandoeken, ontworpen voor denkbeeldige feesten. De beeldtaal van de posters druipt van de commercie, maar hun boodschap speelt op ironische wijze met revolutionair woordgebruik: ‘Resist the Drama of Life’, staat er op een van de doeken, en elders ‘Disobedient Peasants United’ (ongerelateerd aan de boerenprotesten; het werk komt uit 2015).

In de centrale video zien we opnamen van grootschalige dance events met hallucinante lichtshows. Duizenden mensen gaan op in een zee van lichamen, doorkruist met lasers. Over EDM en Hardstyle-muziek horen we een voice-over als in een epische actiefilm. ‘Here minds are no longer conceived as differentiated from the body’, belooft de bezwerende stem, die de ultieme versmoltenheid van alle elementen predikt. ‘The time has come to oppose transcendence as ‘outside’.’ Het allesoverstijgende vindt hier en nu plaats, in dit zweterige samenzijn.

Het lijkt alsof we opgeroepen worden om in actie te komen, om onszelf te bevrijden van beklemmende maatschappelijke systemen, maar de toon van de verteller voelt eerder hypnotiserend dan emancipatoir. Connor vertelt dat hij zelf nog nooit naar zo’n massa-evenement geweest is. ‘Ik geloof sterk in de gemeenschap van dansende lichamen, maar voel weinig verbinding met zo’n groot spektakel. Ik kan me wel vinden in de filosofische uitspraken in de video. De lichamen van deze mensen warmen langzaam op en hun sensoriële systeem wordt zó hard aangezet dat ze de structuren waarin we normaal leven vergeten. We noemen dat ‘transcendentie’, ‘true existence’, of ‘bovennatuurlijk’, maar het is eigenlijk alleen maar heel natuurlijk dat we ons warm en levend kunnen voelen door samen te zijn en te bewegen. Toch is het nog steeds zo’n verrassing voor ons dat samenzijn een vreugdevolle gelegenheid kan zijn, en dat voor een moment het kapitalisme binnenin je lichaam uitgezweet kan worden.’

Ik benoem de spanning tussen dit subversieve potentieel en de hypercommerciële context van de in het werk afgebeelde dance events. Connor benadrukt hoe rave-cultuur juist begon als een non-commerciële, verbindende ervaring gegrond in illegaliteit en zelforganisatie. ‘Het is heel moeilijk om vandaag de dag zulke underground rave-gemeenschappen te organiseren. Ruimte is onderworpen aan allerlei regels die een ongehoorzaam bijeenkomen onmogelijk trachten te maken. En al waren deze belemmeringen er niet, dan nog is een utopische ruimte vrij van elke machtsstructuur of economisch belang in zichzelf nooit bereikbaar. Een verlangen naar volledige transcendentie gaat altijd gepaard met het verdriet dat dit net buiten ons bereik ligt.’

We volgen het geluid van wat klinkt als een trance remix uit begin 2000, naar de verduisterde zaal waarin Rineke Dijkstra’s installatie The Krazyhouse te zien is. De muziek staat hard, en al snel herkennen we in de mix stukjes van het nummer uit de titel: The Rhythm of The Night. Connor begint te dansen, en ik volg. Een beeldscherm op de wand trekt ons naar zich toe. Daar danst een timide blondine, met hoepel oorbellen en booty shorts, tegen een fel witte achtergrond. Ze zwaait haar armen ongemakkelijk door de lucht, vormt mime-kubusjes met haar handen. Na enkele minuten is het zwart, en verspringt de video naar een scherm aan de andere kant van de ruimte. Een klungelige rocker met lang haar speelt luchtgitaar en begint daarna te headbangen. Zo wordt de zaal afwisselend bevolkt door steeds een dansende tiener, de een nog zelfbewuster dan de ander.

Dijkstra maakte de video in een studio op de dansvloer van de club The Krazyhouse in Liverpool, en vroeg vijf jongeren op hun favoriete muziek te dansen. Het eindresultaat is ontwapenend en pijnlijk herkenbaar, zelfs voor een dans-pro als Connor. ‘Wat je hier ziet is de menselijke conditie, het werk is vol van angst. Er is een reden dat we liever dansen in het donker! Dans is voor mij een dynamische meditatie, waarbinnen ook ik me niet alleen maar de hele tijd goed voel. Ik probeer te erkennen wanneer ik fucking bang ben, wanneer mijn lichaam gespannen is, en daar doorheen te werken. Er gaat van alles door me heen terwijl ik mijn eigen identiteit perform in de club of op het podium.’

Connor noemt zichzelf ook wel een ‘therapeutische raver’, en reikt mensen via zijn kunst handvatten aan om een ‘staat van dans’ te betreden. Hij begeleidt ze zo in de ontwikkeling van hun eigen ‘fysieke cultuur’: ‘Identiteit krijgt vorm in de oscillatie van je interne staat en externe omgeving, van gezien worden en mogen verdwijnen, als hartkleppen die open- en dichtgaan. Veel mensen worstelen daarmee. We zien in Dijkstra’s werk echter ook één danser die zichzelf in zo’n uitzinnige, sensoriële ervaring weet te plaatsen dat de performance van identiteit op de achtergrond raakt, en het fysieke bestaan naar voren komt.’ Het valt me meteen op dat de danser die Connor aanwijst een mannelijke gender presentatie heeft. Dat juist hij los weet te breken, lijkt me helaas geen toeval. Ik zie hoe de jonge vrouwelijke dansers hun best doen om sexy te zijn, terwijl ze nerveus de zoom van hun rokjes naar beneden trekken. Zelf probeer ik de laatste jaren wanneer ik uitga meer te bewegen aan de hand van wat goed voelt, in plaats van wat er goed uit zou zien. Maar zo ben ik, een persoon die als vrouw aangeduid is bij de geboorte, zeker niet geconditioneerd.

De beelden roepen flashbacks op van soortgelijke misdragingen, na een nacht dansen tot in de vroege uurtjes. Laats, na een avond uit in Dublin, raapte ik een baksteen van straat, om deze vervolgens herhaaldelijk te likken. Connor roept het uit: ‘Wat een glorieus moment! Wanneer de straten leeg zijn van geprojecteerde moraliteit, en de infrastructuur van de bebouwde omgeving je niet meer kan dwingen op het rechte pad te lopen!’ Het was een klein gebaar van veronachtzaming. Voor eventjes liet ik de veilige omlijning van mijn persoon los. Ik werd de volgende ochtend wakker met zand in mijn mond.

Met vierkante ogen komen we aan bij het laatste werk in de expositie. De documentaire Wildness door Wu Tsang is een portret van de disco ‘Silver Platter’ in Los Angeles. In de film spreekt de Silver Platter met een eigen stem, ware het een levende entiteit, of een geest. Al sinds de jaren 60 is zij een woonkamer voor Latijns-Amerikaanse transvrouwen en andere lhbti+’ers, die hier dragshows opzetten en onbezorgd lol kunnen maken. Maar gentrificatie ligt op de loer, en de verschillende gemeenschappen die in de Silver Platter samenkomen, raken met elkaar in conflict. 

Connor en ik hebben het na afloop over de verschillende queer dans-woon-kamers in ons leven, waarvan sommige de deuren alweer moesten sluiten. De laatste zin in Wu Tsang’s film viel Connor in het bijzonder op: ‘It was beautiful and it was flawed’. ‘Dat is, denk ik, het beste dat we gaan krijgen. Wanneer we als queers zoeken naar utopie, missen we vaak de sweetest spot, ergens tussen het verlangen naar ruimte, het vinden ervan, de volheid ervan, de complicaties ervan en de dissolutie ervan. Je beseft je vaak niet dat je onderdeel van een beweging bent, voordat deze eenmaal is afgelopen.’